Awwakoem Petrof

Awwakoem Petrof (Russies: Аввакум Петров; 20 November 1620 of 1621 – 14 April 1682) was ’n Russiese aartspriester wat die konserwatiewe opposisie gelei het teen patriarg Nikon se hervormings van die Russies-Ortodokse Kerk wat gelei het tot ’n kerkskeuring. Sy outobiografie, Die Lewe van aartspriester Awwakoem, en sy briewe aan die tsaar en ander teenstanders van die kerkhervormings word beskou as meesterwerke van die 17de-eeuse Russiese letterkunde.

Lewe

Awwakoem (Habakuk) Petrowitsj Kondratjef (Аввакум Петрович Кондратьев) is as die seun van ’n priester op ’n dorpie naby Nizjni Nowgorod gebore. Op ’n jong ouderdom trou hy met Anastasia Markowna, waarna hulle na die dorpie Lopatisjtsji trek. Daar word hy op 24-jarige ouderdom as priester aangestel. Hy is bekend vir sy geloofsywer en haal hom die woede van die dorpenaars op die hals toe hy hulle in sy preke op hul sondes wys. Hy vlug noodgedwonge na Moskou, waar hy in kontak kom met Stefan Wonifatjef, die biegvader van tsaar Aleksei, en aartspriester Ioann Njeronof. Hulle stel hom bekend aan die tsaar, wat vir hom ’n beskermingsbrief saamgee.

In 1652 moet Awwakoem weer na Moskou vlug. Hy word aangestel as "protopous" (aartspriester) in die stadjie Joerjewets-Powolzjski. Sy strengheid en geloofsywer bring hom egter weer eens in onguns by sy gemeente en hy ontsnap net-net van ’n woedende menigte wat hom wil doodmaak. Awwakoem gaan weer na Moskou en dien in die Katedraal van Gods Moeder van Kazan op Rooiplein.

In 1653 begin die patriarg van Moskou, Nikon, hervormings aanbring aan die tekste en rite van die Russies-Ortodokse Kerk. Dit is grootliks bedoel om die Kerk in lyn te bring met die Grieks-Ortodokse Kerk. Awwakoem en ander is sterk gekant teen die hervormings en beskou dit as ’n korrupsie van die Russiese Kerk, wat vir hulle "die ware kerk van God" is en die enigste kerk wat die suiwer Ortodokse geloof bewaar het.

Saam met ’n paar ander vooraanstaande geestelikes skryf Awwakoem ’n petisie aan die tsaar met die versoek dat afgesien word van die hervormings. Kort hierna word hy gearresteer en na die Oespenski-katedraal in die Moskouse Kremlin gebring, waar die patriarg hom sy priesterskap wil ontneem. Die tsaar keer egter dat dit gebeur. In die herfs van 1653 word Awwakoem en sy gesin verban na Siberië, waar hy in Tobolsk beland. Hier preek hy teen die "ketterye van Nikon". In 1655 word hy in ’n bevel van die tsaar gelas om na die dorpie Jakoetski te gaan.

Awwakoem op die brandstapel, skildery deur Pjotr Mjasojedof (1897).

Hy bly hier tot in 1662, toe hy toegelaat word om na Moskou terug te keer. Die tog duur twee jaar en eindelik kom hy in die lente van 1664 in die stad aan. Hier is Awwakoem, wat intussen bekend geword het om sy standvastigheid en beproewinge, die middelpunt van belangstelling. Hy word weer deur die tsaar ontvang en selfs toegelaat om in die Kremlin te bly. In dié tyd het hy weer kontak met sy geesgenoot bojarinja Morozowa.

Awwakoem veg hier voort teen die hervormings en wys op die suiwerheid van die ou tekste en rite van die Russiese Kerk. Ná ’n paar maande word hy en sy gesin weer verban, dié keer na Poestozjorsk in die verre noorde van Rusland. Sy vrou en kinders word toegelaat om in Pomorje te gaan woon waar die lewensomstandighede draagliker is.

In 1666 word Awwakoem na Moskou gebring om tereg te staan. Hy word aangespoor om die kerkhervormings te aanvaar, maar hy weier om toe te gee. Sy priesterskap word hom ontneem en hy word deur die kerk vervloek. Hy word weer na Poestozjorsk verban saam met drie ander medegelowiges. Voordat die vier vertrek, word twee se tonge in die openbaar uitgesny en die derde een se vingers afgekap. Net die tussenkoms van die tsarina, wat vroeër met bojarinja Morozowa bevriend was, voorkom dat dieselfde met Awwakoem gebeur. In Poestozjorski bly hy in ’n hut wat in die grond uitgegrawe is en word hy beproef deur ontberinge en luise. Hy bly teen die kerkhervormings gekant en behou kontak met sy geesgenote. Hy skryf ook talle briewe en petisies waarin hy die ou geloof regverdig, asook sy outobiografie, Die Lewe van Aartspriester Awwakoem.

Na die dood van tsaar Aleksei rig Awwakoem ’n petisie aan sy opvolger, Fjodor III, waarin hy versoek dat die hervormings herroep word. Uit reaksie word hy en drie medegevangenes die doodstraf op ’n brandstapel opgelê. Die vonnis word op Goeie Vrydag van 1682 voltrek.

’n Aansienlike deel van die bevolking bly hulle egter verset teen die kerkhervormings en bly getrou aan die ou tekste en rite. Hulle sou later bekend word as die Ougelowiges.

Agtergrond van die kerkhervormings

In 1439 het die Russiese Kerk kontak verbeek met Konstantinopel, waarvandaan die Russe hulle geloof gekry het, omdat die Russe gemeen het dat die Grieke verraad teen die ortodoksie gepleeg het. Baie het die val van Konstantinopel in 1456 gesien as God se straf omdat hulle ’n ooreenkoms met Rome gesluit het.

