Hans Pienaar

Hans Pienaar is 'n Suid-Afrikaanse skrywer, joernalis en fotograaf en is in 1955 in Stellenbosch, Wes-Kaap, gebore as eerste kind van Johnny Pienaar, later 'n advokaat, en Noreen Pienaar, later 'n bibliotekaris.

Lewe en werk

Na skoolopleiding aan 13 skole, met 'n matriek by Empangeni hoërskool, doen hy twee jaar diensplig, onder meer in die Zambesivallei as 'n seiner. Hy begin sy studie aan die Universiteit van Pretoria, aanvanklik in fisika en mikrobiologie en dan in tale en sielkunde. Hier is hy redakteur van die studentetydskrif Vlieg. Weens kort prosa van Koos Prinsloo en Johann de Lange word die redaksie geskors en Pienaar verbied om aan studentepolitiek deel te neem. Hy studeer verder aan die Universiteit van die Witwatersrand, waar hy 'n honneursgraad in Afrikaans en Nederlands behaal. Hy verlaat die koerant Beeld in 1984 uit protes teen die koerant se steun vir die Nasionale Party en die tuislandbeleid, en sluit by die redaksie van Sunday Times aan, maar bedank ook hier na botsings oor polisie-optrede wat verdoesel word. Hy is vanaf 1987 tot 1989 een van die direkteure van die uitgewery Taurus en 'n redaksielid van die letterkundige tydskrif Stet. In 1989 sluit hy aan by Vrye Weekblad, waar hy vir sowat agt maande nuusredakteur is, waarna hy vir Rapport gaan werk. Uit protes teen rassisme by die koerant bedank hy en sluit aan by The Star. As produksieredakteur van Independent Newspapers se buitelandse diens gaan hy op vele buitelandse reise, hoofsaaklik in Afrika, maar word afgedank weens sy kritiese houding teenoor Thabo Mbeki se Zimbabwe-beleid. In 2009 sluit hy aan by die redaksie van Business Day, waar hy die skrywer van die blog “Continental Drift” is. Hy word ook deeltyds aangestel op die redaksie van Die vrye Afrikaan.In 2015 tree hy af by Business Day maar gaan voort om produksiewerk te doen en politieke kommentaar te skryf. Hy skryf ook gereeld kommentaar vir Litnet, onder meer as Nuusvink vir die Afrikaans-Nederlandse webwerf Voertaal.

As fotograaf hou hy onafhanklike uitstallings, onder andere onder die titel “Moeg gedroom”, van foto’s geneem tydens sy reise in Afrika en China in 2002 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK) en by Boekehuis in Johannesburg. Die uitstalling “Uithoeke” volg in 2007 by die KKNK. Hy skryf kort gedigte by die foto’s as beoefening van wat hy 'n nuwe genre, fotogedigte, noem. Hy is die dryfkrag agter die Melville-poësiefees in Johannesburg, van 2011 tot 2013. In 2012 verwerf hy die M.A.-graad in Kreatiewe Skryfkuns met lof aan die Universiteit van Pretoria In 2018 is hy 'n skryfgenoot by die Johannesburg Institute for Advanced Studies. Hy is getroud met die digter Corné Coetzee. Die egpaar het twee dogters en woon sedert 2021 in Napier, Wes-Kaapland.

