Breiwerk

Breiwerk bestaan uit 'n aantal lussies wat met katoen- of woldraad gevorm word en op so 'n manier aan mekaar verbind is dat hulle steke vorm. Uit die netwerk van steke ontstaan 'n stewige materiaal wat veral geskik is vir kledingstukke. Anders as by weef, is daar by breiwerk gewoonlik net een draad nodig, en waar dit as handwerk beoefen word, word daar meestal van 2 tot 4 breipenne gebruik gemaak. Die breikuns is al eeue oud en dit het met die verloop van jare geïndustrialiseerd geraak, en vandag speel veral masjienbreiwerk 'n baie belangrike rol in die tekstielnywerheid.

Breisteke op 'n breinaald

Tafelmodel breimasjien

Geskiedenis

Breiwerk, veral as handwerk, is al eeue lank bekend. In 'n skildery van die Noord-Duitse meester Bertram gebore voor 1350, is daar 'n Maria-figuur wat met vier penne brei. Daar is ook oorblyfsels gevind van kouse wat minstens 300 v.C. deur die nomadiese stamme van Noord-Afrika gebrei is.

In Noorweë is daar ook 'n soort breiwerk ontdek wat uit die Wiking-tyd dateer. AI hierdie soorte breiwerk is waarskynlik op rame gedoen. In Peru is egter 'n soort breiwerk ontdek wat uit die begin van die Christelike jaartelling dateer. Dit is met naalde gedoen en stem baie ooreen met die handbreiwerk van vandag.

Vanuit Afrika het die breikuns vermoedelik deur middel van handelaars na Spanje versprei, en van daar na ander Europese lande. Elke land het met verloop van jare geleidelik sy eie kenmerkende breistyl ontwikkel.

In die Middeleeue het die breikuns veral in Brittanje op dreef gekom. Veral kouse is hier gebrei. Die vroue het die wol tuis gespin, terwyl die mans die breiwerk gedoen het. Dié tuisnywerhede het geleidelik oorgegaan in die vakmansgildes van die Middeleeue. Die vakmansgildes kon tot diep in die He en 18e eeu 'n goeie bestaan uit breiwerk maak. Hul fyn gebreide kouse het hoë pryse op die stedelike markte behaal. 'n Gemiddelde handbreier kon twee paar kouse per week lewer.

In 1589 het die Brit William Lee 'n masjien met haaknaalde ontwerp om naatkouse mee te brei. Dit was die eerste breimasjien en die eerste terugslag vir die tuisnywerhede van die handbreiers.

Aan die einde van die 18e eeu is daar in Engeland en ook in Frankryk en Nederland kettingbreimasjiene gemaak. AI hierdie masjiene was met haak naalde toegerus en behalwe kouse, is daar ook ander kledingstukke op hierdie nuwe masjiene gebrei.

Die Brit Townsend het in 1849 die tongnaald uitgevind. Hierdie naald het tot nuwe ontwikkelings gelei, en teen die einde van die eerste eeu is buisbreimasjiene (masjiene wat in die rondte kon brei) ontwerp waarop nie net kouse nie, maar ook bo- en onderklere gebrei kon word.

In 1864 het 'n landgenoot, William Cotton, die oorspronklike breimasjien van Lee baie verbeter. Met Cotton se masjien kon steke vermeerder of verminder word en daar kon ook vinniger gebrei word.

Hoewel handbreiwerk tot aan die begin van die 20e eeu baie gewild was, kon min mense dit bekostig om handgebreide klere te koop, en breimasjiene het 'n al hoe groter rol in die tekstielnywerheid begin speel.

Die heel jongste en modernste breimasjiene werk nog steeds op dieselfde beginsels wat Lee en Townsend gebruik het. Moderne breimasjiene werk geweldig vinnig. Geen ander masjien kan 'n hoeveelheid garing of wol so vinnig in materiaal omskep as 'n breimasjien nie. Alle moderne ontwikkelings die afgelope paar dekades was juis daarop gemik om die masjiene se produksie te verhoog en hulle in staat te stel om meer patrone te kon brei.

By moderne kettingbreimasjiene het ontwerpers ekstra drade ingewerk om die breiwerk soos 'n geweefde stof te laat Iyk, terwyl dié masjiene nog steeds tien maal vinniger as normale weefmasjiene werk. Na skatting was sowat 60% van alle vroueboklere op die Amerikaanse kleremark vroeg in die tagtigerjare gebrei, terwyl 35% van die mansboklere ook gebrei was. Altesaam 55% van alle materiaal wat op rolle verkoop is, was ook gebrei.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, Volume 4, bl.24-26, ISBN 0908409451

Eksterne skakels

1. https://www.rooirose.co.za/ons-leer-brei-deel-1/
2. https://www.rooirose.co.za/wp-content/uploads/2017/07/Ons-leer-brei-les-2-21-Apr-1982.pdf Geargiveer 29 November 2017 op Wayback Machine
3. https://www.rooirose.co.za/wp-content/uploads/2017/07/Ons-leer-brei-les-3-5-Mei-1982.pdf Geargiveer 29 November 2017 op Wayback Machine
4. https://www.rooirose.co.za/wp-content/uploads/2017/07/Ons-leer-brei-les-4-2-Jun-1982.pdf Geargiveer 29 November 2017 op Wayback Machine