Saturnus: Verskil tussen weergawes

'n Skynbaar permanente [[Seshoek|heksagoniese]] golfpatroon in die atmosfeer om die noordelike poolmaalstroom by ongeveer 78°N is vir die eerste keer in die Voyager-beelde waargeneem en deur Cassini bevestig.<ref>{{en}} [http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1988Icar...76..335G&amp;db_key=AST&amp;data_type=HTML&amp;format= ''A hexagonal feature around Saturn's North Pole''] deur Godfrey, D. A.. Laaste besoek 9 Maart, 2007.</ref><ref>{{en}} [http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1993Sci...260..329S&amp;db_key=AST&amp;data_type=HTML&amp;format= ''Hubble Space Telescope Observations of the Atmospheric Dynamics in Saturn's South Pole from 1997 to 2002''] deur A. Sánchez-Lavega, S. Pérez-Hoyos en R. G. French. Laaste besoek 9 Maart 2007.</ref> Beelde van die Hubble-ruimteteleskoop dui op die teenwoordigheid van 'n straalstroom aan, maar geen sterk suidelike poolmaalstroom of enige heksagoniese golfpatroon nie.<ref>{{en}} [http://www.aas.org/publications/baas/v34n3/dps2002/10.htm ''Hubble Space Telescope Observations of the Atmospheric Dynamics in Saturn's South Pole from 1997 to 2002''] deur A. Sánchez-Lavega, S. Pérez-Hoyos en R. G. French.</ref> [[NASA]] het egter in November 2006 gerapporteer dat die Cassini-ruimtetuig 'n "[[orkaan]]agtige" storm by die suidpool waargeneem het wat 'n duidelik gedefinieerde [[Oog (meteorologie)|oog]] in die wolke gehad het. Die waarneming is van belang omdat sulke oë in stormwolke nog op geen ander planeet behalwe die Aarde waargeneem is nie. (Die [[Galileo (sonde)|Galileo-ruimtetuig]] het geen oog in [[Jupiter]] se [[Groot Rooi Vlek]] kon waarneem nie.)<ref>{{en}} [http://saturn.jpl.nasa.gov/news/press-release-details.cfm?newsID=703 ''NASA Sees into the Eye of a Monster Storm on Saturn'']. NASA. Gepubliseer op 9 November, 2006. Laaste besoek op 10 November, 2006.</ref>

== OmwentelingRotasie ==

[[Lêer:Looking saturn in the eye.jpg|duimnael|Die oog van die storm by Saturnus se Suidpoolsuidpool]]

Saturnus beweeg nie teen 'n eenvormige spoed om sy eie as nie, dus isword daarmeer meerdereas omwentelingsperiodeseen aanrotasieperiode met hom toegewysverbind (wat ook dieselfde gevalnes met Jupiter is). Stelsel I het 'n periode van 10 uur, 14 minute en 0 sekondes (844.,3°/d) en bevat die Ekwatorialeekwatoriale omgewing vanaf die Noorderlike puntnoordpunt van die Suidsuid-Ekwatorialeekwatoriale gordel en die Suiderlike puntsuidpunt van die Noordnoord-Ekwatorialeekwatoriale gordel. Alle ander Saturniese breedtegrade ishet 'n omwentelingsperioderotasieperiode van 10 uur, 39 minute en 24 sekondes (810.,76°/d) toegewys, ook bekend as Stelsel II. Stelsel III word gebaseer op die radio uistralings-uitstralings van die planeet en het 'n periode van 10 uur, 39 minute en 22.,4 sekondes (810.,8°/d); aangesien die verwantskap tussen hierdieStelsels stelselII en Stelsel IIIII so nou is, het Stelsel IIIlaasgenoemde Stelsel II grotendeels vervang.