Skryfwerk

Drama

Hans lewer werk in al drie genres, drama, prosa en poësie en skryf in Afrikaans en Engels. Sy eerste drama is Please Tell Us What's Going On, Please, oor die nagkantoor van 'n koerant waar 'n jong swart joernalis met 'n Duitse subredakteur bots na laasgenoemde se rassistiese uitlatings. Hulle word gedwing om aan 'n versoeningsprogram deel te neem. Ching Chong Che handel oor Che Guevara se mislukte ekspedisie in die Kongo en sy kritiek op vryheidsvegters waar hy in die hiernamaals wag om geoordeel te word. Dit word vir twee Naledipryse benoem. Kom terug Saartjie is in 2002 'n finalis in die Nagtegaalprys vir nuutgeskrewe dramatekste. Die drama het Saartjie Baartman en Charlize Theron se verhale as inspirasie. Christelle Human en haar ma keer terug van Los Angeles na 'n klein hotel buite 'n dorp in die Oos-Kaap, waar Christelle haar voorberei vir 'n toespraak by die graf van Saartjie Baartman. Sy het ook 'n geheime ontmoeting met 'n afperser wat van sekere voorvalle uit haar gesin se verlede te hore gekom het. Drie dosyn rose is die Afrikaanse weergawe van die gelyknamige teks wat die Pansaprys vir beste nuwe teks nasionaal wen. Die eerste deel handel oor 'n jong man wat argumente met sy gewete voer wat skielik besluit om 'n ander ras aan te neem om te keer dat hy trou. Die tweede deel gaan oor 'n motorkaper wat navorsing doen op 'n straathoek oor die soort motor wat daar verbykom. In 2016 debuteer Die wortel van alle kwaad in Potchefstroom in 'n opvoering deur 'n amateurgeselskap. Dit handel oor vier mans wat in 'n saal vir blaasoperasies beland. Een ontdek die matrone in beheer is 'n ou universiteitsliefde, en albei se keuses in hul jeugjare as aktiviste word onder die loep geneem. Die ander karakters is 'n filmmaker, wie se besprekings oor sy selfoon verkeerd verstaan word deur die vierde karakter, 'n Moslem met allerlei onderduimse planne. In 2015 lei The Good Candidate die Engelse aanbod by die Suidoosterfees in Kaapstad. Dit handel oor die leier van 'n begrafnisvereniging wat deur sy gemeenskap gevra word om vir die parlement in 'n verbeelde Afrikaland se verkiesing te staan. Hierna word hy op allerlei onderduimse maniere gefnuik. Pienaar skryf ook die onopgevoerde dramas Kruger se DNS en My Broer, My Held.

Prosa

Met Die lewe ondergronds maak hy sy debuut as kortverhaalskrywer by Taurus. Die titel verwys na 'n fisieke bestaan onder die grond, soos die titelverhaal van 'n swart huiswerker wat een van die karakters se kunswerke begrawe, maar ook na die onderdrukte politieke gevoel wat in die verhale aanwesig is en slegs op bedekte of ondergrondse wyse uitgeleef kan word. Gesamentlik gee die verhale die ontwikkeling van 'n seun deur sy skooljare, sy eerste liefdeservarings, sy tyd as dienspligtige en sy politieke bewuswording en betrokkenheid weer Hy is in 1987 die redakteur van Forces' Favourites, 'n versameling kortverhale in Engels en Afrikaans wat bedoel is as werktuig in die veldtog teen diensplig.

Chaos, of Op soek na Superman is Pienaar se debuut as romanskrywer in 2012 by sy produksiemaatskappy onder die drukkersnaam altoviolet, met 'n teks wat reeds in die laat 1990s voltooi is. Hierin neem hy die chaos van die titel tot die uiterste. Nie een hoofstuk lyk dieselfde nie, met sommige selfs in ander lettertipes gedruk. Die boek begin met die verteller wat vanuit 'n sielkundige inrigting aan die leser verduidelik hoe die boek uit talle vergete en diverse dokumente tot stand gekom het aan die hand van chaosteorie. Een is 'n navorsingsgeskrif oor Superman vanuit sy studentedae, met wie hy 'n obsessie ontwikkel en in verskeie persone in sy lewe sien. In ander verhale/episodes kom die verteller se diensplig, loopbaan as joernalis, oorlog, onluste en polisie-onderdrukking aan die bod. Tussendeur voer hy konstant intellektuele en selfs paranoïese debatte met homself, en sy hallusinasies van die Wright-broers, Orville en Wilbur. Die geskiedenis van die vliegkuns is 'n deurlopende tema, asook 'n teorie oor die onontkombare dubbelsinnigheid van skrif wat die sade van politieke an ander soorte chaos saai. Nie net die verlede is chaoties nie, want die prognose aan die einde is dat chaos in post-apartheid Suid-Afrika sal voortduur, want niks gaan verander nie. Die boek is 'n chaotiese gesprek oor chaos, waarin die oenskynlike gebrek aan struktuur verbloem dat ordelikheid ook onvermydelik is: in enige verhaling van verhale.

