Thomas Halstead

Thomas Halstead of Holstead (1811 – 6 Februarie 1838) was 'n Engelse handelaar wat tot 1838 as 'n tolk vir Shaka sowel as Dingaan gewerk het. Hy was 'n vennoot van die Biggar-familie en is saam met Piet Retief en ongeveer 100 ander mans op KwaMatiwane vermoor, die heuwel van teregstelling binne sig van Dingaan se vesting, Umgungundglovu, geleë tussen hedendaagse Vryheid en Melmoth. Halstead was 'n afstammeling van die 1820-Setlaars wat ook 'n verskyning maak as 'n karakter in Henry Rider Haggard se roman Marie.

Halstead se lot

Credo Mutwa plaas al die skuld vir die moord op Retief en sy manne op die skouers van die jeugdige Thomas Halstead, wat die Voortrekkers as tolk vergesel het. Volgens Mutwa was Halstead by die Zoeloes bekend as die "nuuskierige agie". Na bewering sou Halstead die aand voor die moord oor die heining van die koninklike harem geloer het. Een van Dingaan se vroue, wat swanger was, het hom gesien en was so bang dat sy 'n miskraam gehad het. Volgens Zoeloewet was dit 'n misdaad wat met die dood strafbaar was vir enige man om die omgewing van die koninklike harem te nader. Mutwa skryf dat Dingaan die agterdog begin koester het dat sy wit besoekers gemene intensies in die mou voer, soos mens tewens van towenaars sou verwag, en dat hulle sy vroue kon teiken. Dit was hoekom hy hulle laat vermoor het en hoekom hy geskree het: "maak dood die towenaars!"

Volgens Wood het Halstead tussen die Voortrekkers gesit toe die dansende Zoeloes aangeval het. Halstead het in Engels uitgeroep: "Dis klaar met ons!", maar het toe in Zoeloe bygevoeg: "Laat my met die Koning praat!" Dingaan het dit gehoor, maar het Halstead se versoek met 'n handwuif afgekeur. Halstead het toe sy mes uitgehaal, een aanvaller oopgesny en 'n ander se keel afgesny voordat hy oorval is.

Mutwa se bewering oor Halstead se afloerdery is moontlik onwaar. Die boodskapper wat Dingaan na Owen gestuur het om hom mee te deel dat hy Retief en sy manne gaan doodmaak het spesifiek bygevoeg dat die tolk van die Voortrekkers, 'n Engelssprekende man van Port Natal (d.i. Thomas Halstead), nie vermoor sal word nie.

Drie dae ná die slagting skryf Owen in sy dagboek dat Dingaan self aan Hulley gesê het dat Halstead, wat saam met die Voortrekkers gesit het, teen sy wil vermoor is; dat hy per ongeluk in die verwarring vermoor is. Volgens 'n opmerking wat Owen een dag na die slagting in sy dagboek gemaak het, het Dingaan die sendeling Venable meegedeel dat hy bevele gegee het dat Halstead nie vermoor moes word nie, maar dat sy krygers Halstead nie te midde van die Voortrekkers herken het nie. Owen het ook bygevoeg dat dit Dingaan se gewoonte was om sy onderdane te blameer wanneer hy verantwoordelik was vir iets waaroor hy skaam gevoel het. Hulley het ook in sy verslag na die lot van Halstead verwys. Hy het aangeteken dat hy 'n paar dae ná die slagting vir Dingaan gevra het hoekom Halstead vermoor is. Volgens hom het die Zoeloe-koning geantwoord: "Hy is dood. In die harwar van die slagting is hy saam met die ander doodgemaak. Ek is jammer daaroor. Ek het nie bedoel om sy lewe te neem nie."

Bronne

• Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek III. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.