Afkorting

'n Afkorting, in skriftelike taalgebruik, is 'n verkorte skryfwyse vir 'n woord, woordgroep, naam of ander 'n aanduiding. Die woord afkorting is 'n versamelbegrip vir verskeie kategorieë; in alle gevalle is die ooreenkoms egter dat een of meer letters in die skryfwyse weggelaat word.

Volgens van Huyssteen (in Carstens) is die proses van afkorting 'n proses waardeur 'n nuwe woord gevorm word op die basis van die beginletters van 'n woord of woordgroep. Daar word onderskei tussen egte afkortings en akronieme. Byvoorbeeld; prok. (prokureur), dr. (dokter) en a.g.v. (as gevolg van) is egte afkortings. Daarenteen kry ons akronieme. Woorde soos VSA (Verenigde State van Amerika) en PanSAT (Pan-Suid-Afrikaanse Taalraad) is akronieme.

Egte afkortings word deur twee kenmerkende eienskappe van akronieme onderskei.

• Egte afkortings word met punte geskryf.
• Egte afkortings word nooit uitgespreek nie. Die oorspronklike vorm (die woorde of woordgroep) bly fonologies dieselfde as die oorspronklike. Dus; a.g.v. word uitgespreek as gevolg van en nie a punt g punt v punt nie. Die afgekorte vorm kom slegs in die geskrewe weergawe voor.

Die Afrikaanse Woordelys en Spelreëls, die AWS, het in hoofstuk 3 volledige reëls oor die gebruiksnorme van afkortings. Enkele riglyne van die AWS word hier herhaal:

• Slegs algemeen erkende afkortings hoort gebruik te word. Interne of "huishoudelike" afkortings wat eie aan 'n organisasie of entiteit is, hoort slegs intern gebruik te word. Hierdie "huishoudelike" afkortings is nie vir algemene, openbare kommunikasie gepas nie. Die volgende is voorbeeld van afkortings wat nie vir algemene gebruik is nie: id. vir indien, naaml. vir naamlik, h.d. vir hierdie, ens.
• Sommige afkortings word slegs as opskrifte in kolomme of deel van lyste gebruik. Byvoorbeeld: bl. (bladsy), dt. (debiet), kt. (krediet). Dus, die volgende sou nie aanvaarbaar wees in 'n geskrewe sin nie: Die saldo is 'n dt. van R 1500. Of, Dit staan op die eerste bl. van die boek.
• Sommige afkortings word normaalweg slegs in woordgroepe met eiename gebruik: dr. (dokter of doktor)Smit, mev. (mevrou) Marais. Die volgende sin is dus nie aanvaarbaar nie: "Hoe gaan dit met mev.?"
• 'n Sin word nie met 'n afkorting begin nie, byvoorbeeld: D.w.s daardie syfers is foutief is nie aanvaarbaar nie. 'n Uitsondering op hierdie reël is wanneer die afkorting met 'n eienaam gekoppel word of deel is van 'n samestelling met 'n ander woord. Byvoorbeeld: Dr. Smit het gebel. Of, B.v.p.-beslissings is altyd lastig.
• 'n Opeenvolging van afkortings in 'n sin is swak styl en word nie aanbeveel nie. Daar is t.o.v. lg. par. geen beswaar nie.

Kategorieë

Daar word tussen vyf kategorieë afkortings onderskei:

• Afkortings in engere sin: as ons dit lees word die oorspronklike woord voluit uitgespreek ("bl.", "m.a.w.": ons spreek nie die letters uit nie, maar sê "bladsy" en "met ander woorde")
• simbole: dus wetenskaplike notasies en ander genormeerde kort skryfwyses ("V", "g", "EUR")
• beginletterwoorde: waar ons die letters apart uitspreek ("PC"; ons sê "peesee")
• akronieme (of letterwoorde): waar ons die letters as 'n woord uitspreek ("UNISA"; ons sê presies wat ons lees)
• Verkortings: opgebou uit oorspronklike lettergrepe of dele daarvan soos: "Benelux": verkorting van Be(lgië), Ne(derland) en Lux(emburg).

