Abu Bakr Effendi

Sjeg Abu Bakr Effendi (1814, Shehrizur - 29 Junie 1880) was een van die geleerdes wat 'n groot impak op die Islamitiese godsdiens in Suid-Afrika sowel as op Afrikaans gehad het. Abu Bakr was 'n Ottomaanse regter wat in 1862 deur die Ottomaanse sultan Abdülmecid I op versoek van die Britse koningin Victoria na die Kaap van Goeie Hoop gestuur is om die Moslemse, Kaapse Maleier-gemeenskap op te voed.

Abu Bakr Effendi
Bayānu ddīn deur Abu Bakr Effendi, gepubliseer in 1869, was een van die eerste boeke wat in Afrikaans vertaal is.
Gebore	1814 Shehrizur
Sterf	1880
Beroep	Ottomaanse regter
Bekend vir	Eerste Afrikaanse boek
Eggenoot	Tohora Saban Cook
Kinders	5

Lewe en werk

Abu Bakr was ’n gesiene en geleerde Moslem-Koerd van Turkye, wat in 1814 in die Ottomaans Turkse provinsie Sherizur gebore is. Sy vader was Molla Omar Al-Baghdadi, ’n Ottomaanse goewerneur, wat tydens ’n opstand van Koerdiese inwoners gesterf het.

Abu Bakr is ’n direkte afstammeling van die profeet Mohammed.

Hy het studeer aan die Madressa wat deur sy voorsaat Emir Suleyman vir die mense van die gebied gestig is, waarna hy verder studeer het in Erzurum, Istanboel en Mekka. Omstreeks 1860 was hy in Turkye in ’n twis gewikkel met die Turkse regering oor staatsgrond waarop hy aanspraak gemaak het. Terselfdertyd was die Maleiers in die Kaap in die sogenaamde “Khalifa”-stryd met die Britse regering aan die Kaap gewikkel. Hierdie twis het gehandel oor die toepassing van die profeet Mohammed se reinigingswette en het selfs burgerlike oproer veroorsaak. Die Britse regering het toe navraag gedoen van die Turkse regering of daar nie van hulle godsdiensleiers was wat die Moslems aan die Kaap kon adviseer nie. Vir die Turkse regering was dit ’n gulde geleentheid om van Abu Bakr ontslae te raak en hulle het hom as staatsondersteunde sendeling na die Kaap gestuur.

Hy kom in 1862 aan die Kaap aan en stig in dieselfde jaar die Moslem Theological School, waarvan die voertaal Afrikaans is. Ander imams in die Kaap is hoofsaaklik van die Sjafi-skool, terwyl hy die eerste Hanafi-imam is, wat sy aanvaarding in die gemeenskap erg bemoeilik. Hy is verantwoordelik vir die instelling van die fes (hoofbedekking) vir mans en die herinstelling van die hidjab (gesigbedekking) vir vroue.

Sy eerste vrou is die blanke Rukea Maker, wat hy later verwerp. Een van sy kinders uit hierdie huwelik is die dogter Fahimah. Hy het daarna vyf kinders uit sy huwelik met Tohora Saban Cook, ’n niggie van die beroemde ontdekkingsreisiger kaptein James Cook. Hulle is die seuns Ahmad Ataullah, Hisham Nimatullah, Omar Jalaluddin, Muhammad Alaluddin en Hussain Fowzy. Sy seun Ahmad raak later in die Kaap in plaaslike politiek betrokke as hoof van die Cemetery Committee omdat die begraafplaas waarin sy vader begrawe is deur die plaaslike owerheid met sluiting bedreig is. Hy maak homself daarna verkiesbaar vir die Kaapse parlement, maar misluk in sy poging om die vereiste aantal stemme vir verkiesing te bekom nadat die owerheid hierdie vereiste verander het met die spesifieke oogmerk om sy verkiesing te dwarsboom.

Ahmad keer hierna terug na Turkye, waar hy as ambassadeur na Singapoer gestuur word, waar hy oorlede is. Abu Bakr Effendi is op 29 Junie 1880 oorlede aan malaria, wat hy waarskynlik tydens ’n besoek aan Mosambiek opgedoen het.

Van sy familie en hulle nageslag bly steeds in Suid-Afrika, maar sommiges het ná sy dood na Turkye teruggekeer. Die huis waarin hy in die Bo-Kaap gewoon het, het later die Bo-Kaap-museum geword.

Skryfwerk

Om in die behoefte aan geskikte handboeke vir sy skool te voorsien verwerk Abu Bakr die Bajaanmoeddien (Openbaringe van die geloof), ’n rituele handleiding vir Moslems, uit die oorspronklike Arabies in Afrikaans, maar steeds in Arabiese skrif. Dit is die eerste publikasie wat Afrikaans as kultuurtaal gebruik, al was die bedoeling glad nie om Afrikaans te bevorder nie, maar wel die Islam. Die manuskrip van die “Bajaanmoeddien” is in 1869 voltooi, hoewel dele daarvan reeds lank voor hierdie tyd gekopieer en vryelik versprei is. In 1879 verskyn dit in Konstantinopel in Turkye in druk, uitgegee onder toesig en op koste van die Turkse departement van onderwys. Abu Bakr se seuns stig later in Port Elizabeth en Kimberley soortgelyke Moslemskole as die een in Kaapstad. Die een seun vertaal ’n Turkse regeringskoolboek oor die vernaamste pligte van Moslems in Afrikaans. Ná die Bajaanmoeddien verskyn minstens 60 ander Afrikaanse werke in Arabiese skrif. Een was ’n handleiding vir kinders oor goeie maniere en ’n ander ’n vyftalige woordelys. Die Arabies-Afrikaanse literatuur ondervind sy vernaamste opgang van 1895 tot 1905, waarna produksie afneem en teen 1957 tot ’n stilstand kom. Vertalings is in hierdie tyd ook van die Koran gedoen, maar nie gedruk nie.

Publikasies

• 1879 Bayānu ddīn

Verdere leeswerk

• Van Bruineessen, Martin (2000), "A nineteenth-century Kurdish scholar in South Africa", Mullas, Sufis and heretics: the role of religion in Kurdish society. Collected articles., Istanbul: The Isis Press, pp. 133–141, ISBN 975-428-162-9, http://www.let.uu.nl/~martin.vanbruinessen/personal/publications/Abu%20Bakar%20Effendi.pdf 

• Babb, Glenn (2010), "Abubakr Effendi – A Young Turk among the Afrikaners", A Young Turk among the Afrikaners, Cape Town: National Library Quarterly Review Vol. 62 No 1 Jan-Mar 2010 
• Orakçı, Serhat (Oktober 2007), A Historical Analysis of the Emerging Links between the Ottoman Empire and South Africa between 1861–1923., archived from the original on 31 Augustus 2011, https://web.archive.org/web/20110831201139/http://ujdigispace.uj.ac.za:8080/dspace/bitstream/10210/3241/1/Orakci.pdf, besoek op 22 November 2015 

Verwysings

Boeke

• Steyn, J.C. Tuiste in eie taal. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1980.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
• Koch, Jerzy. A History of South African Literature: Afrikaans Literature. Part One: From the 17th to the 19th Century. Van Schaik. Pretoria, 2015.

Tydskrifte en koerante

• Van Bart, Martiens. Bo-Kaap het eerste Afrikaanse skool gehad. Die Burger, 4 Desember 1993.