Arabies-Afrikaans
Arabies-Afrikaans (اَرابيسي اَفريكانس) verwys na die genre van ou Kaaps-Maleisiese geskrifte in Afrikaans, maar geskryf in die Arabiese alfabet.[1] Elders in die wêreld staan die genre bekend as "ajami", wat dui daarop dat die Arabiese skrif vir 'n Arabies-volksvreemde taal gebruik is. Arabiese skrif word byvoorbeeld vir Persies (Farsi) en Swahili gebruik.
Geskiedenis
wysigDie gebruik van die vroegste vorm van Afrikaans, geskryf in die Arabiese alfabet, dateer uit die 1830's toe godsdiensleiers dit begin gebruik het in die Moslemgodsdiensskole in Kaapstad.
Daar is tans 74 Arabies-Afrikaanse tekste nog bestaande. (Daar kan nog ander in individuele besit wees waarvan die waarde nie besef word nie.) Hierdie bestaande groep is geskryf tussen 1868 en 1957. Daar word beweer die eerste teks wat in Arabies-Afrikaans geskryf is, die "Hid yat al-Islam", dateer uit 1845, maar daar is nie meer 'n manuskrip hiervan wat bewaar gebly het nie.
Professor A. van Selms, wat die term "Arabies-Afrikaans" gevestig het, was onder die indruk dat die teks Gablomalien (qawlu l'matin) die oudste van hierdie tekste was. 'n Artikel in die South African Commercial Advertiser van 26 Julie 1856 is 'n vertaling van Het Volksblad van 24 Februarie 1956 en verwys na 'n reeks Maleise Kategismus met die naam Gablomalien. Die outeur van hierdie teks word aangegee op die titelbladsy as Ahmad ibn Muhammad ibn Abdulkarim, die Isjmuniet. Van Selms dui aan dat hierdie teks ook genoem word in die bekende Duitse oorsig oor Arabiese literatuur, Geschichte der Arabischen Literatur van Brockelman.
Die oudste bestaande manuskrip, wat oor die basiese Islamitiese geloofsleer handel, is in 1868 deur die imam Abdul-Kahhar ibn Abdul-Malik geskryf. Die beroemdste geskrif is die jaar daarna, 1869, deur Abu Bakr Effendi geskryf. Hy het in 1862 uit Koerdistan in die Kaap aangekom. Hy is gestuur deur die destydse Ottomaanse (Turkse) sultan om as godsdiensleraar vir die Kaaps-Maleise Moslemgemeenskap op te tree. Sy boek Uiteensetting van die godsdiens is deur die staatsdrukker in Istanboel gedruk, en lê die Islamitiese gebruike volgens die Hanafitiese regskool uit. Die Gablomalien, daarenteen, is 'n Sjafiitiese teks wat dui op verskillende oorspronge en regskole van Moslems aan die vroeë Kaap.
Volgens een van die drie deskundiges op dié studieveld, die Duitser Hans Kähler, was ongeveer 20 mense verantwoordelik vir geskrifte in hierdie genre, maar veral Abdul Kahhar ibn Hajji Abdul Malik (vroeë 19de eeu), Ahmad ibn Muhammad ibn Baha ud-Din (middel 19de eeu), Ismail ibn Muhammad Hanif (middel 19de eeu), Abd ur-Rahman ibn Muhammad Al-Iraqi (laat 19de eeu) en Abu Bakr Effendi (laat 19de eeu) word as die belangrikste bydraers tot Arabies-Afrikaans beskou.
Tydens die apartheidsbestel was hierdie en ander soortgelyke feite nie algemeen bekend nie en was die georganiseerde Afrikaanse kultuur- en taalbevordering hoofsaaklik die inisiatief van blanke Afrikaanssprekendes. Die Christelike en meer "blanke" aspekte van Afrikaans se geskiedenis was prominenter. Ná apartheid is dit minder die geval en kom verwysings na 'n aard en oorsprong van Afrikaans as 'n multikulturele en (gedeeltelik) gekreoliseerde taal meer dikwels voor.