Voorbeelde

Let wel: Die onderstaande lys is regstreeks gekopieer uit Die Verklarende Afrikaanse Woordeboek (1956) wat in die publieke domein is. Volledigheid skiet dus ietwat te kort. Sommige skryfwyses het sedertdien ook verander, maar die inskrywings kan nuttig wees indien ou dokumente bestudeer word.

A

• aanb. – aanbod
• aand. – aandeel
• aanh. – aanhangsel
• aank. – aankoms
• aanm. – aanmerking
• aant. – aantekening
• aanvr. – aanvraag
• aanw. – aanwysende
• Aardk. – Aardkunde (in onbruik; vandag word aardkunde deur aardk. aangedui)
• aardk. – aardkundige
• Aardr. – Aardrykskunde (in onbruik; vandag word aardrykskunde deur aardr. aangedui)
• aardr. – aardrykskundige
• A.A.U.B – antwoord asseblief (in onbruik; gebruik vandag a.asb.)
• A/B – afleweringsbrief (in onbruik; gebruik AB)
• A.B. – Afrikaner-Broederbond (in onbruik; gebruik AB)
• A.B. – Algemeen Beskaaf (in onbruik; vir Algemeen-beskaaf(de) gebruik AB)
• a.b. – aanboord
• ABC – alfabet (ook abc)
• ab init. – ab initio (v.d. begin af)
• abl. – ablatief; ablaut
• A.B.M – Aktiewe Burgermag (in onbruik; ABM word vandag gebruik vir antiballistiese missiel)
• abstr. -abstrak(te)
• A.C. – Anno Christi (in die jaar van Christus; vandag geskryf as AC)
• A.C.V.V. – Afrikaanse Christelike Vrouevereniging (vandag geskryf as ACVV)
• A.D. – Anno Domini (in die jaar van ons Here; vandag geskryf as AD)
• a.d. ante diem (voor die dag); a dato v. d. dagtekening af
• ad fin. – ad finem (tot aan die end)
• ad inf. – ad infinitum (tot die oneindige)
• ad init. ad initium (aan die begin)
• adj. – adjektief
• adjk. – adjunk (in onbruik; gebruik adj.)
• adjt. – adjudant
• adjt.-genl. – adjudant-generaal
• ad lib. – ad libium (na keuse)
• ad loc. ad locum (op hierdie plek)
• admin. – administrateur; administrasie
• adml. – admiraal (in onbruik; gebruik adm.)
• adv. – adverbum, adverbiaal; adverbiale; advies; adviseur; advokaat
• ad val. – ad valorum (volgens waarde)
• advt. – advertensie
• advv. – advokate
• aet. – aetatis (v.d. ouderdom)
• afb. – afbeelding
• afd. – afdeling
• afk. – afkorting
• afl. – aflewering
• Afr. – Afrikaans; Afrikaner
• afs. – afsender
• A.G. – adjudant-generaal (in onbruik; adjt.-genl.)
• agb. – agbare
• a.i. – ad interim (vir die teenwoordige)
• Akad. – Akademie (ook akad.)
• akk. – akkusatief
• aks. – akseptasie; aksepteer
• al. – alinea (reël), alias (anders)
• ald. – aldaar
• Alg. – Algebra (in onbruik; gebruik alg.)
• alg. – algemeen; algebraïes(e)
• Am. – Amerika(ans) (vandag die afkorting vir Amos; gebruik Amer.)
• amp. – ampère (eenheid by elektriese stroomsterkte) (of gebruik A)
• Angl. – Anglisisme (ook angl.)
• anon. – anoniem(e); anonimus
• anorg. – anorganies(e)
• A.N.S. – Afrikaans-Nasionale Studentebond
• antw. – antwoord
• antw. bet. – antwoord betaal
• A.N.V. – Algemeen Nederlands Verbond (in onbruik; ANV)
• app. – appellant
• appl. – applikant; applous
• Apr. – April
• Arab. – Arabies(e)
• Arb. – Arbeider (lid van party)
• Arm. – Armeens(e)
• art. – artikel; artillerie (ook a.)
• As. – Angel-Saksies(e)
• a.s. – aanstaande
• A.S.B. – Afrikaanse Studentebond (in onbruik; gebruik ASB)
• asb. – asseblief
• A.S.K. – Algemene Sendingkommisie (in onbruik; gebruik ASK)
• ass. – assuransie (slegs vir assessor en assosiaat; vir assuransie, gebruik assur.)
• asst. – assistent
• asste. – assistente (vir vroulike assistent in onbruik weens taalpolitiek, maar wel vir meervoudsvorm toelaatbaar)
• Astr. – Astronomie (in onbruik; gebruik astron.)
• A.T.G. – Afrikaanse Taalgenootskap (in onbruik; gebruik ATG)
• A.T.K.V. – Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging (in onbruik; gebruik ATKV)
• atm. – atmosfeer
• A.T.V. – Afrikaanse Taalvereniging (in onbruik; gebruik ATV)
• a.u.b. – as u blief (in onbruik; gebruik asb.)
• Aug. – Augustus
• avdps. – avoirdupois (in onbruik; gebruik avdp.)
• a.w. – aangehaalde werk

