Abraham Esau

Abraham Esau, 'n gemeenskapsleier in Calvinia, is tydens die Tweede Vryheidsoorlog in Februarie 1901 deur Boeremagte tereggestel.

Kinderjare

Hy is in 1855 op Kenhardt gebore. In sy ouerhuis was die invloed van die Metodiste sendelinge baie sterk en gevolglik is daar in die gesin baie Engels gepraat. Hy het slegs 'n paar jaar onderbroke onderrig in 'n kerkskool in Prieska ontvang.

Loopbaan

In sy volwasse jare het Esau bewustelik verengels. Hy was 'n timmerman in Prieska, Kenhardt en Fraserburg. In 1880 verhuis hy na Calvinia as 'n hoefsmid. Naweke bedryf hy 'n kruidenierswinkel uit 'n donkiekar. Op lyste van die gesiene mense van sy omgewing verskyn sy naam tussen die van die blanke handelaars, ambagsmanne en amptenare. Hy was 'n welbekende lekeprediker op Calvinia en is deur die koloniste en amptenary hoog geag.

Tweede Vryheidsoorlog

Toe die oorlog na die Kaapkolonie uitbrei, het Esau trou gesweer aan die Britse kroon. Boonop vra hy toestemming om 'n kommando uit sy gemeenskap op die been te bring, maar die magistraat wys dit van die hand. In ruil vir inligting oor die bewegings van die Boere-magte in die omgewing van Clanwilliam, Carnarvon, Williston en Loxton, is aan Esau beskerming belowe in geval Calvinia deur die Boere beset sou word. Die Boeremagte het geweet van Esau se spioenasienetwerk. Algemeen is aanvaar dat Esau en sy volgelinge besig was om 'n klandestiene arsenaal op te bou. Op 11 Januarie 1901 het 'n Vrystaatse kommando onder kommdt. C. Nieuwoudt die dorp Clavinia beset.

Oproer

Verskeie persone is in hegtenis geneem onder wie Magistraat Dreyer, Abraham Esau en verskeie spesiale konstabels. Landdros Nieuwoudt het dadelik 'n aantal ongewilde maatreëls aangekondig. Onwettige byeenkomste is verbied, belastings is gehef en daar is streng opgetree teenoor gekleurdes wat Engels praat. Esau het geweier om die name van sy volgelinge bekend te maak. Hy wou ook nie sê waar sy geheime wapenopslagplek was nie en sy lojalitieit aan die Britse kroon opsê nie. Sy gevangenskap het sy gewildheid bevorder. Op 12 en 13 Januarie het 'n aantal van sy volgelinge die aandklokreël verontagsaam en in opstand gekom.

Teregstelling

Nieuwoudt het tot vergeldingsmaatreëls besluit. Drie persone, onder wie Esau, is uitgesoek om in die openbaar lyfstraf te ontvang. Op 5 Februarie is hy buite die dorpsgrens tereggestel. Sy dood het skokgolwe in die dorp veroorsaak. Talle van sy volgelinge het uit die dorp gevlug. In die plaaslike koerant is aangevoer dat hy uit selfverdediging geskiet is.

Monumente

Sy begrafnis in Calivnia is deur meer as 'n 1 000 roubeklaers bygewoon. Die brokstukke van die oorspronklike grafsteen is in die Calvinia Museum en 'n nuwe grafsteen is op die graf opgerig. Nie ver van Esau se graf is die Abraham Esau Hospitaal gebou. Vyf kilometer buite die dorp op die pad na Williston en waarskynlik die plek waar hy tereggestel is, is 'n gedenkteken opgerig met die opskrif: “To the memory of Abraham Esau who became a martyr for what he believed in and for all who fought with him.”

Bibliografie

Nasson, Bill: Abraham Esau's War – a Black South African War in the Cape, 1899–1902. Cambridge: Cambridge University Press, 1991. ISBN 0-521-53059-8
Schoeman, Karel: “Die dood van Abraham Esau – ooggetuieberigte uit die besette Calvinia, 1901.” In Kwartaallikse Bulletin van die SA Biblioteek, 40 (2), pp. 56-66, 1985. ISSN 0038-2418
Schoeman, Karel: Verliesfontein. Kaapstad: Human en Rousseau, 1998. ISBN 0-7981-3840-8