Dialek

'n Dialek (van die Griekse woord διάλεκτος, dialektos wat "met mekaar praat" beteken) is 'n variëteit van 'n taal wat kenmerkend van 'n besondere groep van die taal se sprekers is. Die term word meestal gebruik vir streekstaalpatrone, maar 'n dialek kan ook deur ander faktore, soos sosiale stand, bepaal word.

'n Dialek wat met 'n sosiale stand geassosieer word staan as 'n sosiolek bekend. Ander taalvariëteite sluit in: standaardtale, wat gestandaardiseerde vorme is wat vir openbare gebruik ontwikkel is; vaktale, wat gekenmerk word deur verskille in woordeskat; omgangstaal; patois; pidgins, kreole en argots. Die spesifieke spraakpatroon van 'n individu staan belend as 'n idiolek.

Dialekte, soos alle taal variëteite, is stelselmatig met konsekwente reëls en beperkings op leksikale (woordeskat), fonologiese (uitspraak) en grammatikale vlak. 'n Dialek word dus van ander dialekte of standaardtale onderskei op grond van konsekwente verskille in woordeskat, grammatika, en uitspraak, insluitend prosodie. Waar die onderskeid slegs in terme van uitspraak gemaak word, word daar van 'n aksent eerder as 'n dialek gepraat.

In taalkunde is die term dialek 'n neutrale term wat verwys na die stelselmatige taalgebruik deur 'n groep sprekers en dra dit geen negatiewe konnotasies soos wat soms in alledaagse gebruik geïmpliseer word nie (byvoorbeeld waar bedoel word "nie-standaard" of "substandaard" spraak). Taalkundige praat almal ten minste een dialek. By die studie van taal, en dialekte in besonder, word die hooffokus op gesproke taal geplaas aangesien geskrewe taal waardevolle inligting oor die uitspraak en klankstelsel van 'n taal of dialek ontbreek en omdat gesproke taalvaardigheid universeel is terwyl die gebruik van geskrewe taal beperk is tot geletterdes.

Verskil tussen "Taal" en "Dialek"

'n Dialek word van 'n taal onderskei op grond van taalkundige or maatskaplik-politiese oorwegings.

Taalkundige oorwegings

Taalkundig is een van die belangrikste kriteria die mate van oorvleueling tussen taalvariëteite – dit wil sê die mate waartoe woordeskat, grammatika en uitspraak ooreenkom. Daar bestaan egter nie 'n presiese definisie wat bepaal hoe groot die verskil moet wees om te bepaal of 'n variëteit 'n aparte taal of slegs 'n dialek is nie. Een benadering tot die probleem is om die onderlingeverstaanbaarheid van taalvariëteite te oorweeg. Die idee is dat sperekers van verskillende dialekte in dieselfde taal mekaar kan verstaan terwyl dieselfde nie vir verskillende tale geld nie. Volgens die kriterium is Meksikaanse Spaans en Argentynse Spaan dus Spaanse dialekte aangesien sprekers mekaar sonder veel moeite kan verstaan. Spaans en Frans is egter verskillende tale aangesien moedertaal sprekers wat nie die ander taal geleer het nie, mekaar nie kan verstaan nie as gevolg van die groter verskil in woordeskat, grammatika en uitspraak. Onderlinge verstaanbaarheid is egter moeilik bepaalbaar en baie keer subjektief.

Onderlingeverstaanbaarheid word byvoorbeeld deur Ethnologue toegepas om tussen "tale" en "dialekte" te onderskei. Meer spesifiek pas Ethnologue die volgende kriteria toe:

• Twee verwante variëteite word normaalweg as variëteite van dieselfde taal beskou as die sprekers van elke variëteit inherente begrip van die ander variëteite het op 'n funksionele vlak (dit wil sê, kan verstaan gegrond op kennis van hulle eie variëteit sonder om die ander variëteit aan te leer).
• Waar die gesproke verstaanbaarheid tussen variëteite marginaal is, kan die bestaan van 'n gemene letterkunde en 'n gemene etnolingustiese identiteit met 'n sentrale variëteit wat beide kan verstaan 'n sterk aanduider wees dat die variëteite nogtans as dieselfde taal beskou behoort te word.
• Waar daar genoeg verstaanbaarheid tussen variëteite is om kommunikasie moontlik te maak, kan die bestaan van goed gevestigde bepaalde etnolingustiese identiteite 'n strek aanduider wees dat die variëteite nogtans as aparte tale beskou behoort te word.

Laasgenoemde kriterium kan as 'n polities-maatskaplike eerder as taalkundige oorweging beskou word.

Maatskaplik-Politiese oorwegings

'n Ander soort kriterium wat gebruik kan word om te bepaal of 'n variëteit 'n taal of 'n dialek is, is die maatskaplike of politiese eenheid van die spraakgemeenskap onder beskouing. 'n belangrike voorbeeld in die konteks is die Noord-Germaanse tale Sweeds, Noors en Deens wat in die nasiestate Swede, Noorweë en Denemarke gepraat word. Hierdie tale is nou verwant en sprekers van die onderskeie tale kan geredelik met mekaar kommunikeer sonder om die ander se taal aan te leer. Volgens suiwer taalkundige oorwegings behoort dit dan as dialekte van een taal beskou te word, maar die tale, wat ook amptelike tale van die onderskeie lande is, vorm elkeen 'n hegte maatskaplike en politiese eenheid, die talke het verskillende spellingkonsvensies en hulle eie letterkundige tradisies.

Die teenoorgestelde word in Japan opgemerk waar die ouer generasie wat op die Ryukyu Eilande woon se spraakvariëteit op grond van onderlingeverstaanbaarheid in verskeie tale verdeel sou kon word. Die variëteite word egter almal as dialekte van Japannees beskou as gevolg van die politieke eenheid van Japan, net soos wat die dialek wat in Osaka gepraat word as 'n dialek van Japannees gesien word.

Eksterne skakels

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir dialek.