Britse lynskepe

Britse lynskepe of passasierskepe het oor die afgelope meer as twee eeue hul stempel behoorlik in wêreldskeepvaart afgedruk. Nie alleen was dié skepe baanbrekers wat grootte betref nie, maar het die Britte ook dikwels beïndruk deur met nuwe ontwerpe, tegnologie en gerief vorendag te kom.

Die geliefde Britse lynskip Mauretania, wat ook as troepedraer diens gedoen het.

Die Britte het oor die jare ’n aansienlike bydrae gemaak wat moderne skeepvaart betref. So was die Brit Jonathan Hulls wêreldwyd die eerste wat ’n patent verkry het vir ’n stoomenjin vir ’n skip (1736) en in 1777 het Engeland die heel eerste skip met ’n ysterromp gebou. Die Skot William Symington het ook in 1802 ’n rigtinggewende bydrae gemaak deur ’n stoomboot met ’n stoomketel en –enjin, ’n skepwiel en twee roers te bou (die SS Charlotte Dundas). Later is van die grootste skepe ter wêreld in Belfast gebou.

Van seilskepe tot ysterskepe

Die Chinese, Arabiere, Feniciërs en Romeine het in die vroeë eeue n.C. van roeiers in bote tot indrukwekkende seilbote gevorder, wat verskillende seile gekombineer het om selfs teen die wind te vaar.

Die groot vordering was so van 1400-1500, toe die Europeërs skepe met drie maste begin bou het en stoombote hul opwagting in die laat 1700’s gemaak het. Nog ’n deurbraak was toe Samuel Owen in 1816 die eerste skip met ’n skroef, die SS Stockholmhäxan, ontwerp het. Die eerste stoomskip met ’n ysterromp, SS Aaron Manby, is in 1822 deur Engeland gebou.

Die eerste lynskepe was die grootste bewegende voorwerpe wat die mens nog gebou het: dit was ’n hotel op water, ’n mikrokosmos waar minstens 3 000 mense op ’n slag hulle bevind het.

Bekende Britse lynskepe

Great Britain

Die Great Britain, die tweede skip wat deur die Britse ingenieur Isambard Kingdom Brunel ontwerp is, is in 1843 by Bristol bekend gestel en was toe verreweg die grootste skip op die oseane van die wêreld: 3 270 ton. Die skip word as die eerste werklike lynskip beskou.

Dié ysterskip was die eerste om met ’n skroef ’n transatlantiese vaart te voltooi – hoewel daar steeds ses maste met seile op die skip was. Die seile was ’n bonus, sekondêr tot die steenkool en stoomwater wat dit aangedryf het, maar nuttig wanneer die wind gunstig was en die duurder energie bespaar kon word. Skepe word steeds vandag ontwerp in ooreenstemming met beginsels wat Brunel heelwat meer as ’n eeu gelede neergelê het.

Great Eastern

Al het die Great Eastern nooit aan die eienaars se verwagtinge voldoen nie – veral wat wins betref – was dit nietemin ’n meesterstuk. Dié skip is in 1858 te water gelaat en was toe sowat vyf keer die grootte van die gemiddelde skip wat toe op die oseane gevaar het. Die tonnemaat was ’n indrukwekkende 22 500 ton en die eerste lynskip wat dit oorskry het, was eers in 1904.

Die Great Eastern was eintlik ’n kombinasie van ’n vragskip en passasierskip wat plek gehad het vir 2 986 mense. Met haar nooiensvaart na New York was daar egter net 38 betalende passasiers en daar het die eienaars se finansiële ellende begin: net een rit oor die jare het wins gemaak. Een van die enkele gebreke van ’n uitstekend ontwerpte skip was dat tot tien seelui die wiel in stormagtige see moes beheer.

Dié Brunel-skip was aanvanklik ontwerp om die lang pad na Australië gereeld aan te pak, maar het nie een keer die roete voltooi nie en met hoë koste hoofsaaklik op die transatlantiese roete gebly.

Oceanic

White Star Line van Liverpool het hul Oceanic van 39 000 ton in 1899 te water gelaat, wat toe die langste skip was wat nóg gebou is – insluitend die Great Eastern. Hulle was so in hul noppies met dié skip dat hulle ’n vakansiedag in Belfast aangekondig het.

Die skip was ’n drywende vyfsterhotel, met duursame marmer in die badkamers, maar nie so vinnig oor die oseaan soos die Duitse skepe van daardie tyd nie. Dié redery is in 1902 aan die Amerikaanse finansiële groep JP Morgan verkoop en was later vir die reuse-skepe Olympic en die omstrede Titanic verantwoordelik.

