Nukleon: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Uitgebrei, besig |
Klaar |
||
Lyn 1:
[[Beeld:Nucleus drawing.svg|thumb|210px|links|’n [[Atoomkern]] word hier gewys as ’n kompakte bondel van die twee soorte nukleone, [[proton]]e (rooi) en [[neutron]]e (blou). Op dié skets is die protone en neutrone losstaande, wat die konvensionele siening in byvoorbeeld [[chemie]] is. In ’n werklike kern, soos verstaan in moderne [[kernfisika]], is die nukleone gedeeltelik gedelokaliseer en organiseer hulle hulself volgens die wette van [[kwantumchromodinamika]].]]▼
{{multibeeld
| align = right
Line 33 ⟶ 32:
==Oorsig==
===Eienskappe===
▲[[Beeld:Nucleus drawing.svg|thumb|210px|links|’n [[Atoomkern]] word hier gewys as ’n kompakte bondel van die twee soorte nukleone, [[proton]]e (rooi) en [[neutron]]e (blou). Op dié skets is die protone en neutrone losstaande, wat die konvensionele siening in byvoorbeeld [[chemie]] is. In ’n werklike kern, soos verstaan in moderne [[kernfisika]], is die nukleone gedeeltelik gedelokaliseer en organiseer hulle hulself volgens die wette van [[kwantumchromodinamika]].]]
Protone en neutrone is die bekendste vir hul rol as nukleone, dus as die komponente van atoomkerns, maar hulle bestaan ook as vrye deeltjies. Vrye neutrone is onstabiel, met ’n [[halveertyd]] van sowat 13 minutes, maar hulle kom algemeen in die natuur voor en het belangrike toepassings (neutronbestraling, neutronverspreiding). Enkelprotone, wat nie aan ander nukleone gebind is nie, word gewoonlik beskou as die kerns van [[waterstof]]atome of {{nowrap|-ione}}, maar in sommige buitengewone gevalle (kosmiese strale, protonstrale) kan hulle as vrye protone beskou word.
Line 49 ⟶ 50:
In ’n kern kan gebonde protone en neutrone egter stabiel of onstabiel wees na gelang van die nuklied, of kernspesie. In sommige nukliede kan ’n neutron in ’n proton verander (en ander deeltjies produseer) soos bo beskryf; die omgekeerde kan ook voorkom, waar ’n proton in ’n neutron verander (en ook ander deeltjies produseer) deur [[betaverval|{{Subatomiese deeltjie|beta+}}-verval]], of [[elektronvangs]]. In ander nukliede is albei deeltjies stabiel en verander hulle nie van vorm nie.
===Antinukleone===
Albei nukleone het ooreenstemmende [[antideeltjie]]s: die [[antiproton]] en [[antineutron]], wat dieselfde massa en teenoorgestelde lading as die proton en neutron het. Hul wisselwerking is dieselfde. In besonder kan antinukleone in ’n "antikern" bind. Tot dusver het wetenskaplikes [[deuterium|antideuterium-]]<ref>{{cite journal|author = Massam, T|year = 1965 |title = Experimental observation of antideuteron production |journal = Il Nuovo Cimento |volume = 39|issue = 1 |pages = 10–14 |doi = 10.1007/BF02814251|last2 = Muller|first2 = Th.|last3 = Righini|first3 = B.|last4 = Schneegans|first4 = M.|last5 = Zichichi|first5 = A.|bibcode = 1965NCimS..39...10M }}</ref><ref>{{cite journal|author = Dorfan, D. E|date=June 1965|title = Observation of Antideuterons|journal = Phys. Rev. Lett.|volume = 14|issue = 24 |pages = 1003–1006| doi = 10.1103/PhysRevLett.14.1003|last2 = Eades|first2 = J.|last3 = Lederman|first3 = L. M.|last4 = Lee|first4 = W.|last5 = Ting|first5 = C. C.|bibcode=1965PhRvL..14.1003D}}</ref> en [[Helium|antihelium-3]]-kerns<ref>
{{cite journal
|author=R. Arsenescu|year=2003
|title=Antihelium-3 production in lead-lead collisions at 158 ''A'' GeV/''c''
|journal=New Journal of Physics
|volume=5 |issue=1
|page=1
|doi=10.1088/1367-2630/5/1/301
|bibcode = 2003NJPh....5....1A |display-authors=etal}}</ref> geskep.
