Grammofoon

Die grammofoon (afgelei van Grieks γράμμα gramma "letter, skrif" en φωνή phōnē "stem, klank, geluid") of platespeler is 'n toestel vir die weergawe van klank wat tevore op 'n plaat (aanvanklik ook 'n rol of silinder) opgeneem is. Plate, wat op grammofone gespeel word, bevat opnames wat in golfvorm op 'n roterende skyf (oorspronklik 'n silinder) ingegraveer is. Terwyl die skyf roteer, loop 'n naald oor die plaat en trek die golfvorm na. Sy vibrasies gee die klankgolwe weer wat oorspronklik opgeneem is. Die naald is aan 'n arm vasgemaak, terwyl 'n groot horing as versterker gebruik word. Aan die begin van die 20ste eeu het grammofone speel- en musiekdose verdring.

*Victor V*-grammofoon van *Victor Talking Machine Co.*

Die fonograaf, wat in 1877 deur Thomas Edison (1847-1931) ingevoer is, was die historiese voorloper van die grammofoon. Terwyl ander uitvinders toestelle vir die opname van klank ontwikkel het, was die fonograaf die eerste toestel waarmee klank sowel opgeneem asook weergegee kon word. Edison se fonograaf het klank op 'n silinder vasgelê wat in tinfoelie toegedraai is. Alexander Graham Bell se Volta Laboratory het in die 1880's verskeie tegniese verbeteringe aan Edison se fonograaf aangebring, waaronder die gebruik van kartonsilinders wat met was oortrek is. 'n Metaalpen het kronkelend oor die silinder geloop.

Die tegniese oorgang van fonograwe na grammofone is in 1887 deur die Duitse uitvinder Emil Berliner (1851-1929) bewerkstellig. Die patent vir sy toestel, wat hy 'n grammofoon genoem en as handelsmerk laat beskerm het (alhoewel dit gaandeweg as generiese naam vir alle soortgelyke toestelle gebruik is), word as die meganiese voorloper van moderne elektriese platespelers beskou. Vroeë grammofone was handgedrewe, maar nadat elektrisiteit in die vroeë 20ste eeu in steeds meer huishoudings beskikbaar was, is vanaf die 1920's ook elektriese grammofone vervaardig.

Berliner het ook die grammofoonplaat ontwikkel - 'n plat tweekantige skyf met groewe wat 'n Archimedesspiraal gevorm en van die buitekant na binne geloop het. Aanvanklik is sink as materiaal gebruik. In teenstelling met silinders was plate baie geskik vir massavervaardiging. Die skellakplate van die laat 19de en vroeë 20ste eeu is later deur vinielplate vervang. Ook aan die grammofoon is gaandeweg tegniese verbeteringe aangebring waardeur die draaiskyf en magnetiese naald (wat as aandrywer dien) asook die klankweergawe en effenaar geoptimaliseer is.

Grammofoonplate was regdeur die 20ste eeu een van die oorheersende formate vir analoë klankopnames, maar is vanaf die middel van die tagtigerjare deur die kompakskyf en ander digitale formate verdring. As nisprodukte word plate en platespelers steeds in die vroeë 21ste eeu vervaardig.

Literatuur

Stefan Gauss: Nadel, Rille, Trichter. Kulturgeschichte des Phonographen und Grammophons in Deutschland (1900-1940). Keulen en Weimar: Böhlau 2009

Eksterne skakels

Geskiedenis van die grammofoon

Fotogalerye met historiese grammofone

Friedhelm's Grammophon Homepage Geargiveer 28 Julie 2013 op Wayback Machine