B

• bv. – byvoorbeeld

C

• c. (ook ca.) – circa (ongeveer, omstreeks)

E

• e.a. – en ander
• e.d. – en dergelike
• ed. – edisie
• Ed. – Edele
• Ed.Agb. – Edelagbare
• Ed.Gestr. – Edelgestrenge
• e.d.m. – en dergelike (dies) meer
• Edms. – Eiendoms
• eerw. – eerwaarde
• Ef. – Efese (Efesiërs)
• e.g.n. – eersgenoemde; exempli gratia (byvoorbeeld) (in onbruik; skryf eg. vir eersgenoemde en e.g. vir exempli gratia)
• eint. – eintlik(e)
• e.k. – eerskomende (in onbruik; skryf ek.)
• E.K. – eerste kwartier (in onbruik; skryf EK)
• Ekon. – Ekonomie (in onbruik; skryf ekon.)
• ekon. – ekonomies(e)
• Eks. – Eksellensie
• eks. – eksemplaar
• ekv. – enkelvoud
• e.l. – elektriese lig
• elektr. – elektrisiteit; elektries(e)
• Em. – Eminensie
• em. – emeritus
• e.m.a. – en meer andere (in onbruik)
• Eng. – Engels(e); Engeland
• enkl. – enklities(e) (in onbruik)
• ens. – ensovoorts
• e.o. – ex officio (ampshalwe)
• ere-sektr. – ere-sektretaris
• esk. – eskader, eskadron
• e.s.m. – en so meer
• etc. – et cetera (ensovoorts)
• Etnol. – Etnologie (in onbruik; skryf etnol.)
• etnol. – etnologies(e)
• euf. – eufemisme; eufemisties(e)
• ev. – eersvolgende; eventueel, elektron-volt
• Ev. – Evangelie
• e.v. – en volgende
• E.V.K. – Elektrisiteitsvoorsieningskommissie (in onbruik; skryf ESKOM)
• Ex. – Eksodus
• ex off. – ex officio (ampshalwe)

F

• F. – Fahrenheit (termometer)
• f. – forte (sterk)
• F.A.K. – Federasie van Afrikaanse Kultuurverenigings (in onbruik; skryf FAK)
• fakt. – faktuur
• Febr. – Februarie
• fec. – fecit (gemaak)
• ff. – fortissimo (baie sterk/hard)
• fig. – figuur; figuurlik(e)
• fl. – floryn (Hollandse gulden)
• fol. – folio
• Fonet. – Fonetiek (in onbruik; skryf fonet.)
• fonet. – foneties(e)
• Fonol. – Fonologie (in onbruik; skryf fonol.)
• fonol. – fonologies(e)
• fot. – foto, fotografiese (vir fotografie skryf fotogr.)
• fr. – frank
• Fr. – Frans(e); Frankryk
• Fri. – Fries(e)
• Frk. – Frankies(e)
• fut. – futurum

J

• j. – jaar
• J. – Jodium (in onbruik; skryf die skeikundige simbool I)
• Jak. – Jakobus
• Jan. – Januarie
• Jap. – Japan, Japans(e); Japannees, Japannese
• Jav. – Java; Javaanse
• J.C. – Jesus Christus (ook JC)
• Jer. – Jeremia
• Jes. – Jesaja
• jg. – jaargang
• jhr. – jonkheer
• jl. – jongslede
• Joh. – Johannes
• Jos. – Josua
• jr. – junior (jongere)
• J.S. – Junior-Sertifikaat (ook JS)
• jt. – jaart
• Jul. – Julie
• Jun. – Junie

