Adrenalien (roman)

Adrenalien is 'n rillerroman geskryf deur Leon van Nierop. Die tydruimte speel saam met die jaar van publikasie af, in 1995. Dit handel oor die rillerskrywer, Gustaf Prinsloo, wat op 'n passiewe wyse gehipnotiseer geword het en die geestewêreld, die werklikheid en die monsters van sy onderbewussyn tegelykertyd ervaar.

Adrenalien 'n Móét vir Stephen King-aanhangers
Skrywer	Leon van Nierop
Omslagontwerper	Douw van Heerden
Land	Suid-Afrika
Taal	Afrikaans
Genre	Rillerroman
Uitgewer	Perskor
Uitgegee	1995
Bladsye	479
ISBN	0-628-03560-8
Letterkunde-portaal

Intrige

Deel 1

Angs en adrenalien was lank die voeding vir Gustaf Prinsloo se verbeelding en onderbewuste om die een treffer na die ander te skryf. Sy ongelukkige huwelik met die afsydige Elisma (wat net om die geld getrou het, slegs aan hul dogter, Emily, aandag gee en jare lank met 'n prokureur Kriestof Smit agter sy rug 'n verhouding het) veroorsaak dat sy muse opdroog. Dit wil voorkom of Gustaf aan onttrekkingsimptome ly en hallusineer.

Die verhaal begin waar Gustaf binne 'n ou rolprentteater wakker word, nadat die fliekgangers lankal weg is en die deure gesluit is. Omrede die bioskoop binnekort gesloop sal word, het Gustaf besluit om die laaste fliek te gaan kyk. Die rolprentteater word 'n spookhuis – die Grand Teater uit die jaar 1960. Hy slaag daarin om te vlug.

Elisma stel kortaf voor dat Gustaf met vakansie moet gaan. Hy maak 'n afspraak met 'n sielkundige, dr. Marissa Jonker, wat hy eers oor twee weke kan spreek. In hierdie tydperk ly hy aan slapeloosheid. Tydens 'n ongewone seksuele ervaring met sy vrou, merk hy dat portrette beweeg.

Elisma se suster, Astrid Verwey, word by die lughawe verwelkom. Dit kom aan die lig dat Astrid en Gustaf vroeër 'n kortstondige vryery in die tuin gehad het. Astrid is ook heel simpatiek teenoor Gustaf se skrywersdroogte en ongelukkige huwelik. Daardie aand, uit Emily se kamer, weerklink dieselfde Maanligsonate wat in die teater gespeel het en die horlosie het om nege-uur gaan staan. Die Dood staan voor Emily se bed en skryf haar naam op. Die volgende dag in die winkelsentrum sterf Emily om nege-uur deur haar serp wat in die roltrap verstrengel geraak en haar verwurg het. Dit is die einde van Elisma en Gustaf se huwelik.

Astrid vergesel Gustaf na 'n plaas, Boshalte, in die middel van die Bosveld wat die eienaars wil verkoop. Op die reis word hul deur 'n uiters aggressiewe bobbejaanmannetjie aangeval.

By die plaashuis langs 'n ou treinstasie, Varage, word ook paranormale verskynsels opgemerk. Astrid blyk nie van Ricky Theron, 'n ou universiteitsvriend se vriend, te hou nie, omdat hy Astrid aan haar eks-man, Christian, laat dink. Christian het haar met sy sekretaresse verneuk. Gustaf glo dat 'n verhouding met Astrid wel moontlik is. Hy hoor een oggend 'n trein aankom, al loop treine jare nie meer nie. 'n Splinternuwe koffer word in die stasiehuis opgemerk, wat rondskuif sodra hy nie kyk nie. Binne die plaashuis verander die portret van die Greyvenstein-gesin, die oorspronklike huiseienaars, die heeltyd. Vir inspirasie herskryf hy in sy oefenboek Dorcas Duvenhage se roman, Die donker kamer, wat hy in sy kamer ontdek. Soos Gustaf sy werklike roman probeer skryf, werk sy rekenaar slegs saam as hy outomatiese tikwerk doen sonder om bewus te wees wat hy skryf. Sy rekenaar kry dan ook 'n lewe van sy eie. Hy verloor beheer oor sy selfbeheersing en vry wild met Astrid. Sy herinner hom dat hy nog met Elisma getroud is en die vryery stop.

