Saturnus: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Alias (besprekings | bydraes) k spelling |
No edit summary |
||
Lyn 2:
| bgcolour = #FFCC66
| name = Saturnus
| symbol = [[Lêer:Saturn symbol.svg|25px|Saturnus se sterrekundige simbool]]
| image = [[Lêer:Saturn (planet) large.jpg|240px|Die planeet Saturnus]]
| caption = Saturnus, soos waargeneem deur die [[Voyager 2]]-wenteltuig op 4 Augustus 1981.
Lyn 29:
| mass = 5,6846{{e|26}} kg<ref name="fact" /><br />(95,152 Aardes)
| density = 0,687 g/cm<sup>3</sup><ref name="fact" /><br />(minder as [[water]])
| surface_grav = 10,44
| escape_velocity = 35,5 km/s<ref name="fact" />
| sidereal_day = 10,57 ure<ref name="saturnDay">{{en}} {{cite journal | title='Astronews' (New Spin For Saturn) | publisher=''[[Astronomy (magazine)|Astronomy]]'' | page=23 | date=November 2009}}</ref><br /> (10 hr 34 min)
| rot_velocity = 9,87 km/s<br />35 500 km/h
| axial_tilt = 26,73°<ref name="fact" />
| right_asc_north_pole = 2h
| declination = 83,537°
| albedo = 0,342 (Bond)<br />0,47 (geometries)<ref name="fact" />
Lyn 59:
}}
'''Saturnus''' is die sesde [[planeet]] van die [[Son]] af. Dit is 'n [[gasreus]] en die tweede grootste [[planeet]] in die [[sonnestelsel]] na [[Jupiter (planeet)|Jupiter]]. Die planeet is vernoem na die [[Romeinse mitologie|Romeinse god]] [[Saturnus (mitologie)|Saturnus]] en sy simbool is 'n gestileerde weergawe van Saturnus se [[sekel]] (♄).<ref>{{en}} [http://www.crystalinks.com/saturnmyth.html ''Saturn Mythology''] deur Ellie Crystal by die [http://www.crystalinks.com/ ''Crystalinks''] webwerf. Laaste besoek 28 Februarie 2007.</ref>
[[Lêer:Aarde Saturnus.svg|duimnael|links|150px|Vergelyking in grootte met die Aarde]]
Saturnus het 'n kenmerkende ringstelsel wat hoofsaaklik bestaan uit ysdeeltjies, klipperige afval en stof. Die planeet het ten minste [[Saturnus se natuurlike satelliete|60 mane]],<ref>{{en}} [http://saturn.jpl.nasa.gov/news/features/feature20070719.cfm ''Saturn turns 60'']. By NASA se Cassini-Huygens-webwerf. Laaste besoek op 20 Julie 2007.</ref>
Die samestelling van Saturnus bestaan hoofsaaklik uit [[waterstof]], met klein proporsies [[helium]] en spore van ander elemente. Inwendig bestaan die planeet uit 'n klein kern van rots en ys wat deur 'n dik laag waterstof en 'n gas-agtige buitelaag omhul word.