Q

• q.a. – quod attestor (wat ek getuig)
• q.e. – quod est(wat beteken)
• q.e.d. – quod erat demonstrandum (wat bewys moes word)
• q.e.f. – quad erat faciendum (wat gedoen moes word)
• q.l. – quantum libet (soveel as mens belief)
• q.p., q.pl., quantum placet (soveel as wat mens wil; versover mens wil)
• q.q. – qualitate qua (in hoedanigheid van, ampshalwe)
• q.s. – quantum satis of quantum sufficit (soveel as genoeg is)
• q.v. – quod vide (waarna u verwys word); quantum vis (soveel as u wil)

U

• u. – uur in verbindinge soos m.p.u.
• U dw. dnr. – U dienswillige dienaar
• U Ed. – U Edele
• u.i. – ut infra (soos onder)
• uitbr. – uitbreiding
• uitdr. – uitdrukking
• U.K. – Universiteit van Kaapstad; Uitvoerende Komitee (in onbruik; skryf as UK)
• U.K.O.V.S – Universiteitskollege van die Oranje-Vrystaat (in onbruik; skryf as UKOVS)
• ult. – ultimo (laaste)
• UNESCO – United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation (ook Unesco)
• univ. – universiteit
• U.N.O – United Nations Organisation, nl. V.V.O. (vandag is dit die Verenigde Nasies; VN)
• U.P. – Universiteit van Pretoria; Unie-Parlement (in onbruik; skryf as UP)
• U.R. – Uitvoerende Raad; Unie-Regering (in onbruik; skryf as UR)
• U.S. – Universiteit van Stellenbosch (in onbruik; skryf as US)
• u.s. – ut supra (soos bo)
• U.S.S.R. – Unie van die Sosialistiese Sowjetrepublieke (in onbruik; skryf as USSR)
• U.V.M. – Unie-Verdedigingsmag (histories; skryf as UVM)
• U.W. – Universiteit v. d. Witwatersrand (in onbruik; skryf as UW)

W

• W. – Wes
• w. – woord; watt; wys (woord = wd. ; watt = W)
• waarsk. – waarskynlik
• wdb. – woordeboek
• wed. – weduwee
• WelEd. – Weledele (in onbruik; skryf as W.Ed.)
• WelEd. Gestr. – WelEdelgestrenge (in onbruik)
• WelEerw. – Weleerwaarde (in onbruik; skryf as W.Eerw.)
• wetb. – wetboek
• w.g. – was geteken
• W.Germ. – Wes-Germaans
• wh. – watt-uur (in onbruik; skryf wattuur as Wh)
• W.I. – Wes-Indië; Wes-Indies (in onbruik; skryf as WI)
• Wisk. – Wiskunde (in onbruik; skryf wiskunde en wiskundig as wisk.)
• wisk. – wiskundig
• W.L. – westerlengte (in onbruik; skryf as WL)
• wnd. – waarnemend
• W.Nfr. – Wes-Nederfrankies (in onbruik; skryf as W.NFrk)
• W.N.W. – wes-noordwes (in onbruik; skryf wesnoordwes as WNW)
• wo. – waaronder
• Wo. – Woensdag
• W.P. – Westelike Provinsie (in onbruik; skryf as WP)
• W.Vl. – Wes-Vlaams(e)
• ww. – werkwoord
• Wysb. – Wysbegeerte (in onbruik; skryf wysbegeerte as wysb.)

Sien ook

• Akroniem, 'n afkorting wat as 'n woord uitgespreek kan word.

Eksterne skakels

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir afkorting.
• Afkortings op wiktionary.org
• Mieliestronk se lys van afkortings

Bronnelys

• Carstens, W.A.M. & Bosman. N. (reds.). 2014. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik.
• Taalkommissie van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. 2009. Afrikaanse Woordelys en Spelreëls. Kaapstad: Pharos