Voorbeeld van Arabies-Afrikaans
wysigDie volgende paragraaf is 'n getranskribeerde voorbeeld uit die boek 'Uiteensetting van die godsdiens', gevolg deur 'n vertaling daarvan in hedendaagser Afrikaans.
"Iek bagent diesie 'kitab' met Allah (ta'ala) sain naam. Allah (ta'ala) es 'rizq' giefar ien 'dunya' fer al wat liefandag ies. Allah (ta'ala) es beriengar ien die 'gannat' ien dag 'ahirat' fer al die miesie an djinns wat oewhap 'iman' gadoet het. Al die dank an parais es rieg fer Allah (ta'ala) alien. Allah (ta'ala) het gagief fer oewhans islam sain 'agama'. Islam sain 'agama' oek waas gawies fantefoewhar Ibrahim sain 'agama'… An Allah (ta'ala) het gamaak die Qur'an an 'rasulullah' sain hadit fer seker 'dalil' fer oewhans... An Allah (ta'ala) het galaat oewhans wiet die riegtie wieg fan die 'ilms' an gahelp fer oewhans oewham ta lier ander miesie oewhap die riegtie manierie."
"Ek begin hierdie boek met Allah (hy is verhewe) se naam. Allah (h.i.v.) is die onderhoudgewer in die wêreld vir al wat lewendig is. Allah (h.i.v.) is brenger in die paradys in die laaste dag vir al die mense en djinns wat oop iman gedoen het (m.a.w. in die geloof gesterwe het). Al die dank en prys is reg vir Allah (h.i.v.) alleen. Allah het vir ons Islam se godsdiens gegee. Islam se godsdiens was ook vantevore Abraham se godsdiens gewees...en Allah (h.i.v.) het die Koran gemaak en die profeet se hadit vir seker bewys vir ons...en Allah (h.i.v.) het ons die regte weg van die godsdienswetenskappe gewys en ons gehelp om ander mense op die regte manier te leer."
Die deskundiges op die gebied van Arabies-Afrikaans
wysig- Adriaanus van Selms vestig in Suid-Afrika vanuit Nederland in die laat 1940's, en gee Semitiese Studies aan beide die Universiteit van Pretoria en UNISA.
- Hans Kähler het in die 1960's en 1970's aktiewe navorsingswerk gedoen oor die bydrae van Arabies-Afrikaans deur die Kaaps-Maleiergemeenskap ('n bydrae ook bekend as die Maleier-Afrikaanse Taalbeweging).
- Achmat Davids, 'n maatskaplike werker van die Kaap, bestudeer die Kaaps-Moslemse kultuur vanaf die laat 1960's, en sy welbekende artikel oor hierdie onderwerp, getitel "Words in the Cape slaves' mode: A socio-historical linguistic study" maak deel uit van sy meestersverhandeling aan die Universiteit van Natal, "The Afrikaans of the Cape Muslim from 1815 to 1915: A socio-linguistic study", in 1991.
Bronnelys
wysig- Van Selms, A. 1951. Arabies-Afrikaanse studies, Deel I: 'n tweetalige (Arabiese en Afrikaanse) kategismus. Mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Afd. Letterkunde. Nieuwe Reeks, Deel 14, No. 1 Hoflikheidswaarskuwing: 36,3 megagreep groot.
- "Abu Bakr se 'Uiteensetting van die Godsdiens'" deur A. van Selms, 1979, North-Holland Publishing Company, Amsterdam/Oxford/New York. ISBN 0-7204-8450-2
- Die skepping, bewaring en bestudering van Suid-Afrikaanse "ajami"-manuskripte en tekste Geargiveer 26 Junie 2006 op Wayback Machine
- Weiss, PFD, 'Kitabu'l-qawli'l-matini: problems of identification' in Tydskrif vir Islamkunde, red. JA Naude, 8 (1988), 29-41, p. 30. Sien ook Achmat Davids, 'Arabic Afrikaans. A view of the written Afrikaans of the Cape Muslims during the nineteenth and early twentieth centuries' in Arabic Studies 11 (1987).