Wikipedia

E.K.M. Dido

E.K.M. Dido is ’n Afrikaanse skrywer en dosent in verpleegkunde aan die Wes-Kaap Verpleegkollege.

Lewe en werk

wysig

Elsie Katie Maria Dido is in 1951 op Tsomo in die Transkei gebore as die oudste dogter en die derde oudste van twaalf kinders. Haar moedertaal is Afrikaans, maar as kind leer sy ook Xhosa en Engels vlot praat. Die skooltjie in Tsomo bied klas net tot standerd vier. Ná standerd vier is sy na die sendingskool op Cofimvaba vir standerds vyf tot sewe en slaag dan standerd agt aan die Rooms-Katolieke kosskool op Cradock. Hierna moet sy noodgedwonge die skool verlaat om te help met finansiële bystand vir die res van die familie. Sy kies verpleging as beroep en voltooi haar basiese drie jaar opleiding en diploma in Kimberley. Daarna gaan sy in 1972 na Kaapstad, waar sy aanvullende diplomas in verloskunde, kraamversorging en psigiatrie behaal en per korrespondensie in 1983 ook haar matriek suksesvol aflê. Uiteindelik behaal sy ’n B.Cur.-graad in verpleegkunde deur die Universiteit van Suid-Afrika. Intussen trou sy, maar skei na ’n huwelik van nege jaar, waaruit haar dogter Vereena gebore word.

In 1988 word sy ’n dosent in etos en professionele praktyk by die Nico Malan Verpleegkollege (tans die Wes-Kaap Verpleegkollege) in Athlone in Kaapstad, waarna sy vryskutskrywer word, konsultasiewerk doen en gemeenskapsdiens verrig. Dan word sy dosent aan die Netcare-opleidingskollege in Kaapstad, terwyl sy in Blackheath woon. Sy dien op die direksie van die Suidoosterfees en van Woordkuns by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees. Haar groeiende reputasie as skrywer van formaat bied onder andere aan haar die geleentheid om internasionaal te reis en met ander skrywers in aanraking te kom. In 1996 onderneem sy ’n reis na Nederland en België. In 2004 neem sy op uitnodiging deel aan die Writers Unlimited Skrywersfees wat in Suriname gehou is en as gas van die Nederlands Letterenfonds spandeer sy in 2008 ’n tyd as inwonende skrywer in Amsterdam in Nederland.

Skryfwerk

wysig

Sy is een van die eerste swart vrouens wat in Afrikaans publiseer. In al haar romans spreek sy sosiale kwessies aan, nie alleen dié van die swart gemeenskap nie, maar universele probleme onder alle lae van die samelewing. Sentraal hierin is ook die bewuste herdefiniëring van kulturele identiteit in die demokratiese Suid-Afrika en ’n onderliggende doelwit om die individu en die samelewing te motiveer tot verbetering en vreedsame naasbestaan. As outentieke nie-wit stem gee sy dan ook ’n unieke perspektief op die uitwerking van apartheid op die gemeenskap.

In “Die storie van Monica Peters”[1] vertel die bruin vrou Monica Peters haar lewensverhaal as memoires aan haar kinders en kleinkinders, wat haar verhaal op band opneem.[2] So sluit die verhaal ten nouste aan by die orale tradisie,[3] waar verbeelding en agterna-interpretasie die vertelling kleur sodat dit moeilik is om tussen werklikheid en verbeelding te onderskei, die vertelwyse naïef en ongesofistikeerd is, die gebeure chronologies gerangskik word en geïdealiseer word en die karakters getipeer is eerder as genuanseerd. Die verteltydperk stem in alle opsigte ooreen met die tyd van apartheid, met Monica wat haar verhaal begin toe sy agt jaar oud was (in 1948, die jaar van die Nasionale Party se bewindsoorname) en dit beëindig in 1994 (die jaar van die demokratiese verkiesing), toe sy 54 jaar oud is. Haar storie is dus baie nou gekoppel aan die storie van die land. Monica word groot in ’n klein dorpie in Transkei waar die kinders van alle rasse steeds saam op die skoolbanke sit en daar rasseharmonie heers. Die nuwe magistraat dwing egter apartheid af en die rasse word op alle gebiede geskei. Monica raak verlief op Eric Richmond, die magistraat se seun, en wanneer sy swanger word trou hulle in die geheim in Swaziland. Na hulle huwelik is vrees en frustrasie hulle daaglikse lot, want hulle moet gedurig ontvlug om uit die hande van die gereg te bly. Hulle stryd teen apartheid neem hulle dan vir 25 jaar in bannelingskap in Londen. Na die vrylating van Mandela keer hulle terug na Suid-Afrika as vry mense. Ten spyte van die algemene bevryding van die bevolking, voel sy haar as bruin vrou steeds vreemd en ontuis in haar eie vaderland. Eric sterf dan in ’n sluipmoordaanval, wat Monica dwing om weer haar prioriteite in oënskou te neem. Haar goeie vriend Franklin, wat reeds baie jare op haar verlief is, stap egter in om die gaping in haar lewe te vul.