In 2007 kom sy roman Germ op die langlys vir die Europese Unie-letterdebuutprys, wat jaarliks aan 'n ongepubliseerde roman deur 'n Suid-Afrikaner toegeken word. Dit is 'n vertaling van die roman wat hy oorspronklik in Afrikaans onder die titel Kiem skryf en handel oor 'n voormalige lid van die Derde Mag-agtige eenheid wat aan geheueverlies ly weens 'n voorval in sy verlede. Brokkies oor die voorval tree na vore wanneer hy aansluit by 'n ANC-tipe beweging, en die staat en sy regters hul pogings probeer dwarsboom om in die hof te probeer bewys dat hy 'n lid van die moordbende was. Altoviolet gee dit in beide Engels en Afrikaans as My China uit - dwarsdeur die stukke uit sy verlede wat hy onthou kom verwysings na China voor, waarvoor die rede eers in die laaste paragrawe onthul word.

In 2016 verskyn Te Veel Sorge by altoviolet, 'n bundel verhale waarvan sommige by mekaar inskakel en ook gesien kan word as die oorblyfsels van 'n poging om 'n roman te skryf. Hierdie potensiële roman wentel om 'n sakeman wat 'n groep weduwees se geld in Nigerië belê, waar hy verneuk word. Hy het nie die moed om die waarheid aan hulle te gaan onthul nie en spandeer sy tyd in gastehuise in die woonbuurt Melville in Johannesburg, waarmee die meeste karakters ook konneksies het.

In 2018 verskyn die roman Die Generaal by Tafelberg, nadat dit in die langlys van NB se Groot Romanwedstryd gehaal het. Dit handel oor die dienspligtige Johan se ervaringe in die Zambesi-vallei waar die Suid-Afrikaanse weermag 'n klandestiene meeluisterstasie gehad het. Sy weiering om sekere aksies uit te voer bring hom en sy generaal-oom in die moeilikheid.

In 2022 publiseer Protea Boekehuis die roman Kaap, in 33 perspektiewe en een waarskuwing. Die veteraan-joernalis Marnus se boesemvriend Wynand, 'n beroemde akteur, is besig om aan kanker te sterf. Hy word terselfdertyd gekonfronteer met 'n weggooistelling uit sy jare as anti-apartheidsaktivis dat hy die Wes-Kaap onafhanklik sal verklaar om die vryheidstryd verder te voer sou die ANC 'n gemors van sy tyd in die regeringstoele maak. Die perspektiewe is dié van mense in die hede en verlede wat by sy "verraad" betrek word, insluitende Rentia, met wie hy 'n verhouding aanknoop. Ook lewelose voorwerpe, soos 'n lamppaal, 'n matras, die olifant in die kamer en miere se perspektiewe kom aan die beurt.

Pienaar skryf ook nie-fiksie. Die geskiedkundige werk Die derde oorlog teen Mapoch, 'n ondersoek na die staat se geheime oorloë teen die Ndebele, verower in 1992 die Rapport-prys vir nie-fiksie. Die inwoners van KwaNdebele, meestal plakkers in 'n weggooituisland, kom in 1986 tydens die noodtoestand in opstand en dit word die gebied waar die grootste aantal mense by wyse van halssnoermoorde sterf. Hy neem die geskiedenis van die tuisland terug na die 19de eeu, toe die Ndebele tydens die Tweede Oorlog teen Mapoch onderwerp is en wit ZAR-burgers hul grond van hul afgeneem het.

As direkteur van die uitgewery Taurus redigeer Hans saam met Hein Willemse Die Trojaanse Perd, wat handel oor die omstrede voorval in 1985 waarin die polisie hul in 'n vragmotor van die Suid-Afrikaanse Spoorweë versteek en in die township Athlone in Kaapstad 'n aantal kinders langs die straat doodskiet. Die skrywers voer onderhoude met politici, ouers van beseerde kinders en studenteleiers oor die voorval en die effek van die noodtoestand in die Kaap. Hierdie boek word verban en oorblywende kopieë daarvan deur die polisie gekonfiskeer, maar Taurus slaag daarin om die meeste na meningsvormers, akademici en mediawerkers te pos.