Mauretania en Lusitania

Die verkryging van ’n gerekende Britse skeepsmaatskappy deur die Amerikaners het die Britte so ontsteld dat ’n komitee onder die voorsitterskap van Lord Camperdown daar en dan ’n kontrak met die Kanadese groep Cunard Line aangegaan het om vir hulle twee nuwe lynskepe te bou. Die bekende susterskepe Mauretania en Lusitania het daaruit gevloei.

Die Mauretania (1907) word steeds deur baie as een van die beste skepe ooit geag. Dié skip van sowat 32 000 ton en meer as 230 meter lank was verreweg die grootste ter wêreld en het nie alleen die Duitse skepe heeltemal verdwerg nie maar ook een hele dag van die transatlantiese spoedrekord afgekerf. Die skip se beste tyd was vier dae, tien ure en 51 minute en die gemiddelde spoed was 26 knope. Die rekord het vir 21 jaar gestaan. Om dit in perspektief te stel: die vaart na New York is van vroeër jare se twee weke na net meer as vier dae verkort. Dit was die begin van die “blitsige” lynskepe, wat die Atlantiese Oseaan in slegs sowat vyf dae kon oorsteek.

Die Mauretania was die eerste groot skip wat deur turbine-enjins aangedryf is. Dit is van 1918 af deur olie aangedryf, wat die werkers van hul erge werk verlos om in die hitte, gasse en as van die enjinkamer graaf ná graaf steenkool in die gulsige oonde te gooi.

Die Lusitania, wat in 1915 deur 'n Duitse torpedo gekelder is. Die gebeurtenis het vir groot ontsteltenis in die wêreld gesorg.

Dit is interessant dat die Mauretania en haar susterskip die Lusitania die eerste lynskepe was wat die tradisie begin het om uitgevat vir aandete op te daag. Varende paleise of Switserse hotelle, is hulle beskryf. En toe die Eerste Wêreldoorlog uitgebreek het, het albei steeds diens op die oseaan gedoen – die Mauretania selfs met wapens (maar nie baie doeltreffend nie) ter verdediging aan boord.

Toe die Lusitania op 7 Mei 1915 deur ’n Duitse torpedo gesink is en sowat 1 200 passasiers dood is, was die wêreld erg onsteld oor die immorele daad deur Duitsland. Daarna is die Mauretania en ander lynskepe soos die Aquitania, Olympic en Brittanic slegs gebruik om troepe of dooies te vervoer en nie as “oorlogskepe” nie.

Hoewel albei uitstaande skepe was, was die Mauretania die geliefdste omdat dit veel langer as die Lusitania gevaar het – tot 1934. Die Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt het dié lynskip nie verniet só besing nie: “Elke skip het ’n siel. Die Mauretania het egter ’n siel gehad waarmee jy kon praat. Sy het die maniere en houding van ’n ware dame gehad.”

Aquitania

Die Aquitania was ook een van die gerekende Britse passasierskepe van die Cunard-groep. Met ’n eerste vaart in 1914, diens in die Eerste Wêreldoorlog as troepedraer en hospitaalskip en ook ’n gereelde troepedraer in die Tweede Wêreldoorlog, het dié lynboot van 45 647 ton en ’n lengte van sowat 300 meter die oseane tot in 1949 oorkruis. Dit was die laaste van die groot lynskepe wat vier skoorstene gehad het.

Met ’n sitkamer en restaurant wat van die luuksste was wat die begin van die eeu kon bied (veral in die welvarende 1920’s), was die skip ’n gewilde uithangplek van die rykes en bekendes, soos rolprentsterre en ook bekende sportsterre. Selfs van die duurste resiesperde en honde is ook gereeld op die skip vervoer. Dit het tot vyf keer so duur as sommige ander mededingers gekos vir ’n eenrigtingkaartjie oor die oseaan in die Aquitania. En baie het nie omgegee om soveel op te dok vir die spogwaarde om passasier op dié skip te wees nie.

Olympic

White Star Line se Olympic is in 1911 voltooi om die Cunard-groep se uitstaande grotes, die Mauretania en Lusitania, te troef. Dit was gevolglik langer en heelwat swaarder (45 324 ton) as die Britte se geliefde susterskepe.

Die Olympic was self luuks ingerig, met ’n eetsaal en trapreëlings wat ten duurste uitgekerf is. Die skip is ook later in die Eerste Wêreldoorlog opgekommandeer om soldate en dooies te vervoer, soos die ander groot Britse passasierskepe. Dit het tot 6 000 soldate op ’n slag gedra en is ook, soos die Lusitania, deur ’n Duitse torpedo getref, wat genadiglik nie ontplof het nie. Uiteindelik het die skip altesaam byna 300 000 kilometer in die oorlog afgelê.

