Špania Dolina

Špania Dolina (tot 1927 in Slowaaks ook Baňa genoem; Duits: Herrengrund, Hongaars: Úrvölgy - tot 1882 gespel as Urvölgy) is 'n nedersetting in Sentraal-Slowakye. Die dorp het eeue gelede as 'n afgeleë mynbounedersetting temidde van 'n berggebied ontstaan. Ook vandag word Špania Dolina, wat noord van Banská Bystrica (Duits: Neusohl) geleë is, net deur 'n steil bergpad met ander nedersettings in die gebied verbind.

Špania Dolina Herrengrund | Úrvölgy
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Slowakye
Koördinate	48°49'27 N, 19°08'03 O
Oppervlakte:
- Totaal	12,72 vk km
Hoogte bo seevlak	728 m
Bevolking:
- Totaal (31 Desember 2016)	202
- Bevolkingsdigtheid	15,9/vk km
Tydsone	UTC +1 Somertyd: UTC +2
Amptelike Webwerf	spaniadolina.sk

Geskiedenis

Woonhuis met lugskag

Mynboubedrywighede in die omgewing het reeds in prehistoriese tye 'n aanvang geneem. Werktuie, wat hier deur argeoloë opgegrawe is, het tussen 2000 en 1700 v.C. ontstaan. Koper, wat oorspronklik hier ontgin is, is in bronsvoorwerpe op die Balkanskiereiland en die Midde-Ooste ontdek. Špania Dolina se myne het moontlik deel uitgemaak van 'n netwerk van handelsroetes wat gedurende die Bronstydperk bestaan het.

Die eerste historiese verwysing na die dorp as Montana dateer nogtans van 1263. Die groot koper- en silwerneerslae in die gebied, waarna in Duits as Kupfernes Neusohl verwys is, is aanvanklik deur mynwerkers uit Banská Bystrica ontgin. Ná 1494 het vroeë internasionale mynbouondernemings, waarin welvarende gesinne soos die Fuggers en Thurzos 'n leidende rol gespeel het, die bedryf oorgeneem. Vanaf die middel van die 16de eeu tot 1888 is die plaaslike myne deur die Weense Kamer van Mynbou bedryf.

Die welvarende streek het ook belangstelling by alchemiste en wysgere gewek. So het die befaamde alchemis Paracelsus hier 'n laboratorium wat deur die Huis Fugger befonds is. Die bekende Franse filosoof Montesquieu is deur Isaac Newton aangemoedig om 'n besoek aan Špania Dolina se kopermyne te bring en hulle te beskryf.

Reeds teen die begin van die 17de eeu was dit duidelik dat die plaaslike myne op die punt van uitputting was. In plaas daarvan is tradisionele tuisnywerhede soos kantwerk stelsematig ontwikkel. 'n Skool, wat opleiding in kantwerk verskaf het, is in 1883 geopen. Daarnaas was die vervaardiging van koperhouers 'n belangrike bron van inkomste. Die laaste myne is in 1888 gesluit. Tans is toerisme die belangrikste bedryf.

Koperhouers is vanaf die eerste helfte van die 17de eeu tot in die eerste dekades van die 19de eeu deur tuisnywerhede in die dorp en, op 'n groter skaal, ook in Banská Bystrica vervaardig. Die oudste gegraveerde koperhouer, wat van 'n vervaardigingsdatum voorsien is, dateer van 1635. Die laaste datum is 1814. Die produksie van koperhouers, waaronder drinkbekers, dose en bokale, is waarskynlik tussen 1829 en 1842 gestaak. Die mees bekende bekers was die halfronde Tummler.

Boukuns

Die dorpsbeeld word oorheers deur die versterkte vroeg-Gotiese Kerk van die Verheerliking van ons Here met sy hoë toring. 'n Pad en 'n oordakte buitetrap bied toegang tot die 13de eeuse kerk wat op 'n Romaanse fondament ontstaan het.

Voorbeelde van historiese wêreldlike boukuns sluit die administratiewe steengeboue van mynbestuurders, 'n ou waterleiding en die woonhuise van mynwerkers in. Die laasgenoemde houtgeboue is op stweige klipfondamente gebou en dateer merendeels uit die 19de eeu. Hul mure is, net soos die van die meeste ander geboue, wit gekalk. Die historiese kantoorhuis van Špania Dolina se dorpsadministrasie huisvans tans 'n kopermuseum.