Hulp:Wikipedia: Die Verlore Handleiding/Inleiding

Hulp:Wikipedia: Die Verlore Handleiding (Bespreek)

Titelblad en lisensiëringsinligting Inligting oor die outeur en uitgewer GNU Vrye Dokumentlisensie Meer oor hierdie boek Inleiding Deel I: Die skepping, wysiging en instandhouding van artikels Hoofstuk 1: Jou eerste wysigings Hoofstuk 2: Dokumenteer jou bronne Hoofstuk 3: Instelling van jou rekening en persoonlike werkarea Hoofstuk 4: Die skep van 'n nuwe artikel Wie het wat gedoen: Bladsygeskiedenis en terugrolling Hoofstuk 6: Monitor veranderings Hoofstuk 7: Wat om met vandalisme en ander rommel te doen Deel II: Samewerking met ander gebruikers Hoofstuk 8: Kommunikeer met jou medebydraers Hoofstuk 9: Wiki-projekte en ander groeppogings Hoofstuk 10: Bylê van inhoudsgeskille Hoofstuk 11:Hoe om onbeleefdheid en persoonlike aanvalle te hanteer Hoofstuk 12: Gee ander bydraers 'n hand Deel III: Formatering en illustrering van artikels Hoofstuk 13: Artikelafdelings en inhoudsopgawes Hoofstuk 14: Die skepping van lyste en tabelle Hoofstuk 15: Gebruik van beelde Deel IV: Bou aan 'n sterker ensiklopedie Hoofstuk 16: Lei lesers na die regte artikel: Benaming, aansture en ondubbelsinnigheid Hoofstuk 17: Kategorisering van artikels Hoofstuk 18: Beter artikels: 'n Stelselmatige benadering Hoofstuk 19: Verwydering van bestaande artikels Deel V: Pas Wikipedia aan Hoofstuk 20: Wysig jou voorkeure Hoofstuk 21: Makliker redigering met JavaScript Deel VI: Bylae Bylaag A: 'n Toer van die Wikipedia-bladsy Bylaag B: 'n Lesersgids tot Wikipedia Bylaag C: Leer meer

Wikipedia het formeel in Januarie 2001 begin as 'n projek wat poog om 'n vrye-inhou ensiklopedie te skep, waarby enige persoon kan bydra. Die Afrikaanse weergawe het in Desember 2001 sy verskyning gemaak. Sewe jaar later het Wikipedia so gegroei dat sy artikels onder die eerste handjievol resultate van baie Google-soektogte is. Die hele Wikipedia-projek is vir duisende mense die wêreld oor die eerste bestemming wanneer hulle op soek is na vinnige feite of selfs uitgebreide navorsing wil doen.

Wikipedia is in meer as 250 verskillende tale beskikbaar, met 'n gekombineerde totaal van meer as nege miljoen artikels. All die weergawes gebruik dieselfde basissagteware (MediaWiki) en word besit en ondersteun deur die Wikimedia-stigting: 'n stigting sonder winsbejag, wat ook 'n aantal ander gemeenskapsprojekte bestuur, waaronder Wiktionary, Wikiquote, Wikiboeke en Wikisource.

Elke taalweergawe funksioneer apart, byna uitsluitlik deur die bydraes van derduisende vrywilligers. Die Stigting het self slegs ongeveer 'n dosyn werknemers, waaronder 'n paar programmeerders. Die Stigting koop hardeware, ontwerp en implementeer die kernsagteware en betaal vir die netwerkbandwydte wat Wikipedia en sy susterprojekte moontlik maak. Die Wikimedia-stigting beskik egter nie oor die hulpbronne om self die skryfwerk vir hierdie projekte te voorsien nie. All die skrywes en redigering vind plaas danksy mense wat geen betaling vir hulle moeite ontvang nie, maar wel wesenlike tevredenheid.

Wikipedia het nog nooit 'n tekort aan skeptici gehad nie. Hoe kan daar kwaliteit artikels verwag word wanneer almal, van die professor op universiteit tot die 12-jarige laerskoolleerling, dieselfde wysigingsregte geniet? Sal kultusaanhangers en aanhangers van omstrede of spekulatiewe teorieë nie beheer van omstrede artikels oorneem nie? Sal vandalisme nie wydgesaai word en goeie bydraers weg jaag nie? Hoe kan duisende mense saamwerk wanneer daar nie 'n hiërargie is om rigting te gee en geskille te besleg nie?