Poësie

Pienaar publiseer gedigte in die studentetydskrif Vlieg, inThe bloody horse en in Ensovoort. Na die staatsverbod op Vlieg hou hy op met dig en begin eers weer in 1996 waarna sy werk in Tydskrif vir Letterkunde en Nuwe stemme 2 verskyn. Hy publiseer self sy eerste digbundel Die taal van voëls in 2002. Elke afdeling in die bundel sinspeel op iets wat vlieg: “Vliegtuig”, “Arend”, “Kraai”, “Haan”, “Vlieg”, “Reier” en “Ikarus”. Die rukkerigheid en onophoudelikheid van die bewegings van voëls word weerspieël in die ritmes, enjambemente, dwangryme en elemente van oordadigheid in etlike van die gedigte. “Die taal van voëls” kom in 2003 op die kortlys van die Ingrid Jonker-prys.

In 2010 publiseer altoviolet Notas uit die empire. Hierin besin hy oor empire as die hedendaagse bestel waaruit almal voordeel trek en waarvan almal slagoffers is, arm en ryk. Daar is nie meer 'n spesifieke of fisieke empire nie, slegs die idee daarvan wat oor die heelal strek, met sy sentrum orals en nêrens tegelyk. Een afdeling, Bomme oor Bagdad handel oor die Amerikaanse inval in Irak, gesien vanuit die perspektief van soldate en medewerkers op die grond. Die lang gedig Die smarte van empire bestaan uit 11 sonnette uit die mond van 'n burokraat of akademikus wat besin oor die aftakeling van gemeenskappe aan die grense van empire en sy eie ontnugtering as beoefenaar van mag. Tweeduisend-en-vier speel in op George Orwell se Nineteen Eighty-Four, en bestaan uit fotogedigte — foto's waarby gedigte as 'n lens dien om dieper betekenisse te ontsluit. Die inspirasie hiervoor is die Orwell se hoofkarakter, Winston Smith, wat klandestien foto's van die "normale" of "natuurlike" lewe probeer neem. Daar is twee afdelings, 2004 en 1984, met eersgenoemde wat foto's bevat uit Pienaar se reise dwarsdeur die wêreld, en veral van die manifestasie van die imperiale mag van die tyd te doen het. Die tweede afdeling se fotogedigte spruit uit die jaar 1984 en 'n rugsakreis deur Europa. Die "boodskap" sou kon wees dat die "normale" tonele in 1984 reeds die kiem van empire met sy manifestasies van veelvormige mag bevat, wat dan in 2004 al meer ingebed in die wêreld om ons is. Waar nie veel van Orwell se voorspellings in die werklike jaar 1984 bewaarheid is nie, is die mensdom teen 2004 steeds op pad daarheen.

In Uithoeke / Outcorners bundel Pienaar sy fotogedigte wat die tydperk 1980 tot 2006 dek. Die fotogedigte van Notas uit die empire is weer hier ingesluit, maar in kleur. Meeste van die werke het ontstaan op reise na lande soos China, Duitsland, Frankryk, Ghana, Irak, die Kongo, Mali, Namibië, Nederland, Nigerië, Noorweë, Rwanda, die Sentraal-Afrikaanse Republiek, Suid-Afrika, Suid-Korea, Taiwan, Uganda en Zimbabwe. Elke gedig is ook in Engels vertaal sodat dit 'n volwaardige tweetalige bundel is. Die interaksie tussen foto en gedig maak van die bundel 'n opwindende leeservaring, volgens een resensent, maar dit is 'n ongelyke bundel waar sommige gedigte en/of foto’s nie sterk genoeg is om die voorgenome betekenislading te dra nie.

In 2021 publiseer Protea Boekehuis Seisoene op Parool. Die titel en die gelyknamige reeks sonnette sinspeel op die seisoene wat as misdadigers verpersoonlik word. Ander afdelings bevat erotiese en liefdesgedigte, besinnings oor die ontstaan van die heelal en die oerknal, die rowwe lewens van mense in armoede, politieke gedigte en uiteindelik 'n reeks oor Prometheus, die legendariese dief wat die menslike beskawing aan die gang gesit het en nou verstaan in 'n berg wonder of die mens 'n toekoms het en in welke vorm.

Van Pienaar se gedigte word in Groot Verseboek opgeneem.

Engelse skryfwerk

Pienaar skryf talle werke in Engels, waaronder verskeie dramas. Please tell us what’s going on, please is 'n kritiese kyk na die media, met die nuusgebeure van 1994 wat herskep word en dan vanuit die nuuskantoor van 'n koerant herbeleef word. Só word die binnewerking van 'n koerant blootgestel, soos die alomteenwoordige spertyddruk, die wyses waarop die betroubaarheid van inligting beoordeel word, die agendas en magte wat in die verspreiding van nuus werksaam is en die interpersoonlike botsings wat in so 'n hoëdruk omgewing tot uitbarsting kom.

