Asemhalingstelsel van insekte
| Hierdie artikel is 'n weesbladsy. Dit is nie geskakel of in ander bladsye ingesluit nie. Help Wikipedia deur na moontlike teks te soek en 'n skakel hierheen te plaas. |
Die Asemhalingstelsel van insekte is die biologiese stelsel waarmee dit asemhalingsgasse in die binnelyf inbring en gaswisseling uitvoer.
Trageë vorm deel van die asemhalingsorgane van die insekte. Die trageale stelsel bestaan uit 'n netwerk van buise wat herhaaldelik in al hoe fyner vertakkings verdeel, totdat die heel fynste uitlopers daarvan uiteindelik die individuele liggaamselle bereik.
Die trageë is met die buitewêreld in verbinding deur middel van klein openinge in die liggaamswand. Suurstof kom die liggaam via hierdie openinge binne en koolsuurgas word hierdeur uitgeskei. Die longe vorm die asemhalingsorgane van die mens, 'n aantal landvertebrate en 'n aantal visse; die ander visse, ambifielarwes en ʼn groot aantal ongewerwelde diere haal asem deur middel van kieue; daarbenewens kom nog 'n tipe asemhalingsorgaan voor, naamlik die trageë.
Die trageale stelsel is kenmerkend vir insekte, duisendpote en enkele van die spinnekopagtiges (die ander spinnekopagtiges besit boeklonge). Die trageë bestaan uit 'n stelsel van buise wat deur die hele liggaam vertak is en via klein openinge (stigmata) in die huid met die buitewêreld in verbinding is. Suurstof word via hierdie stigmata opgeneem en koolsuurgas word deur hulle afgeskei. By groter insektespesies kan die stigmata onder geringe vergroting as klein puntjies in die huid waargeneem word.
Die eerste paar stigmata kom in die segment voor wat die tweede (soms derde) paar pote dra; hierna volg nog 7 of 8 paar asemhalingsopeninge in die agterlyfsegmente. By die primitiewe ongevleuelde insekte (subklas Apterygota). Waartoe byvoorbeeld die springsterte behoort, bestaan die stigmata uit eenvoudige insinkings in die huidpantser. By die meeste ander insekte lê hulle in aparte atria en kan die opening met behulp van ʼn afsluitmeganisme afgeskerm word.
By die landbewonende insekte word talryke fyn haartjies langs die rand van die stigmata aangetref. Hierdie haartjies voorkom dat die trageale stelsel deur stof en vullis verstop raak. Die vorm van die buisstelsel wissel volgens spesie. Basies bestaan die stelsel altyd uit 'n aantal wye buise, wat in die lengte van die liggaam loop, en uit 'n aantal dwarsverbindings. Op bepaalde plekke verwyd die trageë tot lugsakke, wat by veral die ventilering van die trageë self 'n rol speel. Die buise self ontstaan as uitstulpings van die huid en is ook met epidermale weefsel bedek.
Die wande bestaan uit ʼn enkele laag epidermale selle waarvan die selwande met chitien verstewig is. Die hooftragee bevat spiraalvormige chitienriffies in hul buiswande, waardeur voorkom word dat hulle platgedruk word. Die trageë vertak al hoe fyner; die fynste uitlopers, die trageole, eindig by die liggaamselle en is so fyn dat hulle selfs in die spiere, tussen die spierfibrille, aangetref word. Wanneer die insek vervel, word die bedekking van die trageë (maar nie die van die trageole nie) ook hernuwe.
In die larvale stadium bestaan daar nog geen verbinding tussen die tragee en die trageole nie; dit kom eers tydens die laaste vervelling tot stand. In die nie-volwasse stadia van 'n aantal waterinsekte soos kokerjuffers, oewervlieglarwes en enkele waterkewers geskied asemhaling via trageale kieue. Hierdie orgaantjies word waargeneem as baie dun uitstulpings van die liggaamswand wat ryklik voorsien is van trageole.
Die trageale kieue behartig die gaswisseling met die omringende water. Afgesien daarvan dat die trageë die suurstof- en koolsuurgaswisseling behartig, verleen hulle ook stewigheid aan die ingewande binne die liggaamsholte.
Bronnelys
wysig- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 138, 139