Lyn 125:
Hierdie ringe is die eerste keer waargeneem deur [[Galileo Galilei]] in [[1610]] met sy [[teleskoop]], maar hy kon hulle nie as sodanig identifiseer nie. Hy het aan die Hertog van Toskane geskryf "Die planeet Saturnus is nie alleen nie, maar bestaan uit drie, wat amper aan mekaar raak, maar nooit beweeg of uit verhouding gaan nie. Hulle is in 'n lyn parallel met die [[diereriem]] geleë en die middelste een (Saturnus self) is sowat drie keer die grootte van sy planete [die ringe]." Hy het ook daarna verwys as Saturnus se "ore". In 1612, as gevolg van die omwenteling van die planeet en sy ringe was die vlak ringe direk na die [[Aarde]] geörienteer en het dit gelyk asof hulle verdwyn het. In 1613 het hulle weer verskyn, tot die konsternasie van Galileo.<ref name="www2.jpl.nasa.gov">{{en}} [http://www2.jpl.nasa.gov/saturn/back.html ''Historical Background of Saturn's Rings''] NASA. Laaste besoek 9 Maart, 2007.</ref>
In 1655 word [[Christiaan Huygens]] die eerste persoon om voor te stel dat Saturnus deur 'n ring omring word. Deur middel van 'n teleskoop wat meer gevorderd was as die tot Galileo se beskikking, het Huygens Saturnus kon bestudeer en het waargeneem dat "Dit [Saturnus] is omring deur 'n dun, plat ring, wat niks aanraak nie en 'n neiging na die elliptiese het."<ref name="www2.jpl.nasa.gov" />
In 1675 het [[Giovanni Domenico Cassini]] vasgestel dat Saturnus se ring eintlik uit 'n aantal kleiner ringe bestaan en dat daar spasies tussen die ringe is. Die grootste van hierdie spasie was later die Cassini-divisie genoem.
Lyn 134:
[[Lêer:Saturn from Cassini Orbiter (2007-01-19).jpg|duimnael|links|Saturnus se ringe, soos afgeneem deur Cassini in [[2007]]]]
[[Lêer:The Day The Earth Smiled - Preview.jpg|duimnael|links|Saturnus se ringe, soos afgeneem deur Cassini in 2013. Die Aarde verskyn as 'n helder ligpunt in die agtergrond]]
Saturnus se ringe kan met behulp van 'n klein moderne teleskoop of selfs net 'n goeie verkyker waargeneem word. Hulle strek van 6 630 km tot 120 700 km bo Saturnus se ewenaar met 'n algemene gemiddelde dikte van een kilometer en is saamgestel uit [[silika]]rots, [[ysteroksied]] en ysdeeltjies wat wissel in grootte van so groot soos 'n stofdeeltjie tot die grootte van 'n motorkar. Daar is twee hoofteorieë aangaande die ontstaan van Saturnus se ringe. Een teorie, wat oorspronlike deur [[Édouard Roche]] in die 19de eeu voorgestel is, beweer dat die ringe oorblyfsels is van een van Saturnus se mane wie se wentelbaan so verswak het dat dit deur trekkragte uiteen geskeur is (sien [[Rochelimiet]]). 'n Variasie van hierdie teorie stel voor dat die maan deur 'n groot [[komeet]] of [[asteroïde]] getref is en toe uiteen gespat het. Die tweede teorie beweer dat die ringe nooit deel van 'n maan was nie, maar eerder die oorblyfsels van die oorspronklike [[nebula]]se materiaal waaruit Saturnus ontstaan het. Die teorie is tans nie meer gewild nie
[[Lêer:Voyager1-saturn-f-ring.jpg|
Die grootste gaping tussen Saturnus se ringe, soos die Cassini-divisie en die Encke-divisie, kan van die Aarde af gesien word. Die Voyager-ruimtetuie het egter ontdek dat daar 'n ingewikkelde stelsel van duisend klein gapings en klein ringe is. Daar word gespekuleer dat die stelsel die gevolg van die swaartekragsaantrekkings van Saturnus se baie mane is. Sommige van die gapings het hul ontstaan te danke aan die wentelbane van klein mane (waarvan baie nog nie ontdek is nie), soos [[Pan (maan)|Pan]], en sommige ringe blyk instand gehou te word deur klein skaapwagter satelliete soos [[Prometheus (maan)|Prometheus]] en [[Pandora (maan)|Pandora]]. Ander gapings ontstaan as gevolg van die resonansie tussen die wentelperiode van klein deeltjies in die gaping en dié van 'n groter maan wat verder weg is. [[Mimas (natuurlike satelliet)|Mimas]] hou die Cassini-divisie op so 'n manier in stand. Ander strukture in die ringe bestaan uit spiraalgolwe wat deur die mane se tydelike swaartekrag onrus-periodes veroorsaak word.