Terwyl die [[Cassini-Huygens|Cassini]]-ruimtetuig Saturnus in 2004 benadergenader het, het dit 'n geringe versnelling in die radio-omwentelingsperioderotasieperiode van Saturnus waargeneem; die nuwe tydsduur was 10 uur, 45 minute en 45 sekonds (± 36 sekondes).<ref>{{en}} [http://www.nasa.gov/mission_pages/cassini/media/cassini-062804.html ''Scientists Find That Saturn's Rotation Period is a Puzzle''] NASA. Laaste besoek 9 Maart 2007.</ref> Die oorsaak van die versnelling is onbekend, alhoewel daar gespekuleer word dat dit as gevolg van die beweging van die radio bronradiobron na 'n ander breedtegraad binne-in Saturnus kan wees; met as gevolg 'n verskillende omwentelingsperiode, eerder as 'n verskil in die omwenteling self.

Saturnus is seker een van die merkwaardigste planete in die sonnestelsel te danke aandanksy sy bekende stelsel ringe wat om die planeethom draaiwentel.

Hierdie ringe is in [[1610]] die eerste keer waargeneem deur [[Galileo Galilei]] in [[1610]] met sy [[teleskoop]], maar hy kon hulle nie as sodanig identifiseer nie. Hy het aan die Hertog van Toskane geskryf: "Die planeet Saturnus is nie alleen nie, maar bestaan uit drie, wat amper aan mekaar raak, maar nooit beweeg of uit verhouding gaan nie. Hulle is in 'n lyn parallel met die [[diereriem]] geleë en die middelste een (Saturnus self) is sowat drie keer die grootte van sy planete [die ringe]." Hy het ook daarna verwys as Saturnus se "ore". In 1612, as gevolg van die omwentelingrotasie van die planeet en sy ringe was die vlak ringe direkreguit na die [[Aarde]] geörienteergedraai en het dit gelyk asof hulle verdwyn het. In 1613 het hulle weer verskyn, tot die konsternasie van GalileoGalilei.<ref name="www2.jpl.nasa.gov">{{en}} [http://www2.jpl.nasa.gov/saturn/back.html ''Historical Background of Saturn's Rings''] NASA. Laaste besoek 9 Maart, 2007.</ref>

In 1655 wordwas [[Christiaan Huygens]] die eerste persoon omwat voorvoorgestel te stelhet dat Saturnus deur 'n ring omring word. Deur middel van 'n teleskoop wat meer gevorderd was as dieGalilei tots'n Galileo se beskikkingwas, het Huygens Saturnusdie konplaneet bestudeer en het waargeneem dat: "Dit [Saturnus] is omring deur 'n dun, plat ring, wat niks aanraak nie en 'n neiging na die elliptiese het."<ref name="www2.jpl.nasa.gov" />

In 1675 het [[Giovanni Domenico Cassini]] vasgestel dat Saturnus se ring bestaan eintlik uit 'n aantal kleiner ringe bestaan en dat daar spasies tussen die ringe is. Die grootste van hierdie spasiespasies wasis later die Cassini-divisieverdeling genoem.

In 1859 het [[James Clerk Maxwell]] gedemonstreer dat die ringe nie solied kan wees nie, anders sou hulle onstabiel word en breek. Hy het voorgestel dat die ringe is uit kleiner deeltjies saamgestel is wat saam om Saturnus wentel.<ref>{{en}} [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/~history/Extras/Maxwell_Saturn.html ''James Clerk Maxwell on the nature of Saturn's rings'']. Laaste besoek 9 Maart, 2007.</ref> Maxwell se teorie wasis in 1895 as korrek bewys deur spektroskopiesedie [[spektroskopie]]se bestuderingsbestudering van die ringe deur James Keeler van die Lick-observatoriumsterrewag in [[Kalifornië]].