Astrid los 'n nota dat sy 'n paar dae terug stad toe moet gaan, sy kry saam met Ricky 'n geleentheid terug; hy moet sake doen in Nelspruit. Gustaf ontdek die kinderkamer en studeerkamer, asook Duvenhage se oorspronklike handgeskrewe teks van die boek. In hierdie tydperk word Gustaf deur die bobbejaanmannetjie geterroriseer en 'n gevangene van die plaashuis. Gustaf tik verder en merk vreemde woorde op wat hy neerskryf. Hy kan egter nie terugblaai wat hy reeds geskryf het nie. Dieselfde paranormale verskynsels duur voort en nuwes kom by. Gustaf breek die portret met die Greyvensteins op.

Ricky keer terug en dink openlik Gustaf moet so gou moontlik by 'n sielkundige uitkom. Gustaf weier om terug te keer na sy huis in Johannesburg waar Elisma nog bly. Ricky verduidelik die geskiedenis van die huis; dat bloedskande gepleeg is. Gustaf sien die portret sit nog op sy gewone plek.

Astrid keer terug ná haar trek na Johannesburg afgehandel is. Gustaf het sy roman ook klaargemaak. Die adrenalien het gewerk. Astrid herinner hom weereens dat 'n verhouding tussen hulle nooit kan werk nie – “jy dink aan haar as jy my sien”. Ongesiens pak Gustaf sy bagasie, laat 'n nota en vat die pad met sy motor. Hy verdwaal en kom op 'n plaashuisie af – met die Greyvensteins op die foto in lewende lywe. Gustaf keer terug na die plaashuis deur die verroeste spoorlyn met sy motor te volg. Die bordjie Varage spel in 'n waas Gevaar. Hy kom by die nabygeleë kothuis aan waar Ricky bly. Hy hoor 'n asemhaling en in die slaapkamer sien hy hoe Ricky en Astrid geslagsomgang het: ou minnaars. Uit woede keer hy na die plaashuis terug en keer haar kamer om. Hy kry in haar kas verskillende portrette van die Greyvensteins as gesin. Bewyse vir die ander paranormale verskynsels ontbreek. Astrid en Ricky staan in die deur en kom met die hele sak patats uit: hierdie huis se spokerigheid en die doelbewuste fabrisering daarvan was nodig om adrenalien by hom op te wek om 'n trefferriller te skryf. Die portrette is onlangs geneem van plaaslike mense wat poseer het. Sy het die rofwerk geneem (onwetend die oorskryfwerk van Duvenhage se roman) en gaan daarmee haar eerste boek as die eerste boek van haar eie uitgewery publiseer. Sy en Ricky verlaat die huis en neem Gustaf se motorsleutels saam.

Die bobbejaanmannetjie keer terug en kry hierdie keer toegang tot binne die huis. Gustaf word binne die studeerkamer vasgekeer, maar die los en verrotte planke verhoed die bobbejaan om die vertrek binne te kom. 'n Verbyganger kom by die huis aan om hulp aan te bied, maar val deur die vloerplanke en word deur die bobbejaan verskeur en verorber. Gustaf hoor stadig 'n kraakgeluid met die opstap van die trap. Terselfdertyd kry die bobbejaanmannetjie toegang tot die studeerkamer deur die vloergat. Met 'n glasskerf maak Gustaf die bobbejaan van kant. Wanneer die persoon wat Basjan Greyvenstein op die portrette voorstel by die studeerkamer gesteurd instap word Gustaf deur uitputting bewusteloos.