Hierdie vrae wys die onvermydelike nadele uit van 'n "enige een kan bydra"-benadering tot 'n Internetgebaseerde ensiklopedie. Wikipedia sal altyd onvoltooid wees en nooit 'n volledige produk nie. Wat die skeptici nie raaksien nie, is dat, deur enige een te laat bydra, een van die ensiklopedie se sterkste punte ontwikkel het. In 'n wêreld waar ongeveer 'n miljard mense toegang tot die Internet het, is daar miljoene wat by Wikipedia-projek in geheel bydra en hulle getalle styg elke dag.

As gevolg hiervan is die oorgrote meerderheid artikels in al die verskillende Wikipedias van ten minste redelike kwaliteit, alhoewel baie aansienlik kort is. Die domein Wikipedia.org is een van die gewildste bestemmings op die Internet, aangesien daar nie 'n gratis alternatief vir baie van die inligting in Wikipedia is nie. Daar het nog niks gekom van kritici se voorspellings dat die Wikipedia se beperkings die projek sal belemmer nie.

Wat maak Wikipedia so suksesvol? Hier is 'n paar redes:

• 'n Oorweldigende persentasie van die wysigings wat by Wikipedia aangebring word is in goedertrou, dit wil sê, deur mense wat artikels probeer verbeter en nie wil vandaliseer nie. Wanneer vandalisme plaasvind, is dit geneig om slegs 'n kort tydjie te bly, siende dat daar so baie konstruktiewe bydraers is om dit reg te maak.
• Wikipedia het 'n groot aantal reëls rondom die projek se proses wat samewerking aanmoedig en konsensus bou aangaande wat se inhoud artikels moet bevat. Wanneer mense hierdie reëls nakom, is kwaliteit artikels die resultaat.
• 'n Oorweldigende persentasie bydraers volg die reëls wel en wanneer ander hulle op hulle foute wys, is hulle gewillig om hulleself te korrigeer. Die bydraers wat Wikipedia se reëls problematies vind, verlaat die projek tipies op hulle eie.
• Laastens is daar 'n paar bydraers met spesiale gesag om die reëls af te dwing en toe te pas. Hierdie gesag word deur die gemeenskap toegestaan, deur prosesse waarop daar vooraf saam besluit is. Hierdie gesaghebbende bydraers het hulle tot nou goed van hulle taak gekwyt en word bygestaan deur die toenemende outomatisering van baie roetine administratiewe take.

Soos Wikipedia groei en die aantal bydraers, wysigings per dag en totaal artikels toeneem, verander die fokus en sal dit bly verander. Wanneer die belangrikste onderwerpe reeds gedek word, skuif die fokus van kwantiteit na kwaliteit: die verbetering van bestaande artikels, in plaas van die skep van nuwes. Soos hierdie definisie van sukses verander, sal Wikipedia se prosesse ook verander. Die konsensusbenadering blyk buigbaar genoeg te wees (tot nou toe), sodat moontlike probleme opgelos sal kan word. Die benadrukking van kwaliteit - op só 'n wyse wat gebruikers se daaglikse bydraers raak - sal een van Wikipedia se grootste uitdagings wees.

Aangaande hierdie boek

Hierdie boek behandel die Afrikaanse weergawe van Wikipedia, met ander woorde, die domein af.wikipedia.org, nie die hele Wikipedia.org domein nie. Wanneer jy "Wikipedia" lees, verwys dit na die Afrikaanse weergawe van Wikipedia. Onthou dat daar ander weergawes ook bestaan.

Hoekom het jy 'n boek nodig wat vertel hoe mens Wikipedia wysig? Wikipedie het seer sekerlik nie 'n tekort aan bladsye wat beleide, tegniese sake, instruksies en ander prosedures beskryf nie. Wikipedia is afhanklik van vrywillige bydraers wat byna al die dokumentasie vir Wikipedia en die basissagteware skryf en opdateer - en daar is baie gebruikers wat dit geniet om hierdie waardevolle werk te doen. Indien ons dit sou uitdruk, sou Wikipedia se beskikbare hulpbladsye 'n boek vorm wat moontlik die volgende titel kan dra: Alles wat jy moontlik aan miljoene vrywilligers van regoor die wêreld wil vertel omtrent die skryf van 'n ensiklopedie - tesame, insluitende hoe hulle hulself moet organiseer en regeer en hoe om die sagteware te verander wat die ensiklopedie beheer, wetlike valstrikke te vermy en hulself te geniet.

Daar is egter geen gestruktureerde gids vir mens wat die "kernkurrikulum" wil leer nie: daardie inligting wat jy absoluut nodig het om te keer dat jy nie die reëls oortree nie, plus 'n gestruktureerde proses wat help om alles oor wysiging te leer, insluitende alle wenke en gereedskap wat wysigings makliker kan maak. Wikipedia kan nie iets aanbied wat die weg van beginner tot kenner uitwys, met stap-vir-stap-illustrasies nie.