[[Lêer:Saturn from Cassini Orbiter (2007-01-19).jpg|duimnael|links|Saturnus se ringe, soos afgeneem deur Cassini in [[2007]] deur Cassini afgeneem]]

[[Lêer:The Day The Earth Smiled - Preview.jpg|duimnael|links|Saturnus se ringe, soos afgeneemin 2013 deur Cassini in 2013afgeneem. Die Aarde verskyn as 'n helder ligpunt inop die agtergrond]]

Saturnus se ringe kan met behulp van 'n klein moderne teleskoop of selfs net 'n goeie verkyker waargeneem word. Hulle strek van 6&nbsp;630&nbsp;km tot 120&nbsp;700&nbsp;km bo Saturnus se ewenaar met 'n algemene gemiddelde dikte van een'n kilometer en is saamgestel uit [[silika]]rots, [[ysteroksied]] en ysdeeltjies wat wissel in grootte van so groot soos 'n stofdeeltjie tot die grootte van 'n motorkarmotor. Daar is twee hoofteorieë aangaandeoor die ontstaan van Saturnus sedie ringe. Een teorie, wat oorspronlikeoorspronlik in die 19de eeu deur [[Édouard Roche]] in die 19de eeu voorgestel is, beweer dat die ringe oorblyfsels is oorblyfsels van een van Saturnus se mane wiewaarvan sedie wentelbaan so verswak het dat dit deur trekkragte uiteengetykragte geskeuruiteengeruk is (sien [[Rochelimiet]]). 'n Variasie van hierdie teoriehiervan stel voor dat die maan is deur 'n groot [[komeet]] of [[asteroïde]] getref is en het toe uiteenuiteengespat. gespatVolgens het. Diedie tweede teorie beweer datwas die ringe nooitnie deel van 'n maan was nie, maar eerder die oorblyfsels van die oorspronklike [[nebulanewel]]se materiaal waaruit Saturnus ontstaan het. Die teorie is tans nie meer gewild nie – daar word geglo dat Saturnus se ringe is oor 'n tydperk van miljoene jare onstabiel is en bly verander, en dus het dit onlangs eers ontstaan het.

[[Lêer:Voyager1-saturn-f-ring.jpg|duimnael|'n Foto van Saturnus se F-ring, geneemin 1980 deur Voyager in 1980geneem]]

Die grootste gapinggapings tussen Saturnus se ringe, soos die Cassini-divisieverdeling en die Encke-divisiegaping, kan van die Aarde af gesien word. Die Voyager-ruimtetuie het egter ontdek dat daar 'n ingewikkelde stelsel van duisendduisende klein gapings en klein ringe is. Daar word gespekuleer dat die stelsel is die gevolg van die swaartekragsaantrekkings van Saturnus se baie mane is. Sommige van die gapings het hul ontstaan te danke aan die wentelbane van klein mane (waarvan baie nog nie ontdek is nie), soos [[Pan (maan)|Pan]], en sommige ringe blyk instandin stand gehou te word deur klein skaapwagter satelliete[[Herdersmaan|herdersmane]] soos [[Prometheus (maan)|Prometheus]] en [[Pandora (maan)|Pandora]]. Ander gapings ontstaan as gevolg van die resonansie tussen die wentelperiode van klein deeltjies in die gaping en dié van 'n groter maan wat verder weg is. [[Mimas (natuurlike satellietmaan)|Mimas]] hou die Cassini-divisieverdeling op so 'n manier in stand. Ander strukture in die ringe bestaan uit spiraalgolwe wat deur die mane se tydelike swaartekrag onrus-periodesswaartekragversteurings veroorsaak word.