Lyn 141:
Data van die Cassini-ruimtesonde het aangedui dat Saturnus se ringe hulle eie atmosfeer besit, onafhanklik van die planeet se atmosfeer. Die ringe se atmosfeer bestaan uit molekulêre [[suurstof]]gas (O<sub>2</sub>) wat ontstaan wanneer die ultraviolet-strale van die Son die water-ys in die ringe uiteen laat val. Chemiese reaksies tussen die watermolekule fragmente en verder ultraviolet stimulasie skep en stel onder andere O<sub>2</sub> vry. Volgens modelle van hierdie atmosfeer is H<sub>2</sub> ook teenwoordig. Die O<sub>2</sub> en H<sub>2</sub> atmosfere is egter so dun verspreid dat as die hele atmosfeer op 'n manier op die ringe gekondenseer word, sou dit ongeveer een [[atoom]] dik wees.<ref>{{en}} [http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4640641.stm ''Saturn rings have own atmosphere''] deur Paul Rincon. ''BBC News''. Laaste besoek 10 Maart 2007.</ref> Die ringe het ook 'n dun verspreide OH (hidroksied) atmosfeer. Soos in die geval van die O<sub>2</sub> onstsaan hierdie atmosfeer ook deur die uiteenbreking van watermolekules, maar in die geval word die uiteenbreking veroorsaak deur energieke [[ioon|ione]] wat bots teen watermolekules wat deur Saturnus se maan [[Enceladus]] uitgewerp word. Alhoewel hierdie atmosfeer so dun verspreid is, was dit ontdek deur die Hubble ruimteteleskoop van die Aarde af.<ref>{{en}} [http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=2006ApJ...644L.137J&db_key=AST&data_type=HTML&format=&high=42bf06f4d906731 ''The Enceladus and OH Tori at Saturn''] deur Johnson, R. E.; Smith, H. T.; Tucker, O. J.; Liu, M.; Burger, M. H.; Sittler, E. C. en Tokar, R. L.. Laaste besoek 10 Maart, 2007.</ref>
Saturnus bevat gekompliseerde patrone aangaande sy helderheid. Meeste van die variëring is danksy die veranderende aspekte van die ringe
In 1980 het Voyager I verby Saturnus gevlieg en ontdek dat die F-ring (die buitenste ring) saamgestel is van drie nou ringe wat lyk asof dit volgens 'n ingewikkelde struktuur gevleg is. Dit is tans bekend dat die twee buitenste ringe (van die drie) bestaan uit knoppe, knikke en klonte wat die illusie van 'n vlegsel skep, terwyl die middelste vaer ring binne die twee lê.
Lyn 155:
Saturnus het 'n groot aantal [[natuurlike satelliet|mane]]. Dit is nie bekend presies hoeveel mane Saturnus het nie, aangesien die wentelende stukke ys in Saturnus se ringe tegniesgesproke almal mane is en dit is moeilik om te onderskei tussen 'n groot ysdeeltjie en 'n klein maan. Teen 2007 was daar reeds 'n totaal van 60 mane geïdentifiseer, saam met drie onbevestigde mane wat miskien net groot klonte in die ringe is. Baie van die mane is uiters klein: uit die 60 is daar 30 wat 'n deursnit van minder as 10 km het en nog 13 ander het 'n deursnit van minder as 50 km.<ref>{{en}} [http://web.archive.org/20030707063315/www.ifa.hawaii.edu/~sheppard/satellites/satsatdata.html '' Saturn's Known Satellites''] by die Instituut vir Sterrekunde aan die Universiteit van Hawaii se webblad. Laaste besoek 11 Maart, 2007.</ref> Slegs sewe van die mane was groot genoeg om in sferoïdes in te sak as gevolg van hulle eie swaartekrag. Hulle word in die tabel hieronder met die Aarde se maan vergelyk. Die noemenswaardigste maan is [[Titan (maan)|Titan]], aangesien hy die enigste maan in die sonnestelsel is met 'n digte atmosfeer.
