Mbala

Mbala is Zambië se mees noordelike groot dorp en lê strategies na aan die grens met Tanzanië en op die suidelike toegangsroetes tot die Tanganjika-meer, 40 km na die noordooste, waar die meerhawe Mpulungu geleë is. Die dorp lê op die ou Great North Road, 165 km noord van Kasama. In 'n stadium was dit die eindpunt van die pad, 'n gedeelte van Cecil John Rhodes se droom van 'n pad van die Kaap na Kaïro, wat noodwendig hier moes ophou omdat Tanzanië destyds in Duitse besit was.

Mbala
Mbala
Koördinate: 8°50′0″S 31°28′0″O
Land	Zambië
Provinsie	Noordelike Provinsie
Distrik	Mbala
Tydsone	UTC+2 (SAST)

As Abercorn was Mbala 'n belangrike buitepos van die Britse koloniale beheer oor die destydse protektoraat van Noord-Rhodesië. Dit is tans die hoofdorp van een van die Noordelike Provinsie se administratiewe distrikte. Die bevolking neem na raming teen 4% jaarliks toe. In 2009 het die dorp 'n geskatte 24 066 inwoners gehad, vergeleke met 11 116 volgens die sensus van 1990.

Voorgeskiedenis

Voor die koloniale tydperk aangebreek het, was Mbala die setel van hoofman Zombe aan die Luchecherivier. Die Britte het hulle aandag op die dorp begin toespits danksy die reise van David Livingstone, in die dekade na 1860 die eerste Europeër wat die gebied besoek het. Dié ontdekkingsreisiger het sendelinge van die Londense Sendinggenootskap aangespoor om te kom arbei op Niamkolo aan die meer en Fwambo en Kawimbe op die hoogland. Die sendelinge het bande gehad met die African Lakes Company, wat later Mbala sowel as Mpulungu gestig het.

Tydens die grootste deel van die 19de eeu het die gebied swaar onder slawehandel gebuk gegaan en die African Lakes Company het probeer om uit dit te wis. Dié euwel het die belangstelling van die Britse regering se verteenwoordiger in die gebied, Harry Johnston in Njassaland genoop om in te gryp en daar is besluit om die ryksteenwoordigheid suid van die meer te versterk en te keer dat ander koloniale moondhede hier 'n vastrapplek kry. Portugal het byvoorbeeld dekades lank daarin belang gestel om sy kolonies aan die oos- en weskus van Afrika (Angola en Mosambiek) aan een te laat skakel deur grondgebied tussen hulle te annekseer.

Koloniale tydperk

Só breek die koloniale tydperk vir Mbala in 1893 aan, voor die meeste ander gebiede in wat later Noord-Rhodesië sou word, toe Johnston vir Hugh Marshall stuur om die amp van Britse konsul in die gebied op te neem. Hy bou 'n goed gefortifiseerde boma op hoofman Zombe se dorpie en tree as landdros sowel as posmeester op. In 1895 neem die British South Africa Company die gebied se administrasie oor, doop dit Noordoos-Rhodesië en noem die Zombe-boma Abercorn, destydse voorsitter van die maatskappy. Die Britse amptenare het die plek gekies omdat die ligging dit gesond gemaak het, die klimaat aangenaam is en daar volop geleenthede vir jag en hengel was.

Totdat die Britse Duits-Oos-Afrika (Tanzanië) as mandaatgebied in 1919 oorgeneem het, was Abercorn die mees noordoostelike Britse buitepos in suidelike Afrika. Tydens die Eerste Wêreldoorlog het die Britse amptenare op die dorp te hore gekom van 'n beplande aanval deur die Duitse leër anderkant die grens onder aanvoering van genl. Paul von Lettow-Vorbeck, wat onbewus was dat Duitsland reeds die stryd in Europa gewonne gegee het. Toe die tyding hom uiteindelik bereik, het hy ingestem tot 'n skietstaking en nege dae later (18 November 1918) op Abercorn amptelik oorgegee. 'n Gedenkteken wys die plek sy amptelike oorgawe, sowat 2 km suidwes van die middedorp. Ná die oorgaweseremonie moes die Duitsers hulle wapens in die nabygeleë Chilameer gooi, maar baie is sedertdien uitgehaal en word in die Moto Moto-museum, wat met Duitse befondsing opgerig is, vertoon.

Huidige stand

Sedert sy bloeityd as koloniale dorp tydens die jare vyftig en sestig het Mbala 'n groot mate van agteruitgang beleef en geleenthede vir ontwikkeling misgeloop wat Kasama as provinsiale hoofstad gekry het en Mpika, omdat dié dorp beter pad- en spoorverbindings het. Hoewel Mbala se grond vrugbaar is, is dit te ver van die vername afsetgebiede geleë om hond haaraf te maak met die landbou. Insgelyks het dit redelike toeristepotensiaal, maar is te ver van die belangrikste toeristeroetes geleë en die hoofpad daarheen te vervalle om dié moontlikhede te ontgin. Boonop is Mbala op geen lugroete geleë nie. Die dorp het wel 'n hotel, maar daar is geen oorde in die onmiddellike omgewing nie. Die naaste is in die nasionale park Nsumba, byvoobeeld dié by Kasaba Bay, 100 km ver. Onlangse oorloë en onrus aan die oostelike en suidelike oewers Tanganjika-meer het ook handel en toerisme gekniehalter, maar dit blyk die vrede kan binnekort herstel word.

Eksterne skakels

• Foto's van Mbala en omgewing Geargiveer 7 Desember 2009 op Wayback Machine