Sedertdien was daar die idee in Rusland dat hulle die bewakers is van die ware, suiwer ortodoksie. Dié mening het nog voortgeleef in die 17de eeu, ook vir Awwakoem en sy geesgenote. Dit was dus met verbystering dat talle mense verneem het juis die Russiese kerktradisie bevat baie foute en selfs ketterye. Die voorstaanders van die hervormings het gemeen dat die Grieke Rusland gekersten het en dat die Griekse Kerk, wat intussen verskille getoon het met die Russiese Kerk, beskou moes word as die hoeksteen van die ortodoksie. Ondanks die groot teenstand is die hervormings wat patriarg Nikon begin het, aanvaar op die konsilie van 1666–1667. Die teenstanders, waarvan Awwakoem die leier geword het, is deur die Russiese Kerk vervloek en uit die Kerk geban. Dit het gelei tot ’n skeuring (Russies: раскол; raskol) in die Kerk met die amptelike Kerk aan die een kant en die raskolniki (later bekend as die Ougelowiges) aan die ander kant.

Persepsie van Awwakoem

Ikoon uit die 19de eeu waarop ’n engel met Awwakoem se siel na die hemel vlieg.

Awwakoem word algemeen beskou as een van die merkwaardigste figure in die Russiese geskiedenis, iemand met ’n buitengewoon sterk, temperamentele karakter en met ’n diep geloof. Sy outobiografie, Die Lewe van Aartspriester Awwakoem (Житие протопопа Аввакума), het hom bekend gemaak by ’n groot deel van die publiek, in én buite Rusland. Tot in die 18de eeu is in Rusland ’n baie formele taal in geskrifte gebruik wat swaar geleun het op Oudslawies en wat ver verwyder was van die spreektaal. Awwakoem het in sy outobiografie afgewyk hiervan en in die spreektaal geskryf. Dit is ook die eerste Russiese dokument waarin die verteller in die eerste persoon skryf. Awwakoem se taal was uitdrukkingsvol en kleurryk, wat maak dat dit steeds gelees word.

Opmerklik is dat hy self sy outobiografie zjitije (житие) noem; die woord beteken "heiligelewe" en is in daardie tyd net gebruik vir die lewe van heiliges. Sy keuse van die woord dui daarop dat hy homself beskou het as martelaar vir die ware geloof en dat hy sy eie lotgevalle in ’n diep religieuse en kerklike perspektief geplaas het.

• Awwakoem was vir die Russies-Ortodokse Kerk ’n sleutelfiguur in die Kerk se skeuring en hy word dus beskou as ’n rebelleleier en dus amper ’n misdadiger, sowel teen die Kerk as teen die staat. Hy is steeds ’n omstrede figuur en die Kerk se houding jeens hom is onduidelik.

• Die intelligentsia het Awwakoem waardeer vir sy onbuigsaamheid en skitterende prosa. Talle beskou hom steeds as die eerste andersdenkende in die Russiese geskiedenis. Hulle loof hom egter eerder vanweë die literêre en politiek-historiese aspekte van sy lewe as vanweë sy godsdiensoortuigings.

• Die Ougelowiges beskou Awwakoem as ’n martelaar van die ou geloof, ’n onwrikbare teenstander van Nikon se kerkhervormings. Die kerk van die Ougelowiges het hom in 1916 heilig verklaar. Hy het twee feesdae per jaar: op 27 April en 15 Desember (nuwe styl).

Sien ook

• Ougelowiges

Verwysings en beknopte bibliografie

In Nederlands

• Het leven van aartspriester Avvakoem door hemzelf geschreven. Antwerpen, Benerus, 2001. ISBN 90-806363-1-2

In Engels

• Cherniavsky, M., The Reception of the Council of Florence in Moscow and Shevchenko I., Ideological Repercussions of the Council of Florence, Church History XXIV (1955), 147-157 en 291-323 (artikels)
• Crummey, Robert O. The Old Believers & The World of Antichrist; The Vyg Community & The Russian State, Wisconsin U.P., 1970
• Gill, T. The Council of Florence, Cambridge, 1959
• Zenkovsky, Serge A. The ideology of the Denisov brothers, Harvard Slavic Studies, 1957. III, 49-66
• Zenkovsky, S.: The Old Believer Avvakum, Indiana Slavic Studies, 1956, I, 1-51
• Zenkovsky, S.: The Russian Schism, Russian Review, 1957, XVI, 37-58

In Russies

• Будкина И., Волков В., Вургафт С., Урушев Д., Ушаков И., Чистяков Г., Старообрядчество в России Энциклопедический иллюстрированный словарь, Москва, 2005 / Boedkina I., Wolkof W., Woergaft S., Oeroesjef D., Oesjakof I., Tsjistjakof G., Staroobrjadtsjestwo w Rossiji, Moskwa, 2005
• Зеньковский С.А. Русское старообрядчество, Том I и II, Москва, 2006 / Zenkofski S.A. "Russie Ougelowiges" Volumes I en II, Moskou, 2006
• Голубинский Е.Е. История русской церкви, Москва, 1900 / Goloebinski E.E. "Geskiedenis van die Russiese Kerk", Moskou, 1900
• Каптерев Н.Ф. Патриарх Никон и его противники в деле исправления церковных обрядов, Москва, 1913 / Kapteref N.F. "Patriarg Nikon en Sy Teenstanders en die Regstelling van die Kerkrite", Moskou, 1913
• Карташов А.В. Очерки по иситории русской церкви, Париж, 1959 / Kartasjof A.W. "Hooftrekke van die Geskiedenis van die Russiese Kerk", Parys, 1959

Hierdie artikel is vertaal vanuit die Nederlandse Wikipedia