Die Olympic se laaste vaart was in 1934 – baie langer as wat die rampspoedige susterskip die Titanic (een jaar jonger) op kon roem.

Queen Mary

Die Queen Mary, wat deur baie as een van die voortreflikste lynskepe ooit geag word. Dié skip was vir baie jare die vinnigste passasierskip, tot die Amerikaanse skip United States sy spoedrekord in 1951 oortref het.

Die Queen Mary  was die Britte se eerste superskip in die meer as 20 jaar sedert die Titanic se 2012-opskudding. Ander bekende skepe is wel in dié tyd gebou, waaronder die Duitsers se Bismarck in 1922, die Franse se Ile de France (1927) en Normandie (1935).

Gebou deur Cunard-White Star Line in 1936, was die Queen Mary sowat 50 meter langer as die vroeë Britse grotes en ’n stewige 80 774 ton het die oseane oopgeklief. Die skip kon bowendien teen ’n indrukwekkende spoed van 29 knope vaar, wat eers in 1952 deur die nuwe Amerikaanse lynskip United States oortref is, wat 35 knope kon haal.

Die Queen Mary word in dieselfde asem genoem as die Queen Elizabeth en die Normandie: dit was ’n voortreflike passasierskip, deur die eienaars gebou om die passasiersroete tussen Europa en Amerika te domineer. Dit is op ’n weeklikse grondslag tussen Southampton en New York geskeduleer, wat die heel eerste keer was dat so ’n vaart beskikbaar was.

Veral in die jare ná die Tweede Wêreldoorlog is die skip – soos later ook die geval was met die jonger susterskip, die Queen Elizabeth – gereeld volgepak met diplomate, sakemanne, filmsterre en self monarge wat die luukse terdeë geniet het. “’n Pretvaart van 81 000 ton” was een van die skip se bekendste reklamestellings. Toe die Queen Mary ná “aftrede” in 1967 by Long Beach geparkeer is, is dit as hotel, konferensie en maritieme museum benut.

Queen Elizabeth

Die geliefde Queen Elizabeth kom uit dieselfde stal as die Queen Mary en is jare vooruit beplan en gebou deur Cunard-White Line om selfs langer (sowat vier meter langer) en swaarder (83 673 ton) as laasgenoemde te wees. Die skip – wat vir heelwat vroeër beplan is maar eers in die Tweede Wêreldoorlog moes diens doen – is sedert 1946 as passasierskip bedryf en het die besige roete na Amerika jare lank suksesvol met die Queen Mary gedeel. Dit beteken dat lynskepe binne ’n eeu van die Great Western se 1 300 ton tot meer as 80 000 ton gevorder het en dat die vaart van sowat twee weke na New York na slegs vier dae verkort is.

Die skip het stylvol en gewild tot 1968 gevaar en is daarna aan Amerikaners en later aan ’n skeepseienaar van Hongkong verkoop, wat ’n drywende universiteit met die naam Seawise University in gedagte gehad het. Ongelukkig is die Queen Elizabeth in Januarie1972 deur ’n brand in die Hongkong-hawe vernietig.

Queen Elizabeth 2

Cunard-White Star Line het eers in 1969 met ’n nuwe passasierskip vorendag gekom: die Queen Elizabeth 2, weliswaar kleiner en ligter (65 863 ton) as die twee Queen-voorgangers, maar ewe gewild by veral vermoënde passasiers. Dit is in Skotland gebou.

Die skip word ook onthou vir ’n telefoniese bomdreigement in Mei 1972 en ’n eis dat VS$350 000 in note in ’n telefoonhokkie gelaat moes word sodat dit nie gebeur nie. Die redery en ook Britse en Amerikaanse regerings het dit ernstig opgeneem en vier bomdeskundiges van die Royal Air Force is met valskerms neergelaat om die bomme te soek en dit onskadelik maak. Hulle het die skip deursoek en niks gevind nie. ’n Eienaar van ’n skoenwinkel in New York is maande later in hegtenis geneem en vir 20 jaar gevonnis.

Die QE2, soos die skip algemeen bekend was, het tot in 2008 gevaar, waarna dit deur Cunard aan ’n Dubai-konsortium vir $100 miljoen verkoop is om in ’n vyfsterhotel te omskep.