“Rugdraai en stilbly”[4] behandel die diepgewortelde sosiale probleem van vrouemishandeling binne die huwelik, met die titel wat die mishandelde vrou se tradisionele reaksie op mishandeling beskryf. So probeer sy ’n wanbeeld aan die gemeenskap uitstraal dat alles in orde is en ontken teenoor haarself dat daar ’n probleem is. Die gemeenskap word gewoonlik nie om die bos gelei nie, maar ook hulle draai hulle rug op die probleem en bly stil. Bernadette Petroos (Bernie) word groot in die arm woonbuurt Aloevale en raak verlief op Randall Fontaine, van die ryk woonbuurt Victoria Park. Na hulle huwelik word Bernie blootgestel aan Randall se drankmisbruik, seksuele ontrou en aanrandings, terwyl sy gedurig finansiële probleme ervaar. Die bose kringloop wat partye in so ’n verhouding vasvang, word met insig beskryf. Daar is gereelde rusies oor die probleme, wat uitloop op die aanrandings, meestal opgevolg met berou, selfverwyt, versoening en beloftes dat dit voortaan anders sal wees. Bernie moet noodgedwonge later die hulp van ’n maatskaplike werker inroep en ’n hofbevel teen haar man verkry. Hoewel die roman eksplisiet didakties is, word die karakterbeelding hier meer genuanseerd as in haar eerste roman. Randall se chauvinistiese gedrag kan herlei word na sy eie kinderjare en ervaring van die verhouding tussen sy ma en pa. Die maatskaplike norme wat in sekere gedeeltes van die samelewing geld en die geloof dat die man hoof en dus heer en meester van die huis is, word ook uitgebeeld. Ander oorsake vir die probleem, soos die gebrek aan kommunikasie tussen die partye en die misverstande wat so ontstaan, word ook ondersoek.

“’n Stringetjie blou krale”[5] handel veral oor rassespanninge in die hedendaagse Suid-Afrika tussen bruin en swart, asook die mens se soeke na ’n eie identiteit. ’n Jong Xhosa-meisie,[6]Nomsa Hlabati, word na die dorp Tsomo toe gestuur om geleerdheid te kry. Hier woon sy in by ’n kinderlose bruin egpaar, Jan en Siena Hendriks.  Hierdie bruin egpaar neem haar later aan en sy sit haar skoolopleiding voort onder die naam Nancy Hendriks. Sy verwester en identifiseer so sterk met die bruin mense dat sy skaam is oor haar wortels en ontken sy is swart. Sy trou met die bruin man Bennie Karelse, maar hy verwerp haar en haar kinders wanneer hy uitvind dat sy ’n Xhosa is en nie bruin nie. Die onderdrukking van haar verlede lei tot nagmerries by Nancy en die sangoma Ma-Rhadebe raai haar aan om haar etniese herkoms te erken. Die stringetjie blou krale van die titel is simbool van haar verlede en sy moet dit aanvaar om heling te vind. Veral treffend is die gebruik van Afrikaans in die Xhosa-idioom, waarmee die taalskat en seggingswyse in Afrikaans verruim word. Die tradisionele kultuur van die Xhosa word gestel teenoor die hibridiese kultuur van die bruin mense, waardeur subtiele sosio-politieke kommentaar gelewer word. Rassisme tussen hierdie partye word verken, veral die gevoel van die bruin mense dat hulle nie gebaat het by demokrasie nie en steeds tussen die ander rasse staan. Die impak van die wit kultuur op beide word ook aangeraak, met die eindelike boodskap dat dit bevorderlik is om jou etnisiteit te aanvaar en te wees wat jy is, maar ook om ander mense se kulture te verstaan en aanvaar.