Ching Chong Che word by Aardklop en KKNK, in Namibië, en in die Wits-teater opgevoer. Die drama is gebaseer op Che Guevara se dagboek oor die mislukte revolusie in die Demokratiese Republiek in die Kongo, waaraan hy in die sestigerjare deelgeneem het. Dit beeld hom uit in die hiernamaals, waar hy gestrand is tussen hemel en hel, omdat hy te goed is om hel toe te gaan maar te boos vir die hemel. Hy besin oor sy sondes, bepeins die revolusionêre beginsels waaraan hy nie meer glo nie en vertel van sy wedervaringe. Ching Chong Che is vir twee Naledi-toekennings benoem. Saam met die drama se teks bundel Hans 'n memoire oor sy reis in die Kongo in 2003 onder die titel In the footsteps of Che Guevara.

Ander dramas uit sy pen sluit in Three Dozen Roses, wat bestaan uit die twee eenbedrywe Madiba Street en Conscientious Objection, en die algehele Pansa Festival of Contemporary Theatre Readings vir nuwe tekste in 2005 wen. Dit word in Durban, Grahamstad, Johannesburg en Londen opgevoer. Conscientious Objection handel oor 'n jong man wat argumente met sy gewete voer wanneer die skielik besluit om 'n "bruinmens" te word. Madiba Street is 'n satire oor 'n onderwyser wat verdwaal in 'n sekere voorstad omdat al die strate na Mandela genoem is en al die standbeelde aan hom gewy is. Hy kom 'n disleksiese motorkaper teë wat op soek is na 'n spesifieke motor van 'n spesifieke kleur en vra hom vir aanwysings. Die kaper het egter sy eie probleme en eindelik skik hulle dat die onderwyser die kaper se matriek vir hom sal skryf. Hierdie drama word in Afrikaans as wenner van die Nagtegaalprys aangewys, maar gediskwalifiseer, vermoedelik omdat dit tegelykertyd 'n Engelse kompetisie gewen het. Drie dosyn rose word by die Woordfees en die KKNK opgevoer.

The good candidate maak sy debuut by 2014 se Suidoosterfees in Kaapstad. Die stuk speel iewers in Afrika af, waar die skrynwerker Raphael Tondoni in 'n armoedige township bly waar hy doodskiste maak. Hy is voorsitter van die plaaslike begrafnisvereniging en die mense vertrou hom. Toestande in die gemeenskap is haglik, want mense word gedwing om te steel om aan die lewe te bly, terwyl die polisie en die res van die regering vir hulself sorg in plaas van hul gemeenskap. Die verkiesing is om die draai en 'n glibberige politikus kom met leë beloftes kuier om voorbrand te maak vir sy verkiesing. Raphael kom agter hoe goedgelowig armoede en ongeletterdheid mense maak en hy besluit om homself verkiesbaar te stel sodat hy sy gemeenskap kan gaan verteenwoordig.

Publikasies

1986

• Die lewe ondergronds (verhale)

• Die Trojaanse Perd (nie-fiksie, redakteur saam met Hein Willemse)

1987

• Forces Favourites (redakteur, verhale)

1991

• Die derde oorlog teen Mapoch (nie-fiksie)

2002

• Die taal van voëls (digbundel)

2004

• Ching Chong Che (toneel)

2010

• Notas uit die empire (digbundel)

2012

• Chaos of Op soek na Superman (roman)

2015

• My China (roman)

• Uithoeke / Outcorners (fotogedigte)

2016

• Te veel sorge (verhale/roman)

2018

• Die generaal (roman)

2021

• Seisoene op parool (digbundel) 2022
  • Kaap (roman)

Bronne

• Fitzpatrick, Marida “Hans se Kiem “Naweek-Beeld” 10 Februarie 2007
• Nieuwoudt, Stephanie “Debuutvlug, solo-vlug” “Plus” 14 Mei 2002
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2014/01/14/12/andre_good_candidate_29_0_223694861.html
• Nieuwoudt, Stephanie Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2002/05/18/4/12.html