Hy word wakker agter in die motor, met “Basjan Greyvenstein” agter die stuurwiel en sy simpatiese dogter, “Erna”, op wie se skoot sy kop rus. Hul ware van is Schoeman, 'n eenvoudige gesin van 'n buurplaas wat onwetend deel was van Astrid se oëverblindery.

Deel 2

Terug in Johannesburg het Gustaf uit sy dubbelverdiepinghuis in Hyde Park getrek na 'n vervalle woonstelblok in Yeoville. By die spreekkamer van die sielkundige onthou Gustaf dat die hallusinasies begin het kort nadat 'n hipnotiseur iemand op die verhoog in die bioskoop (vóór die rolprent) aan die slaap laat raak het – dit het 'n indirekte invloed op hom gehad. In Hillbrow kom hy te wete die hipnotiseur het dieselfde aand van die bioskoopvertoning in die bad selfmoord gepleeg.

Later, binne 'n ander rolprentteater, merk Gustaf op hoe 'n meisietjie binne 'n gat in die vloer val. Dit was weereens 'n hallusinasie. Dieselfde aand word berig van die presiese meisietjie wat in 'n skag afgeval het. Hy kontak dr. Jonker en by 'n restaurant in Rosebank bespreek hulle die gebeurtenis. Sy vra dat hy hipnoterapie ondergaan. Tuis in Yeoville merk Gustaf in die koerant 'n foto op van Astrid wat onlangs die Phoenix-uitgewery oorgeneem het en binnekort met haar eerstelingroman, Skaakspel, sal debuteer. Hy kry Astrid die volgende dag by die uitgewer waar hy sy roman voorgelê het. Hy wens haar sterkte toe met die debuutroman. Sy kyk met spot terug na hom.

'n Week later ondergaan hy hipnoterapie. Hy sien 'n klein bobbejaantjie, 'n geraamte wat langs sy wiegie gesit het en dit het gevoel of hy lewendig begrawe word. Gustaf is omtrent 'n maand oud. Gustaf eet die volgende oggend ontbyt by die ouerhuis. Ook sy pa het die vorige aand wakker geword van iets voor sy bed, 'n kind. Gustaf vra sy ma of iets vreemds met hom gebeur het toe hy omtrent 'n maand oud was. Sy sê nee. In die midde van die volgende hipnoterapie-sessie vra die boggelrugseuntjie hom om saam te kom, maar Gustaf dink waarmee Astrid en Elisma gaan wegkom as hy nou saamgaan. Hy voel weer onder hipnose lewendig begrawe. Dieselfde middag kry hy 'n oproep van sy ma. Sy pa is aan 'n hartaanval dood. By die hospitaal, ná teenkanting van die ma en dokter, sien Gustaf sy pa se liggaam. Sy gesig is in 'n afgryslike gil vertrek van pyn of skrik. Marissa woon saam met Gustaf die begrafnis by. Elisma ook. Die middag in sy pa se ou werkkamer maak Gustaf en Marissa 'n afspraak vir die volgende dag. Weereens ontken sy ma enige vreemdheid rakende sy pa.

Toe Gustaf later die middag in sy ouerhuis gaan slaap, parkeer die Dood se roomyskar voor die kamervenster. Die deuntjie is die Maanligsonate. Emily kom met die straat afgewandel en koop sjokoladeroomys wat begin bloed drup. Emily beur die deure aan die roomyskar oop en loer in. Sy word deur 'n bobbejaantjie aan 'n ketting verskeur. Die Dood klim dan by die kamervenster in. Die boggelrugseuntjie hou die deur vir Gustaf oop om te vlug en druk die kamerdeur agter hom toe. Met die terugry na sy woonstel speel Beethoven se Maanligsonate op elke radiostasie. In die nou straatjie sien hy sy pa in die pad voortsukkel. Met dieselfde afgryslike vertrekte gil. Gustaf maak 'n ongeluk.