“Die Onsigbares”[7] vertel van polisiemense van verskillende rasse en hulle gesinne se swaarkry,[8] waardeur hierdie aktuele kwessie in hedendaagse Suid-Afrika oopgevlek word.[9] Uiteraard word die geweld en korrupsie inherent aan die misdaadgolf wat die land teister, bespreek. Die titel verwys eerstens na die vroue, wat vir sowel hulle mans as die breër gemeenskap in hulle persoonlike lyding onsigbaar word, maar ook na die polisiemanne wie se trauma vir buitemense onsigbaar is. Die gesinne waarom die verhaal draai bly ook vir mekaar onsigbaar, aangesien kontak tussen hulle slegs per telefoon geskied. Op realistiese wyse word die destruktiewe fisiese en sielkundige kragte wat op polisiemanne inwerk en die impak daarvan op gesinsverhoudinge uitgebeeld. Die ongeleerde bruin vrou Joan Arries van Kaapstad, getroud met Willem, raak bewus van haar behoefte aan ondersteuning en plaas ’n advertensie in die koerant. As resultaat word sy die skakel tussen vier gesinne, ’n Xhosa (Gladys en Joe in Soweto), wit (Kobus en Nadia in Pretoria) en nog ’n bruin gesin (Shalon en Adam in Oos-Londen). Die keuse van hierdie gesinne beeld die impak van misdaad oor rassegrense heen uit, maar gee ook aan die skrywer die geleentheid om die groepe se verskillende verledes tydens apartheid na te gaan. So word die boodskap ook gegee dat dit beter is in die nuwe Suid-Afrika om hande te vat oor die rassegrense heen as om ’n wig tussen rasse te probeer indryf. In die roman word die gesinne, maar veral die vroue, se ervarings beskryf. Die polisiemanne gebruik verskillende maniere om die byna onhoudbare stres van geweld, gevaar en tekort aan geld te hanteer. Sommige gaan op in godsdiens, ander maak of niks verkeerds is nie en krop op, ander raak korrup, ander gee uiting aan hulle opgekropte aggressie deur geweld. Sersant Joe aanvaar byvoorbeeld omkoopgeld om dokumente te verander; sersant Adam is in beheer van ’n dwelmsmokkelary en reël dat die staatsgetuie teen hom vermoor en die staatsaanklaer omgekoop word; en Kobus skiet vir Nadia. Hierdie roman verteenwoordig ’n hoogtepunt in die skrywer se oeuvre tot op daardie stadium.

“’n Ander ek”[10] plaas die kollig op die uitgeworpenes in die samelewing wat gedwing word om op die straat te probeer oorleef.[11] Die titel verwys na die soeke na identiteit asook na die ander mens wat in elkeen van hierdie straatmense leef. Die hoofkarakter is ’n vrou wat in ’n motorkaping aangerand en verkrag word. Sy is daarna vir meer as sewe maande in ’n koma en lei aan geheueverlies. Na haar fisiese herstel word sy op straat gedwing en moet self regkom in haar pogings om weer haar eie identiteit te herwin, terwyl sy eerstehands kennis maak met die haglike omstandighede waaronder straatmense moet oorleef. Om ’n identiteit te kry noem sy haarself Egidius Papier en sy neem haar intrek by die bergies van Kaapstad. Brainy neem haar onder sy beskerming en leer haar hoe om te oorleef. Hy het eens op ’n tyd baie eiendomme besit, maar is deur omstandighede ook op straat gedwing. Egidius leer die harde werklikheid van bestaansangs, alleenheid en vrees van hierdie soort lewe ken, maar word ook gekonfronteer  met onverwagte medemenslikheid. Haar desperate soektog na identiteit lei haar eindelik tot die beslissende konfrontasie met haar verlede.

“Emma en Nella”[12] takel die tema van die dwelmprobleem.[13] Die verhaal verskyn eers as vervolgverhaal in Die Burger, waarna dit uitgebrei en verwerk word vir publikasie. Emma Steenkamp is ongetroud nadat sy die skok en vernedering moes ervaar om voor die kansel in die steek gelaat te word. Sy vind ’n baba wat weggegooi is in ’n boks langs die N1. Sy neem die baba aan, al het sy fetale alkoholsindroom, en noem haar Nella. Hierdie besluit van Emma bring Gert terug in haar lewe. Hy maak ’n buitengewone belofte om ’n pa vir Nella te wees en vir Emma op ’n afstand te help om haar groot te maak. Daar is egter niks meer in die verhouding as dit nie. Hierdie ongewone verhoudings en gesin werk vir ’n ruk heeltemal goed. As dertienjarige begin Nella egter vreemd optree en Emma vermoed Nella gebruik die dwelm tik. Hierna begin Emma se desperate stryd om haar kind te help. Die praktiese waarde van die boek lê in sy inligting oor fetale alkoholsindroom, die gevaartekens van dwelmmisbruik en die gevare en behandeling van dwelmverslawing.