Daar is byvoorbeeld 'n hele aantal bladsye op Wikipedia wat verduidelik hoe mens beelde in 'n artikel gebruik. Daar is egter nie bladsye wat spesiaal vir beginners of ervare gebruikers gemerk is nie en geen redaksie wat verantwoordelik is om toe te sien dat riglyne konsekwent is of nie te veel gedupliseer word nie. Nuwelinge vind dikwels die reuse bladsye met hordes blou skakels intimiderend. Met so baie ingangspunte is dit moeilik om te weet waar om te begin.

Hierdie boek bied 'n duidelike weg na die allernodigste, met verskeie bykomstighede om van te kies. Talle Wikipediane het 'n rowwe begin gehad, maar tog volgehou en later deeglike bydraers geword. Hierdie boek help nuweling om uit ander gebruikers se foute te leer, sodat hulle nie dié foute persoonlik hoef te deurstaan nie.

Wikipedia: Die Verlore Handleiding is ontwerp om bydraers van elke ervaringsvlak in ag te neem. Nuwelinge sal merk dat die vroeë hoofstukke hulle wysigings meer produktief en genotvol sal maak. Dis ook nie nodig om 'n rekenaarfoendi te wees nie. Die baie goeie bydraers is gewoonlik handig met een of meer van 'n verskeidenheid dinge, waaronder navorsing, redigering en skryfwerk, organisering en samewerking met ander gebruikers; tegniese kwessies is slegs van baie areas waar Wikipedia-gebruikers in kan spesialiseer.

Gebruikers wat reeds meer as 'n handjievol bydraes gelewer het en geleer het (deur eie foute of die lees van beskikbare dokumentasie) wat om te doen en wat om nie te doen nie, kan ook moontlik in die vroeë hoofstukke 'n paar nuttige wenke of truuks vind. In die latere hoofstukke kan gebruikers oor nuwe dinge leer wat hulle moontlik nooit teëgekom het nie, bloot omdat hulle nooit tyd gehad het om deur al die Wikipedia-dokumentasie te lees nie. Loer na die inhoudsopgawe om te sien of daar aspekte van Wikipedia is wat onbekend voorkom, so kan daar maklik na dié dele van die boek gegaan word wat jy waarskynlik sal kan help om beter en vinniger te werk.

Aangaande die oorsig

Wikipedia: Die Verlore Handleiding is in vyf dele gedeel, elk met 'n aantal hoofstukke

• Deel 1, Wysiging, skepping en instandhouding van artikels: dek die basiese beginsels. Hierdie hoofstukke verduidelike die regte maniere om by te dra, hoekom dit 'n goeie idee is om 'n geregistreerde gebruiker te word, hoe om een te word en alles wat mens wil weet oor die uitsyfering, volging en terugrol van wysigings aan artikels soos van pas. Dit bespreek ook wat alles gedoen moet word wanneer 'n nuwe artikel geskep word.
• Deel 2, Samewerking met ander gebruikers: bespreek die gedragsreëls, hoe normale besprekings plaasvind, die standaard Wikipedia-prosesse vir onenigheid oor inhoud en hoe om onbeleefdheid en persoonlike aanvalle te behandel. Hierdie deel dek ook die wye verskeidenheid aktiwiteite wat met die uitbreiding en instandhouding van 'n groot ensiklopedie gepaard gaan: die beantwoording van vrae, onderrig en leiding, gesamentlike hersiening van artikels en meer.
• Deel 3, Illustrering en formattering van artikels: die leser word voorgestel aan dié dele van 'n artikel wat nie teks of skakels is nie, byvoorbeeld die inhoudsopgawe, lyste en tabelle, beelde en ander media. Baie van hierdie onderdele kan 'n nuweling verwar, maar elk bevat 'n logika wat dit maklik maak om dit te verstaan wanneer mens dit uitprobeer het. (En hierdie boek is altyd vir verwysing beskikbaar!)
• Deel 4, Die bou van 'n sterker ensiklopedie: in hierdie afdeling word die groter prentjie in ag geneem. Hier word gewys dat artikels veranderlik is: hulle kan hernoem word, in twee gedeel word, met ander artikels saamgestel word of selfs vir verwydering genomineer word. Die benaming en saamvoeging van inligting is twee manier om 'n leser tot by die gewenste artikel te bring. 'n Ander manier (wat ook in hierdie afdeling bespreek word) is Wikipedia se kategoriestelsel, net nog 'n manier om tussen artikels ronde te snuffel.
• Deel 5, Aanpassing van Wikipedia: bespreek die verskeie opsies beskikbaar wat mens toelaat om Wikipedia na voorkeur aan te pas, deur middel van keuses in "my voorkeure". Die leser word ook geleer hoe om JavaScript-gebruikerskripte te implementeer (te vinde in die "Kraggebruikers se kliniek"-raampies in hierdie boek).
• Deel 6, Bylae: bied die leser die hulpbronne om te meeste van Wikipedia as 'n leser, bydraer en lid van die Wikipedia-gemeenskap te maak.Bylaag A, 'n Toer van die Wikipedia-bladsy verskaf 'n verduidelik van elke skakel, knoppie en oortjie vir 'n standaard Wikipedia-bladsy (in beide lees- en wysigingsmodus).Bylaag B, 'n Lesersgids tot Wikipedia bied ingeligte wenke vir diegene wat Wikipedia bloot wil lees, maar wil weet wat nog beskikbaar is, buiten Wikipedia se soekfunksie en die volg van skakels in artikels. Bylaag C, Leer meer bied goeie beginpunte om gebruikers die nodige verwysingsbladsy te laat vind, lys plekke in Wikipedia waar hulp verkry kan word en wys waar mens meer oor die Wikipedia-gemeenskap te wete kan kom.

