Gàidhealtachd
Die Gàidhealtachd /kɛːəɫtaxk/, soms ook bekend as A' Ghàidhealtachd (die Gàidhealtachd), verwys na die tradisionele gebied van die Skots-Gaeliese gemeenskap en bestaan rofweg uit die Skotse Hoogland, waarmee dit baie keer sinoniem is, en die westelike Skotse Eilande.[1] Die term word ook toegepas op die Gaeliessprekende gebiede van Nova Scotia in Kanada.[2]
'n Iers-Gaeliese stam genaamd die Scotti het hulle waarskynlik vir die eerste keer in die hedendaagse Skotland gevestig voor 450 n.C. Die Scotti het geleidelik hulle gebied uitgebrei en 'n Keltiese monastiese vorm van Christendom ingevoer. Nadat hulle met die Picts saamgesmelt het, is 'n verenigde Keltiese Koninkryk van Skotland teen die 9de eeu gevestig. Die Gaeliese taal het egter geleidelik veld verloor teen Engels wat die taal van die koninklike hof was. Met die Krone-unie met Engeland in 1601 het Engels die dominante taal in die hele suidelike, sentrale en oostelike Skotland geword. Gaelies het egter die taal van die Hoogland en die eilande gebly. In 1746 het 'n ramp die taal getref toe baie van die Gaeliese clans (stamme) hulle aan die verloorkant van die stryd om die Britse kroon tussen die Huise van Stuart en Hanover bevind het.
Ontwapening van die clans, konfiskasie van grondgebied en hongersnood het gedwonge migrasie veroorsaak wat gelei het tot die ontruiming van Gaeliese sprekers na Noord-Amerika en Skotse stede. Dié agteruitgang het tot in die 20ste eeu voortgeduur en is versnel deur die onderwysstelsel wat kinders gestraf of gespot het vir die gebruik van Gaelies. Die aantal Gaeliese sprekers het soveel agteruitgegaan dat daar teen 2001 slegs 1,2% van die Skotse bevolking was wat Gaelies kon praat. In die Skotse hoogland was die syfer 6,3% in 'n bevolking van 208 914. Sowat 40% van die Skot-Gaeliese sprekers het teen 2001 buite die Gàidhealtachd in stedelike omgewings of in die Skotse vlakte gewoon.[3][4][5]
Meer onlangs word pogings aangewend om die toestand van die Skots-Gaeliese taal in beskouing te neem en om te bepaal wat gedoen kan word om dit te ontwikkel. Ingrypings sluit in 'n Gaeliese taalplan, Gaelies-medium voorskoolse speelgroepies en kleuterskole, kulturele en kuns ontwikkeling en kommersieël toepassing van Gaelies.[6]
In Nova Scotia, Kanada het die taal reeds so te sê uitgesterf met minder as 1000 sprekers wat oorbly.[7] Daar is wel ook in Kanada pogings om kennis van die taal verbreed.
Die ooreenstemmende Iers-Gaeliese woord Gaeltacht verwys na die Iers-Gaeliessprekende gebiede in Ierland.
Verwysings
wysig- ↑ Scottish Arts Council Geargiveer 7 Maart 2008 op Wayback Machine, Gaelic Arts Policy[dooie skakel], 2003, Afgelaai op 14 Maart 2008 – Die publikasie definieer Gàidhealtachd in die woordlys op bladsy 15 as Gaelic community, maar in die teks daarvan word meestal die gebied van dié gemeenskap bedoel
- ↑ Highland Village Museum Geargiveer 1 April 2009 op Wayback Machine, Media Kit Geargiveer 15 November 2008 op Wayback Machine, besoek op 15 Maart 2008
- ↑ Highland Council 2001 Census Homepage, 2001 Census Profile – Highland, besoek op 15 Maart 2008
- ↑ Kenneth MacKinnon, Language-Retreat and Regeneration in the Present-day Scottish Gàidhealtachd, in Linguistic Minorities, Society and Territory, saamgestel deur Colin H. Williams
- ↑ Highlands and Islands Enterprise (HIE), The Story of the Gaelic-speaking people Geargiveer 22 November 2011 op Wayback Machine, besoek op 15 Maart 2008
- ↑ Highlands and Islands Enterprise (HIE), Gaelic development Geargiveer 7 April 2008 op Wayback Machine, besoek op 15 Maart 2008
- ↑ Statistics Canada 2001 Census