Haar kortverhale, waaronder “Die prediker”, “Baby”, “’n Nuwe ID” en “Ryper liefde”, word ook in versamelbundels soos “Die Afrikaanse kortverhaalboek”, “Biltong en Barakat”, “Die stukke wat ons sny”, “Douspoor” en “Stroomversnelling” opgeneem. Op die literêre webwerf LitNet lewer sy benewens kortverhale ook die gereelde rubriek “Brief van Dido”.

Haar eerste poging tot die skryf van ’n drama is die verwerking van haar kortverhaal “Baby”[14] vir die verhoog. Hierdie drama debuteer by die Suidoosterfees in 2012. Hierin bring sersant De Wit die kulkunstenaar oom Attie en sy dogter Baby na Nooi se ouerhuis. Attie se kar het gaan staan en hulle soek onderdak vir die nag. Nooi vermoed egter onraad en begin vrae vra oor Baby se herkoms en toestand. Die kortverhaal is gereeld vir skole in die Wes-Kaap en landswyd voorgeskryf.

Eerbewyse

wysig

In 2005 ken die Universiteit van die Wes-Kaap ’n eredoktorsgraad (D.Litt.-graad) aan haar toe vir haar bydrae tot die literêre wêreld.

Publikasies

wysig
Jaar Publikasies
1996 Die storie van Monica Peters
1997 Rugdraai en stilbly
2000 ’n Stringetjie blou krale
2003 Die onsigbares
2007 ’n Ander ek
2010 Emma en Nella

Bronnelys

wysig

Boeke

wysig
  • De Villiers, Heidi “E.K.M. Dido (1951-)” in Van Coller, H.P. (red.): “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 2006.
  • Kannemeyer, J.C.: “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe. 2005.
  • Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe.  1999.
  • Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 2006.
  • Willemse, Hein: “Aan die ander kant” Protea Boekhuis. Pretoria. Eerste uitgawe. Eerste druk. 2007.

Tydskrifte en koerante

wysig
  • Hendriks, Debbie “Skrywer sonder naam” “De Kat” Januarie 1997
  • Loots, Sonja “Bedrywig en bedrewe” “Rapport” 31 Augustus 2003
  • Malan, Marlene “Dido van die Kaapse vlakte” “Rapport” 4 Julie 2010
  • Nieuwoudt, Stephanie “As mense maar net mekaar wil verstaan” “Beeld” 29 November 2000
  • Nieuwoudt, Una “’n Kop vol stories” “Sarie” 18 Desember 1996
  • Roux, J.B. “E.K.M. Dido ook dramaturg” “Rapport” 4 Maart 2012
  • Scholtz, Hettie “Dis ons Dido daai…” “Insig” Februarie 2001

Internet

wysig

Resensies

wysig
  1. ↑ Olivier, Fanie “Beeld” 20 Januarie 1997
  2. ↑ Slabber, Coenie “Rapport” 24 November 1996
  3. ↑ Willemse, Hein “Insig” Desember 1996
  4. ↑ Nel, Adéle “Beeld” 9 Maart 1998
  5. ↑ Coetser, Johan “Beeld” 18 Desember 2000
  6. ↑ Wybenga, Gretel “Beeld” 14 Januarie 2001
  7. ↑ De Villiers, Heidi “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 41 no. 2 Winter 2004
  8. ↑ Viljoen, Louise “Rapport” 9 November 2003
  9. ↑ Wybenga, Gretel “Beeld” 27 Oktober 2003
  10. ↑ Du Plooy, Heilna “Beeld” 20 Augustus 2007
  11. ↑ Pakendorf, Gunther “Rapport” 5 Augustus 2007
  12. ↑ Crous, Marius “Beeld” 19 Julie 2010
  13. ↑ Meads, Carolyn “Rapport” 4 Julie 2010
  14. ↑ LitNet: http://www.litnet.co.za/baby-as-grootmense-nie-na-kinders-wil-luister-nie/
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=E.K.M._Dido&oldid=2444874"