Andor Földes

Andor Földes (later Andor Foldes; 21 Desember 1913 –9 Februarie 1992) was 'n wêreldbekende en gerekende Hongaarse pianis wat in Boedapest gebore is maar later Amerikaanse burgerskap aangeneem het.

Loopbaan

Gedenkplaat vir Andor Földes in Boedapest: Hy het die eerste 25 jaar van sy lewe in die huis deurgebring

Földes het aanvanklik die klavier saam met sy moeder, Valerie Ipolye, en saam met Tibor Szatmari in sy tuisdorp van Óbuda bestudeer. Hy het sy openbare buiging met 'n Mozart concerto saam met die Boedapest Filharmoniese Orkes op die ouderdom van agt jaar (1921) gemaak. Hy het in 1922 by die Franz Liszt Akademie van Musiek ingeskryf. Földes het tot 1932 saam met Ernő Dohnányi gestudeer, en vanaf 1929 saam met Béla Bartók. Hy het sy Amerikaanse buiging tydens 'n radio uitvoering in 1940 gemaak, en sy debuut wat uitvoerings betref by New York Town Hall in 1941. Op 3 November 1947 het hy Béla Bartók se Tweede Klavierconcerto tydens die openingskonsert van die 18de seisoen van die Nasionale Orkestrale Assosiasie gespeel wat deur Leon Barzin by Carnegie Hall in New York Stad gedirigeer is. Dit was die eerste uitvoering van die concerto in New York, alhoewel daar reeds vroeëre Amerikaanse uitvoerings in Chicago, Pittsburgh, en San Francisco plaasgevind het. Sy 1948 opname van die Bartók Tweede Klavierconcerto is 'n versamelstuk, asook 'n stel van Bartók se werke wat hy vir Deutsche Grammophon opgeneem het en wat die Grand Prix du Disque en ander pryse verower het. Földes het sy vrou (Lili Rendy), 'n Hongaarse joernalis, in New York ontmoet em hulle het Amerikaanse burgers geword. (sien in die verband sy vrou se boek "Two on the Continent" Dutton, 1947). As gevolg daarvan dat sy Europese konsert verpligting meer was as sy Amerikaanse verpligtinge het hy en sy vrou na Europa verhuis en hulle in 1961 in Switserland gevestig. Behalwe vir 'n groot platelys wat nie slegs Bartók se werke nie maar ook werke deur Mozart, Beethoven, Brahms, Falla, Debussy, Poulenc, Liszt, Schubert en Rachmaninoff insluit, was Mnr. Földes ook die outeur van "Keys to the Keyboard" (1948), te wete 'n artikel in die Etude Tydskrif (VSA)(Desember, 1953) "Impressions of a Musical Journey to Africa", en 'n artikel in die Readers Digest (November 1986, bladsy 145) "Beethoven's Kiss", en ook 'n outobiografie "70 Years on Music's Magic Carpet" (gepubliseer in 2004). Van die toekennings wat hy ontvang het sluit die Groot Kruis van Verdienstelikheid in wat in 1959 deur Duitsland gegee is vir sy hulp in die versameling van fondse om die Beethoven Halle in Bonn te laat herbou, en die Silwer Medalje van die Stad van Parys, wat in 1969 gegee was. Mnr. Földes het in sy huis in Herrliberg, Switserland op 9 Februarie 1992, nadat hy van 'n stel trappe geval het, beswyk. Hy was 78 jaar oud. Hy was tydens sy sterfte aan't voorberei om 'n agt-dag meesterklas later die jaar by die Beethoven huis in Bonn te gee.

Pryse

• Vir sy dienste aan die herbouing van die Beethovenhalle in Bonn – waarvoor hy konserte in New York, London, Buenos Aires, Bonn en ander stede gegee het - en as erkenning vir sy artistieke erfenis, is die Groot Dienstekruis van die Duitse Bundesrepublik in 1964 aan Andor Földes toegeken.
• Die pianis is in 1968 in Frankryk vereer met die onderskeiding "Commandeur du Mérite Artistique et Culturel" vir sy uitvoerings van Debussy se werk.
• Die Duitse Phono-Akademie het in 1982 die Duitse Schallplattenpreis aan Andor Földes vir sy opname van Bartók se klavierwerke toegeken in die kategorie "Historiese Opname".