===Tabel van eienskappe===
{| class="wikitable sortable" style="text-align:center; width:100%;"
|+ Nukleone (''[[Isospin|I]] = {{breuk|1|2}}; [[Vreemdheid|S]] = [[sjarme (kwantumgetal)|C]] = [[bottomness|B']] = 0'')
|-
! Deeltjie
! class="unsortable" | Simbool
! class="unsortable" | Kwark-<br />inhoud
! [[Massa]] ([[elektronvolt|MeV]]/[[ligsnelheid|c]]<sup>2</sup>)
! Mass ([[Verenigde atoommassaeenheid|u]])<sup>[a]</sup>
! ''[[Isospin|I]]<sub>3</sub>''
! ''[[Totale hoekmomentum|J]]''<sup>''[[Pariteit (fisika)|P]]''</sup>
! ''[[Elektriese lading|Q]]'' (''e'')
! Gemiddelde leeftyd ([[sekonde|s]])
! class="unsortable" | Verval gewoonlik in
|-
| style="text-align:left;"| Proton<ref name=PDGProton group="PDG">[http://pdg.lbl.gov/2010/listings/rpp2010-list-p.pdf Particle listings – {{Subatomiese deeltjie|Proton}}]</ref>
| p / p+ / N+
| {{Subatomiese deeltjie|link=yes|opkwark}}{{Subatomiese deeltjie|opkwark}}{{Subatomiese deeltjie|link=yes|afkwark}}
| {{sort|0938.272013|{{val|938.272013|0.000023}}}}
| {{sort|1.00727646688|{{val|1.00727646677|0.00000000010}}}}
| {{sort|0.5|+{{breuk|1|2}}}}
| {{sort|0.5|{{breuk|1|2}}}}<sup>+</sup>
| {{sort|1|+1}}
| {{sort|+10|Stabiel}}<sup>[b]</sup>
| Nie waargeneem
|-
| style="text-align:left;"| Neutron<ref name=PDGNeutron group="PDG">[http://pdg.lbl.gov/2010/listings/rpp2010-list-n.pdf Particle listings – {{Subatomiese deeltjie|Neutron}}]</ref>
| {{Subatomiese deeltjie|Neutron}} / n<sup>0</sup> / N<sup>0</sup>
| {{Subatomiese deeltjie|opkwark}}{{Subatomiese deeltjie|afkwark}}{{Subatomiese deeltjie|afkwark}}
| {{sort|0939.565346|{{val|939.565346|0.000023}}}}
| {{sort|1.00866491560|{{val|1.00866491597|0.00000000043}}}}
| {{sort|-0.5|-{{breuk|1|2}}}}
| {{sort|0.5|{{breuk|1|2}}}}<sup>+</sup>
| {{val|0}}
| {{sort|+2|{{val|8.857|0.008|e=+2}}}}<sup>[c]</sup>
| {{nowrap|{{Subatomiese deeltjie|link=yes|Proton}} + {{Subatomiese deeltjie|link=yes|Elektron}} + {{Subatomiese deeltjie|link=yes|Elektron-antineutrino}}}}
|-
| style="text-align:left;"| Antiproton
| {{Subatomiese deeltjie|Antiproton}} / {{Fisikadeeltjie|p|TR=−}} / {{Fisikadeeltjie|N|TR=−}}
| {{Subatomiese deeltjie|Op-antikwark}}{{Subatomiese deeltjie|Op-antikwark}}{{Subatomiese deeltjie|af-antikwark}}
| {{sort|0938.272013|{{val|938.272013|0.000023}}}}
| {{sort|1.00727646688|{{val|1.00727646677|0.00000000010}}}}
| {{sort|-0.5|-{{breuk|1|2}}}}
| {{sort|0.5|{{breuk|1|2}}}}<sup>+</sup>
| {{sort|-1|−1}}
| {{sort|+10|Stabiel}}<sup>[b]</sup>
| Nie waargeneem
|-
| style="text-align:left;"| Antineutron
| {{Subatomiese deeltjie|Antineutron}} / {{Subatomiese deeltjie|Antineutron}}<sup>0</sup> / {{bolyn|N}}<sup>0</sup>
| {{Subatomiese deeltjie|Op-antikwark}}{{Subatomiese deeltjie|af-antikwark}}{{Subatomiese deeltjie|af-antikwark}}
| {{sort|0939.565346|{{val|939.485|0.051}}}}
| {{sort|1.00866491560|{{val|1.00866491597|0.00000000043}}}}
| {{sort|0.5|+{{breuk|1|2}}}}
| {{sort|0.5|{{breuk|1|2}}}}<sup>+</sup>
| {{val|0}}
| {{sort|+2|{{val|8.857|0.008|e=+2}}}}<sup>[c]</sup>
| {{nowrap|{{Subatomiese deeltjie|Antiproton}} + {{Subatomiese deeltjie|Positron}} + {{Subatomiese deeltjie|Elektronneutrino}}}}
|}
{{nota|nucleonmass|a}} Die massa van die proton en neutron is baie meer presies in atoommassaeenhede (u) as in MeV/c<sup>2</sup> vanweë die relatief onbekende waarde van die elementêre lading.
{{nota|protonlifetime|b}} Minstens 10<sup>35</sup> jaar.
{{nota|neutronlifetime|c}} Vir vrye neutrone; in die algemeenste kerns is neutrone stabiel.
==Verwysings==
{{Verwysings}}
===Lyste van deeltjies===
{{reflist|1|liststyle=decimal-leading-zero|group=PDG}}
==Eksterne skakels==
*[[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Nucleon|Engelse Wikipedia]]
{{deeltjie}}
{{Normdata}}
| |||