Wanneer Gustaf weer bykom word hy deur die afgestorwe hipnotiseur (nou in die geesteswêreld) aan die slaap gemaak. Hy sien mense in 'n treintrok, dieselfde mense wat in die rolprentteater was. Voor hom speel 'n treinongeluk af. Hy kom agter dat hy as 'n baba hierdie ongeluk aanskou het, saam met 'n vrou wat hom vashou en die Maanligsonate as wiegeliedjie neurie.

Hy word gevul met angs in die hospitaal wakker. Elisma staan langs hom. Sy deel hom mee dat sy en Kriestof slegs in 'n vriendskap is, niks meer nie. Hy weier enige verdere hipnose toe Marissa opdaag. 'n Week later is hy biblioteek toe om navorsing te doen oor al die groot treinongelukke van Suid-Afrika. Die een by Boshalte word as die grusaamste ongeluk nog beskryf. Al 476 insittendes is dood, 'n gedeelte van die Greyvensteins se skuur het in die slag gebly, maar die oorsaak van die ongeluk bly onbekend. Ná die ongeluk het die spoor in onbruik geraak. Hy sien die foto van die werklike Greyvensteins. Tuis wag 'n koevert op hom. Sy manuskrip, Gevaar, is vir publikasie oorweeg.

By 'n kafee koop hy 'n koerant en merk die boekbekendstelling van Astrid se roman, Skaakspel, wat geadverteer word. Vyftienduisend eksemplare is reeds gedruk. Hy bel Astrid en vra oor die geskiedenis van die trein by Boshalte. Die plaashuis het later 'n lykshuis geword, omrede die sterwende passasiers almal soontoe geneem is. Dit is die rede vir die paranormale verskynsels. Gustaf vra dan uit oor sy handgeskrewe kopie. Dit is reeds vernietig. Sy wens hom die allerslegste toe.

Op pad terug woonstel toe ontwyk Gustaf 'n bedelaar en kom by die ou teater uit. 'n Horde katte dwing hom om die teater binne te gaan. In sy weerkaatsing in die maanlig merk hy sy derde oog op. Dieselfde verrottende lewende lyke van die treinongeluk kyk saam met hom na 'n beeldlose film, waar Kriestof en Elisma sado-masochisme beoefen. Elisma het vir hom gelieg.

Die volgende dag, 7 Oktober 1995, gaan hy na die stampvol boekbekendstelling; as 'n vername, dog mislukte skrywer kan hy ook 'n gas wees. Ná Astrid se toespraak loop hy die verhoog op, wens haar geluk en lees dan die eerste paragraaf uit Skaakmat. Na 'n rukkie teëspraak, lees hy ook die eerste paragraaf uit Die donker kamer van Dorcas Duvenhage. Die tekste is identies. Gustaf het kopieë van Die donker kamer aan al die belangrikste redakteurs in Gauteng gestuur. Gustaf trek weg en parkeer op 'n uitsigpunt by Northcliff-heuwel. Elisma stop langs hom. Hulle raak in 'n konfrontasie betrokke. Elisma verloor selfbeheer en beskadig sy nuwe motortjie. Sy jaag weg. Gustaf maak die sitplek skoon en kies 'n kortpad. Hy volg haar na haar meenthuis in Norwood. Hy kry toegang tot die huis. Hy sien dieselfde koffer in die gang staan as wat hy op die plaas gesien het. Daar is 'n nota op die koffer wat gebied dat dit boontoe gebring moet word; die skrywer van die nota wag op haar. Gustaf maak die knippe oop en sien dit is minnebriewe wat twee jaar gelede geskryf is. Daar is ook bloed aan een van die boeie. Die minnaar wat naak op die trap verskyn, is natuurlik Kriestof Smit. Laasgenoemde vra vir Elisma om die tas saam te bring, al twee onbewus van Gustaf. Gustaf keer die koffer om en die inhoud val uit. Kriestof en Elisma raak bewus van hom en Gustaf sê haar sleg voor hy haar uit die pad stamp, die Karoohuisie-skildery ('n ou geskenk) in die verbystap vat en op die sypaadjie breek.