Saturnus se mane word tradisioneel na egte [[Titaan (mitologie)|Titane]] van die [[Griekse mitologie]] vernoem. Die gewoonte het ontstaan nadat [[John Herschel]]
[[Lêer:PIA08235.jpg|duimnael|300px|Saturnus se ringe sny deur 'n rare toneel met Titan wat deur 'n lig-waas omring word en die klein maan Enceladus aan die onderkant.]]
Lyn 188:
== Verkenning van Saturnus ==
=== Pioneer 11 ===
Saturnus was vir die eerste keer besoek deur [[Pioneer 11]] in September 1979. Dit het binne 20 000 km van die planeet se boonste wolke verbygevlieg en het lae-resolusie beelde van die planeet en sommige van sy mane geneem. Hierdie beelde was egter nie goed genoeg om enige oppervlakeienskappe te kon waarneem nie. Die ruimtetuig het ook die ringe bestudeer; tussen die ontdekkings was die dun F-ring en die feit dat die donker gapings tussen die ringe helder vertoon wanneer dit in die rigting van die son gesien word, met ander woorde, hulle het nie 'n gebrek aan materie nie. Pioneer 11 het ook Titan se temperatuur gemeet.<ref>{{en}} [http://spaceprojects.arc.nasa.gov/Space_Projects/pioneer/PN10&11.html
=== Voyager ===
Lyn 208:
Op [[20 September]] [[2006]] het 'n Cassini-sonde 'n voorheen onontdekte ring ontdek, buite die helderder hoofringe van Saturnus en binne die G- en E-ringe.<ref>{{en}} [http://www.cnn.com/2006/TECH/space/09/20/saturn.ring.reut/index.html ''New Ring Spotted Around Saturn''], artikel op die CNN webwerf.</ref>
Met die uitgang van
== Besigtiging ==
[[Lêer:Saturnoppositions.jpg|duimnael|Die hellings van Saturnus se ringe:
Saturnus is die verste van die vyf planete wat maklik sonder enige gereedskap waargeneem kan word. Die ander vier is [[Mercurius]], [[Venus (planeet)|Venus]], [[Mars (planeet)|Mars]] en [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] (Uranus is slegs in baie donker gebiede sigbaar). Saturnus was ook die onlangste ontdekte planeet tot en met die ontdekking van Uranus in [[1781]]. Saturnus kom snags voor as 'n helder, geel ster en wissel tussen 'n grootte van +1 en 0 en neem ongeveer 29½ jaar om sy elliptiese wentelbaan teen die agtergrond van die twaalf tekens (konstellasies) van die Diereriem te voltooi. Om Saturnus se ringe duidelik te sien word gereedskap in die vorm van goeie verkykers of teleskope benodig, wat ten minste 20x vergroot.
Lyn 225:
{{CommonsKategorie|Saturn (planet)|Saturnus}}
* {{en}} [http://www.spacetelescope.org/images/archive/freesearch/SATURN/viewall/1 Beeldargief] van Saturnus by die NASA/ESA/Hubble-ruimteteleskoop se webwerf.
* {{en}} [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/saturnfact.html ''Saturn Fact Sheet'']
* {{en}} [http://saturn.jpl.nasa.gov/home/index.cfm ''Cassini-Huygens: mission to Saturn an Titan'']
* {{en}} [http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/2001/15/image/a ''Change of seasons on Saturn''] by die ''Hubblesite''-webwerf.
* {{en}} [http://www.affs.org/html/studies_on_the_rings_of_saturn.html ''Theoretical description of the rings of Saturn''] by die ''Academy for Future Science'' se webwerf.
* {{en}} [http://www.projectshum.org/Planets/saturn.html Planets
* {{en}} [http://www.nasa.gov/mission_pages/cassini/multimedia/pia07966.html 'n .wav opname van Saturnus se radio uitstralings] by die NASA-webwerf.
| |||