Moderne Britse passasierskepe

Die nuwe Queen Mary 2, wat ná 2000 in gebruik geneem is en toe die grootste lynskip ter wêreld was.

Die Symphony of the Seas van die Royal Caribbean-groep, wat in 2019 die grootste skip ter wêreld geword het. Dié skip van meer as 228 000 ton is 10 verdiepings hoog en kan 6 360 passasiers vervoer.

Die Britse vlagskip QE2 is in 2004 deur ’n nuwe luukse skip vervang, die Queen Mary 2. Daarna is die Queen Victoria in 2007 te water gelaat en die nuwe Queen Elizabeth in 2010 in gebruik geneem. Die Queen Mary 2 was in 2004 die grootste passasierskip wat ooit gebou is, maar is sedert deur verskeie nuwe groot skepe oortref.

Al drie passasierskepe is steeds in bedryf (2019).

Die Royal Caribbean-redery se Symphony Of the Seas van 228 081 ton, sowat 362 meter lank en 10 verdiepings hoog (in April 2018 in gebruik geneem), was in 2019 die wêreld se grootste passasierskip. Dié skip het $1,35 miljard gekos en kan 6 360 passasiers vervoer.

Royal Caribbean Cruises, wat in 1968 in Noorweë ontstaan het en sedert 1997 van Miami in Amerika bestuur word, het tans verskeie passasierskepe tussen die top-10 grootste skepe ter wêreld.

Wat Cunard betref, wat al byna twee eeue ’n liefling van die Britte is maar nou aan Carnival Corporation behoort, het onlangs aankondig dat hulle aan ’n nuwe skip (nog naamloos) van 113 000 ton bou wat in 2022 te water gelaat sal word. Dié skip sal 3 000 passasiers dra.

Die tragedie van die Titanic

Dit is ironies dat ’n skip met die tragiese geskiedenis van die Titanic  loshande as die bekendste van ál die lynskepe geag word.

Die Titanic, waarmee die eienaars White Star Line gespog het as onsinkbaar, het op die skip se nooiensvaart in April 1912 gesink en twee derdes van die passasiers en bemanning kon nie gered word nie.

Die Titanic, wat deur White Star Line in Belfast gebou is om die grootste en swaarste lynskip (46 329 ton) te wees wat die wêreld nog gesien het, is in April 1912 met vele lofliedere en aansprake by Southampton te water gelaat vir die nooiensvaart na New York. Daar was in totaal 2 206 mense aan boord: 1 308 passasiers en 898 bemanningslede.

Die redery het gespog dat dié skip die beste is wat nóg gebou is. Onsinkbaar, het hulle geroem. Maar in die nag van 14-15 April het die skip teen ’n reuse-ysberg naby Foundland gebots en ure daarna gesink.

Een van die vele vrae daarna gevra is, hoekom daar nie naastenby genoeg reddingsbote vir al die mense was nie; uiteindelik is slegs 32% van al die passasiers en bemanningslede gered: 63% van die eersteklaspassasiers, 42% van die tweedeklaspassasiers en slegs 23% van die derdeklaspassasiers en die bemanning. Altesame is net meer as 700 passasiers en bemanningslede gered en twee keer soveel is dood, wat dit die grootste skeepsramp gemaak het. Gelukkig was die skip, wat ontwerp is om 3 547 mense te vervoer, slegs twee derdes vol.

Die oorlewendes is deur een van Cunard se bekende vaarders, die Carpathia, opgepik. Dié skip was een van verskeie skepe wat die noodseine gehoor het en het die oorlewendes in die reddingsbote binne twee ure in die ysige koue kon help.

Vandag word die stelling gereeld gehoor dat iemand of iets – gewoonlik ’n gerekende maatskappy wat homself op die skouer geklop het – oornag soos die Titanic gesink het.

Bronne

·        Coleman, Terry. The Liners. Allen Lane. 1976. ISBN 0 7139 1011 9

·        Maddocks, Melvin (redakteur). The Great Liners. Time-Life Books. 1978. ISBN 7054 0623 7

·        Parry, J.H. Romance of the Sea. The National Geographic Society. 1981. ISBN 0-87044-346-1

·        Uys, Isabel. Feitegids. ’n Kernensiklopedie. Pharos. 2007. ISBN 978-1-86890-065-7

·        Wall, Robert. Ocean Liners. Collins. 1978. ISBN 0 00 211610 3

·        Webartikels: https://www.telegraph.co.uk/travel/cruises/news/cunard-to-launch-new-ship-biggest-in-fleet/; https://themusterstation.com/largest-cruise-ships/. Albei artikels op 8 Mei 2019 besigtig.