Skrywes

• Keys to the Keyboard: A Book for Pianists, with Explanatory Music. New York: E. P. Dutton, 1948. Herdruk, met 'n inleidende brief van Sir Malcolm Sargent, Londen en New York: Oxford University Press, 1950, 1951, 1964, 1968. Sesde druk 1972. Duitse vertaling: Wege zum Klavier: Kleine Ratgeber für Pianisten, vertaal deur Marguerite M. Schlüter, Wiesbaden: Limes-Verlag, 1948, herdruk 1952. Tweede Duitse uitgawe, 1963. Derde Duitse uitgawe 1978, ISBN 3-8090-2141-5. Vierde Duitse uitgawe Wiesbaden en München: Limes, 1986, ISBN 3-8090-2141-5. Vyfde Duitse uitgawe Frankfurt en Berlyn: Edition Bergh im Verlag Ullstein. ISBN 3-7163-0223-6. Finse uitgawe: Pianonsoiton avaimet, vertaal deur Margareta Jalas, Porvooo: WSOY, 1950. Nederlandse uitgawe: Hoekstenen van het klavierspel, vertaal deur Willem Henri Alting van Geusau, met 'n voorwoord deur Piet Tiggers, Assen: Gebore, 1951; tweede uitgawe 1953. Spaanse uitgawe: Claves del teclado: un libro para pianistas, vertaal deur F. Walter Liebling, Manuales musicales Ricordi, Buenos Aires: Ricordi Americana, 1958.
• "Two on the Continent" Lilli Földes. Dutton 1947.
• "Current Chronicle: Norway". The Musical Quarterly 35, no. 1 (Januarie 1949): 141-46.
• "Impressions of a Musical journey to Africa" Etude Magazine (VSA), Desember 1953.
• "Béla Bartók". Tempo nuwe reeks, no. 43 (Lente 1957): 20+22-26.
• "Kodály". Tempo nuwe reeks, no. 46 (Winter 1958): 8–11.
• "Reminiscence and Reassessment". The Musical Times 102, no. 1426 (Desember 1961): 768–69
• Gibt es einen zeitgenössischen Beethoven-Stil? (Is daar 'n kontemporêre Beethoven-styl?) (Limes Verlag, Wiesbaden 1963)
• "Beethoven's Kiss". Readers Digest. November 1986. Bladsy 145.
• Erinnerungen. (Memoirs) (Limes Verlag/im Verlag Ullstein, Frankfurt a.M./Berlyn 1993)
• "Seventy Years on Music's Magic Carpet" (Publ. 2004)

Bibliografie

• Riemann Musik Lexikon (B.Schott`s Söhne, Mainz 1959).
• R. P. 1947. "Concert Features Bartók Selection". The New York Times (4 November): 33.
• Hans-Peter Range, Die Konzertpianisten der Gegenwart (Concerto Pianiste van Vandag) (Moritz Schauenburg-Verlag, Lahr (Schwarzwald) 1964).
• Wolf-Eberhard von Lewinski, Andor Foldes (Rembrandt Verlag, Berlyn 1970).
• New York Times. Sterfkennis. 19 Februarie 1992.
• Sien die Andor Földes musikale versameling (insluitende briewe, programme ens.) by Óbuda Museum, Hongarye

Verdere leeswerk

• Hollós, Máté. 2003. "Nagy szellemek barátja" [A Friend of Great Spirits]. Heti válasz 3, no. 45 (7 November): 50–51. (Onderhou met Lili Főldes.)
• Mann, William S. 2001. "Foldes [Főldes], Andor". The New Grove Dictionary of Music and Musicians, tweede uitgawe, geredigeer deur Stanley Sadie en John Tyrrell. Londen: Macmillan Uitgewers.