Gustaf keer vir oulaas, nou vreesloos, terug na die rolprentteater. Die bedelaar lê met die vuur en spiritus in die een hoek by die ingang. Die bioskoop is hierdie keer heeltemal verlate. Hy gaan sit by die klavier en speel iets soos die Maanligsonate. Die katte keer terug om te luister, later ook die gestorwe treinpassasiers en plekaanwysers. Die ouditorium raak al hoe ligter hoe verder hy speel. Tot hy agterkom die plek is aan die brand. Die boggelrugseuntjie maak die agterdeur vir hom oop toe Gustaf vir die laaste keer die toegesluite agterdeur probeer stormram. Hy val in die agterplaas, na veiligheid.

Deel 3

Gustaf keer terug na Boshalte om sy laaste antwoorde daar te kry. Hy vind uit waarom die boggelrugseuntjie en die treinpassasiers in sy onderbewussyn is, maar ook wat sy eie verbintenis met Boshalte is. Die Verwey-susters neem wraak, maar Gustaf oorleef. Die vrede by Boshalte is herstel.

Ontvangs

Die boek is positief ontvang, hoewel gekategoriseer as lughawelektuur. Van Nierop skryf in 'n gemaklike taal en die kultuurbekende wat die gewone leser kan verstaan. Hy vul ook 'n mark: iets tussen hygromans soos Mills & Boon en hoë letterkunde van pryswenners. Die skryfstuk met Gotiese elemente word as kleurryk en prikkelend beoordeel en die spanningsmomente verslawend.

Hierdie roman is deur die uitgewers vergelyk met die werke van Stephen King, soos die onderskrif van die omslag lui: 'n Móét vir Stephen King-aanhangers. Die resensente het hierdie keer die uitgewers, wat die Afrikaanse taal en kultuur volgens die Amerikaanse standaard probeer opweeg, voor stok gekry. Meer klem moet eerder geplaas word op die plaaslike, soos die roman immers self toon. 'n Uitgewer mag ook nie self die waarde van 'n boek vir bemarkingsdoeleindes beoordeel as “'n soort snelskrif vir die leser wat dadelik die genre sal herken” nie. Van Nierop moet as 'n skrywer in eie reg beskou word.

Akademiese belangstelling

Adrenalien word in 1997 as materiaal gebruik by twee universiteite, veral as lekkerleesboek vir nie-moedertaalstudente. Daar was wel sprake dat die roman voorskryfmateriaal kon word by tersiêre instellings.

Salomi Louw bespreek in haar artikel die elemente en onwaarskynlikhede/diskrepansies wat in 'n rolprent oortuigend weergegee sou kon word omdat dit in die reële tyd afspeel, maar nie in 'n roman suksesvol is nie, omdat daar voortdurend oordink, teruggeblaai en vergelyk word. Ook word kontinuïteitsfoute uitgewys, te midde van die surrealisme wat in die boek uitgebeeld word. Sy vra haar dan af: "Is hierdie gegewens bedoel om die leser te verwar en deel te maak van die verteller se hallusinasies, of is dit bloot slordigheid? Of is daar so min respek vir die leserspubliek dat sulke teenstrydighede - en daar is dosyne ander voorbeelde - aan ons voorgehou word?" Sy kritiseer Van Nierop ook omdat hy in sy Seeing Sense (1998, sy boek oor rolprentanalise) self sê alles moet gemotiveer word of 'n doel hê, maar kom dit self nie na nie. Louw kom tot die slotsom:

Adrenalien [kan] slegs as voorskryfmateriaal gebruik word indien die voorskrywer dit wil gebruik as voorbeeld van onhebbelikhede in prosa en gevolglike geringskatting van 'n (moontlike) leserskorps.