Data van die Cassini-ruimtesonderuimtetuig het aangedui dat Saturnus se ringe het hulle eie atmosfeer besit, onafhanklik van die planeet se atmosfeers'n. Die ringe se atmosfeer bestaan uit molekulêre [[suurstof]]gas (O₂) wat ontstaan wanneer die ultraviolet-straleultravioletstrale van die Son met die water-yswaterys in die ringe uiteen laat valreageer. Chemiese reaksies tussen die watermolekule fragmentewatermolekulefragmente en verder ultravioletverdere stimulasieultravioletstimulasie skep en stel onder andere O₂ vry. Volgens modelle van hierdie atmosfeer is H₂ ook teenwoordig. Die O₂- en H₂ atmosfere-atmosfeer is egter so dun verspreid dat dit ongeveer een [[atoom]] dik sou wees as die hele atmosfeer op 'n manier op die ringe gekondenseer word, sou dit ongeveer een [[atoom]] dik wees.<ref>{{en}} [http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4640641.stm ''Saturn rings have own atmosphere''] deur Paul Rincon. ''BBC News''. Laaste besoek 10 Maart 2007.</ref> Die ringe het ook 'n dun verspreide OH (hidroksied) -atmosfeer. Soos in die geval van die O₂ onstsaan hierdie atmosfeer ook deur die uiteenbrekingdisintegrasie van watermolekules, maar in diedié geval word die uiteenbrekingdisintegrasie veroorsaak deur energieke [[ioon|ione]] wat bots teen watermolekules wat deur Saturnus se maan [[Enkelados]] uitgewerp word. Alhoewel hierdie atmosfeer so dun verspreid is, wasis dit ontdekvan deurnaby die HubbleAarde ruimteteleskoopaf vandeur die AardeHubble-ruimteteleskoop afontdek.<ref>{{en}} [http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=2006ApJ...644L.137J&amp;db_key=AST&amp;data_type=HTML&amp;format=&amp;high=42bf06f4d906731 ''The Enceladus and OH Tori at Saturn''] deur Johnson, R. E.; Smith, H. T.; Tucker, O. J.; Liu, M.; Burger, M. H.; Sittler, E. C. en Tokar, R. L.. Laaste besoek 10 Maart, 2007.</ref>

Saturnus bevatse gekompliseerdehelderheidspatrone patroneis aangaandeingewikkeld. syDie helderheid.grootste Meestedeel van die variëringvariasies is danksyvanweë die veranderende aspekte van die ringe – dit wil sê hul posisie ten opsigte van die aardeAarde. DieDaar aspekte ondergaanis twee siklussehelderheidsiklusse per omwenteling. Daar moet egter ook rekening gehou word met die planeet se [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] aangaandewat sy omwenteling,[[wentelbaan]] watbetref – dit beteken dathy die planeetkry nie altyd dieselfde hoeveelheid lig van die Son af kry nie en weerkaats dus vervolgens nie altyd dieselfde hoeveelheid lig kan reflekteer nie.<ref>{{en}} [https://archive.is/20120723185300/www.britastro.org/jbaa/113-1.htm '' Variability in Saturn''] deur Colin Henshaw (uittreksel). Laaste besoek 10 Maart 2007.</ref>

In 1980 het Voyager I verby Saturnus gevlieg en ontdek dat die F-ring (die buitenste ring) saamgestel is vanuit drie noudun ringe wat lyk asof dit volgens 'n ingewikkelde struktuur gevleg is. Dit is tans bekend dat die twee buitenste ringe (van die drie) bestaan uit knoppe, knikke en klonte wat die illusie van 'n vlegsel skep, terwyl die middelste, vaer ring binnetussen die twee lê.

[[Lêer:Voyager 2 - Saturn Rings - 3085 7800 2.png|duimnael|Speke in die B-ring, soos afgeneem deurin [[Voyager 21981]] indeur [[1981Voyager 2]] afgeneem.]]

Tot en met 1980 wasis die struktuur van Saturnus se ringe eksklusieftoegeskryf verduidelik asaan die gevolg van [[swaartekrag]]te. Die Voyager-ruimtetuig het egter radiale verskynsels in die B-ring gevindontdek, waarna as "speke" verwys word. Hierdie speke kan nie as gevolg van swaartekragteswaartekrag verduidelik word nie, aangesien hulle blywendepermanente posisiesposisie en wenteling om die ringe nie ooreenstem met wentelmeganika nie. Die speke lyk donkerder teen die verligte kant van die ringe en lig teen die verdonkerde kant van die ringe. Daar word aangeneem dat hulle is verwant is aan [[elektromagnetisme|elektromagnetiese]] wisselwerkings, aangesien hulle amper gelyksaam met Saturnus se [[magnetosfeer]] saambeweegbeweeg.

