Aërosol

'n Aërosol is 'n kolloïde van fyn, soliede deeltjies of vloeibare duppeltjies wat in lug of 'n ander gas voorkom. Aërosols kan natuurlik of antropogenies wees. Voorbeelde van natuurlike aërosols is mis, stof, en geiserstoom. Voorbeelde van antropogeniese aërosols is newels, besoedelingsdeeltjies en rook. In 'n verbrandingsproses word klein deeltjies gevorm - hetsy deur veld­brande, verbrandingsprosesse in fa­brieke, treine of motorenjins. Omdat die deeltjies so klein en lig is, kan hulle jare lank in die atmosfeer gesuspendeer word. Hulle groottes wissel van 0,01 tot 5 mikrometer in deursnee (1 mikrometer is een mil­joenste van 'n meter). 'n Aërosol word net sigbaar wanneer die deeltjies relatief groot is of as die kon­sentrasies baie hoog is; dit is egter die kleiner deeltjies wat die meeste skade aanrig. Dit is belangrik dat skoorstene van fabrieke so hoog moontlik moet wees sodat skadelike deeltjies deur lugstrome verdun en weggevoer kan word.

Invloed van aërosols in die atmosfeer

In die atmosfeer word aërosols van radioaktiewe deeltjies (oorblyfsels van kernbomontplof­fings) en oorblyfsels van verbrande satelliete en meteoriete aangetref. Die samestelling van die aërosol word gro­tendeels deur die teenwoor­digheid van waterdruppeltjies en ys­kristalle bepaal, en in 'n mindere mate deur stof- en rookdeeltjies.

Die stofdeeltjies word hoofsaaklik deur natuurlike stofstorms gevorm en deur winde en lugstrome vervoer, terwyl rookdeeltjies, af­komstig van fabrieke, motorenjins, en bos- en veldbrande, hierheen gedra kan word. Só 'n aërosol skerm 'n gedeelte van die sonlig af. Sodoende word groot hoeveelhede energie van die aarde af weggekeer.

'n Belangrike faktor wat die bewe­ging van lugbesoedelingsdeeltjies beïnvloed, is die sogenaamde inversielaag. Dit is 'n luglaag waarin die temperatuur styg met toe­nemende hoogte. Normaalweg neem die temperatuur af met toene­mende hoogte, en in so 'n geval styg die warm lug op en dit help om die onsuiwerhede in die lug weg te voer. Wanneer hierdie temperatuurafname meer as 1 °C per 100 meter is, word na 'n "onstabiele atmosfeer" verwys. Indien die temperatuurafname minder as 1 °C per 100 meter is, word na 'n "stabiele atmosfeer" verwys; die warm lug styg stadiger as in die geval van on­stabiele atmosferiese toestande. By 'n inversielaag lê die kouer gedeelte van die luglaag onder die warm laag en kan geen opwaartse beweging in die atmosfeer plaas­vind nie. Wanneer so 'n inversielaag laag genoeg lê ('n paar honderd meter hoog), kan gevaarlike toestande vir mens en dier ontstaan.

Indien daar genoeg waterdamp in die lug teenwoordig is, word kondensasiedeeltjies gevorm en vererger die toestand. Die aërosoldeeltjies is dikwels baie higroskopies (met 'n sterk aantrekkings­krag vir water) en vorm dan misdeeltjies. Gevolglik kan lugbesoedeling die vorming van mis versnel. Wan­neer steenkool verbrand word, vorm swaeldioksied en swaeltrioksied. Wanneer laasgenoemde met die waterdamp in mis in aanraking kom, vorm swaelsuur, wat oë aantas en tot longkwale lei.

Belangrikheid van die atmosfeer

Die aërosol wat in die atmosfeer teenwoordig is, speel 'n belangrike rol in die klimaat van 'n streek. Dit dien as "kombers" wat hitte van die son afskerm sodat die dagtemperature laer is en dit isoleer snags die aardoppervlak sodat die aarde nie te koud word nie. Hierdie effek kan ook kunsmatig verkry word deur 'n stof wat stadig brand en heelwat rook afgee, snags naby die plante wat beskerm moet word te brand.

Aërosols en gesondheid 

Dit  is 'n bekende feit dat baie aërosols 'n nadelige uitwerking op gesondheid het. Hoe kleiner die deeltjies is, hoe gevaarliker is hulle. Dis die klein deeltjies wat die vinnigste beweeg, die langste in die lug kan rondsweef en uiteindelik hul pad na 'n mens se longe kan vind. Dit geld vir looddeeltjies by motors, organiese oplosmiddels by spuitverf, ensovoorts. Dit is dus raadsaam om maskers (respirators) te gebruik wanneer spuitverf aangewend of wanneer insekdoders gespuit word. Wat sekere aërosols nog gevaarliker maak, is dit feit dat hulle dikwels onsigbaar is en in hoe konsentrasies voorkom.

Nie alle aërosols is egter gevaarlik nie. Natriumchlorieddeeltjies (sout) wat van die see afkomstig is, is heel­temal onskadelik.

Sien ook

• Spuitkannetjie

Bronnelys

• Wêreldspektrum, Vol. 1, 76-77, ISBN 0908409 41 9

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Aërosol.