Mandie Human

Morfologie

Morfologiese konstruksie

'n Morfologiese konstruksie word gedefinieer as 'n komplekse simboliese struktuur wat gevorm word deur die kombinering van morfeme en/ of groter uitdrukkings (Van Huysteen, 2014:175). Waaruit bestaan 'n morfologiese konstruksie? Volgens Van Huysteen bestaan 'n morfologiese konstruksie uit komponentstrukture, die wyse van komposisie en dan komposisiestrukture (2014:176).

Dit kan ook as volg geskryf word: [[[〖tafel]〗_(N ) 〖[blad]〗_(N ) ]_Ni 〖jie]〗_ 〖[DIM van SEM〗_Ni ]_Nj

Konstruksie

Voordat die term, morfologiese konstruksie, ten volle verstaan kan word, moet die definisie van “konstruksie” bestudeer word. Volgens Goldberg (soos aangehaal deur Van Huysteen, 2005:127) word 'n konstruksie as volg gedefinieer: “’n vormbetekenispaar [x/X], waar geen aspek van [x] of [X] voorspelbaar is uit die vormbetekenispaar se onderdele nie”

Met ander woorde, “seingranaat” is 'n komplekse woord en dus ook 'n grammatikale konstruksie ([seingranaat/HANDBOM WAARMEE VASGESTELDE TEKENS GESTUUR WORD]) omdat die komposisiestruktuur gevorm word deur die kombinering van [sein/VASGESTELDE TEKEN] en [granaat/HANDBOM] (Van Huysteen, 2005:127). Kognitiewe vermoë noodsaaklik vir morfologiese konstruksieskemas:

Komposisie

Dit is belangrik om te weet dat morfologiese konstruksies verwys na die manier waarop die verskillende komponentstrukture verbind om komposisiestrukture te vorm (Van Huysteen, 2005:128). Volgens Van Huysteen (2005:128) is die verhouding tussen hierde strukture baie belangrik wanneer daar na morfologiese konstruksies gekyk word.

Kategoriseringsnetwerk

Vanuit 'n morfologiese konstruksie spruit daar 'n kategoriseringsnetwerk. Volgens Langacker (soos aangehaal deur Van Huysteen, 2005:131) word kategoriserings netwerk gedefinieer as 'n netwerk van bepaalde morfologiese konstruksies wat bestaan uit simboliese strukture van enige soort, grootte of spesialiteit en is meestal semanties of konseptueel gemotiveerd. Aspekte van 'n konstruksie wat arbitrêr of gevestig is kan ook in die netwerk geakkommodeer word (Van Huysteen, 2005:132)

Skematisering

Kreitzer en Talmy (soos aangehaal deur van Huysteen, 2005:132) definieer skematisering as volg: “sistematiese selektering van gemeenskaplike aspekte wat die geheel verteenwoordig, terwyl enige ander afwykende aspekte geïgnoreer word”

Konstruksieskemas word nou hier gebruik as 'n templaat vir die evaluering en konstruering van ongekende uitdrukkings (Van Huysteen, 2005:132).

Vestiging

Die vermoë van die konstruksie om maklik uitgevoer en geaktiveer te word in die vorming en karakterisering van uitdrukkings. As 'n konstruksieskema eenheidstatus het, met ander woorde bepaalde konstruksieskema outomaties en sonder konstruksieinspanning as ’n geïntegreerde geheel geaktiveer kan word, het dit 'n hoë graad van vestiging. (Van Huysteen, 2005:134)

Die eenheidstatus word gemeet deur sentraliteit en linguistiese belangrikheid (Van Huysteen, 2005:134). Om sentraliteit te bepaal moet die struktuur de gekonvensionaliseerdheid bepaal word. Dit word gedoen deur na die lemmastatus in die woordeboel te kyk (Van Huysteen, 2005:134). Die linguistiese belangrikheid van ’n struktuur kan bepaal word deur te kyk na watter struktuur ’n spreker die waarskynlikste sal kies om 'n sekere betekenis te aktiveer, of watter betekenis die waarskynlikste geaktiveer sal word deur ’n bepaalde fonologiese struktuur (Van Huysteen, 2005:134).

Bronnelys

• Van Huysteen, G.B. 2014. Morfologie (In Carstens,W.A.M. & Bosman, N., red. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. Van Schaik:Pretoria. p. 171-200).
• Van Huysteen, G.B. 2005. ’n Kognitiewe gebruiksgebaseerde beskrywingsmodel vir die Afrikaanse grammatika. Southern African Linguistics and Applied Language Studies, 23(2):125-137