Vyf-en-twintigSowat 25 jaar later het Cassini weer die speke waargeneem. Hulle blyk 'n seisoenale verskynsel te wees: hulleHulle verdwyn in die middel van dieSaturnus Saturniesese winter en somer en verskyn dan weer soosnamate Saturnus nader aan sy [[Nagewening|dag-en-nag eweningenagewenings]] beweeg. Die speke was nie sigbaar toe Cassini by Saturnus in 2004 gearriveerbesoek het nie. Sommige wetenskaplikes het gespekuleer dat die speke sou nie weer voor 2007 sigbaar sou wees tot 2007 nie, gebaseerdgebaseer op modelle wat die speke- se formasie probeer beskryf. Die Cassini beeld-span het nietemin bly kykuitkyk vir speke in inkomende beelde van die ringe, en die speke hetwas weer verskyn inop beelde te sien wat op 5 September 2005 geneem is.

In November 1980 het die die [[Voyager 1]]-sonderuimtetuig die Saturniese stelsel besoek. Dit het die eerste hoë-resolusie beelde van die planeet, ringe en satelliete teruggestuur. Die oppervlaktes van verskeie mane kon vir die eerste keer waargeneem word. Voyager 1 het baie na aan Titaan verbygevlieg en sodoende ons kennis oor die maan se atmosfeer aansienlik vermeerder. Dit is egter ook bewys dat Titaan se atmosfeer nie deur sigbare golflengtes deurdring kan word nie, so weereens kon geen oppervlakeienskappe waargeneem word nie. Die besoek het ook die begin van die ruimtetuig se vliegroete uit die sonnestelselvlak uit gekenmerk.

Amper 'n jaar later, in Augusts 1981, het [[Voyager 2]] die bestudering van die Saturniese stelsel voortgesit. Weereens is meer beelde van Saturnus se mane van digby verkry, asook bewyse van veranderinge in Saturnus se atmosfeer en ringe. Ongelukkig het die sonderuimtetuig se beweegbare kamera tydens die besoek vir 'n paar dae lank vasgesit en sommige beplande foto's het verlore gegaan. Saturnus se swaartekrag was gebruik om die ruimtetuig se vliegroete na [[Uranus (planeet)|Uranus]] te stuur.

Die sondesruimtetuie het ook 'n aantal nuwe satelliete, wat naby of binne Saturnus se ringe wentel, ontdek en bevestig. Hulle het ook die klein [[Maxwell-gaping|Maxwell-]] en [[Keeler-gaping]] ontdek.

Die wenteltuig het twee keer verby [[Titaan (maan)|Titaan]] gevlieg voordat die [[Cassini-Huygens|Huygens-sonderuimtetuig]] op [[25 Desember]] [[2004]] vrygestel is. Huygens het op [[14 Januarie]] [[2005]] suksesvol op Titaan se oppervlak geland en het 'n menigte aantal data tydens en ná die landing teruggestuur. Tydens 2005 het Cassini verskeie kere verby Titaan en ander ysige satelliete gevlieg.

Op [[10 Maart]] [[2007]] het NASA gerapporteer dat die Cassini-sonderuimtetuig bewyse van vloeibare waterreservoirs gevind het wat in geisers op Saturnus se maan [[Enkelados]] uitbars.<ref>{{en}} [http://saturn.jpl.nasa.gov/news/press-release-details.cfm?newsID=639 ''NASA's Cassini Discovers Potential Liquid Water on Enceladus''] op die NASA webwerf. Laaste besoek 12 Maart 2007.</ref>

Op [[20 September]] [[2006]] het 'n Cassini-sonderuimtetuig 'n voorheen onontdekte ring ontdek, buite die helderder hoofringe van Saturnus en binne die G- en E-ringe.<ref>{{en}} [http://www.cnn.com/2006/TECH/space/09/20/saturn.ring.reut/index.html ''New Ring Spotted Around Saturn''], artikel op die CNN webwerf.</ref>

Met die uitgang van 2006 het die sonderuimtetuig vier nuwe satelliete ontdek en bevestig. Sy hoofmissie het in [[2008]] ten einde geloop, na die ruimtetuig 74 keer om die planeet gewentel het.