Die grondbeginsels

Hierdie boek bevat baie min terminologie of vaktaal. Daar is egter 'n paar terms en konsepte uit die daaglikse rekenaarlewe wat ook hier in voorkom:

• Kliek. Hierdie boek bevat twee instruksies wat die gebruik van 'n muis benodig. Om te kliek beteken om die pyltjie op die skerm na iets te wys en dan, sonder om die pyltjie te beweeg, die kliekknoppie van die muis te druk en te los (gewoonlik die linkerkantste knop). Tydens 'n dubbelkliek word die knoppie twee keer vinnig namekaar gedruk, sonder om die pyltjie te beweeg.
• Wikipedia gebruik nie gewone kieslyste nie. Om skakels vir sekere aksies (byvoorbeeld om 'n artikel oop te maak soday hy gewysig kan word) aan die bokant en linkerkant van die skerm gevind, nie in kieslyste wat aan ander rekenaarprogramme s'n herinner nie. Wikipedia se kieslyste kan ook in voorkoms wissel, afhanklik van die bladsy wat tans op die skerm vertoon en of 'n gebruiker ingeteken is of nie. Die inhoud van 'n bladsy bevat dikwels ook skakels, gewoonlik na inhoud op ander Wikipedia-bladsye. 'n Toer van die Wikipedia-bladsy dek elke skakel en aksie aan die bokant en linkerkant van die skerm.
• Die soekkassie aan die linkerkant van die skerm is die primêre manier om na 'n bladsy te gaan wanneer daar nie 'n skakel is om op te kliek nie. Deur byvoorbeeld olifant in te tik en dan op Wys te kliek (of op die Enter-sleutel te druk), stuur die leser na die Wikipedia-artikel met die titel Olifant.

• Wikipedia gebruik spesiale kodes in die MediaWiki-sagteware. Om byvoorbeeld 'n skakel te skep wat na 'n ander bladsy in Wikipedia lei, gebruik mens 'n paar vierkantige hakies om die woord tydens wysiging: wanneer [[olifant] byvoorbeeld getik word, sal dit olifant lees wanneer die wysiging gestoor word, maar die woord sal dan 'n skakel wees wat die leser na dié artikel neem wanneer daarop gekliek word. Sien Hoofstuk 1, Jou eerste wysigings vir meer hieroor.
• Artikels en bladsye is verskillende dinge'. Lesers stel 'n belang in artikels en, in 'n mindere mate, kategoriebladsye, beeldbladsye, gebruikersbladsye, hulpbladsye, ens. Elke bladsy het 'n besprekingsbladsy (sien Kommunikeer met jou medebydraers).

Mac OS-, Windows-, blaaier-, en sleutelbordkortpaaie

Wikipedia werk op alle moderne Webblaaiers op beide Windows- en Macintosh-rekenaars. Die skerm mag moontlik verskil van die illustrasies in hierdie boek, afhangende van jou blaaier. Die skermskote in hierdie boek is geneem terwyl Firefox gebruik is, om 'n rekenaar wat die Windows XP-bedryfstelsel hardloop.

Die riglyne en ander instruksies in hierdie boek maak nie van sleutelbordkortpaaie gebruik nie, want dié wissel nie net tussen bedryfstelsels nie, maar ook van blaaier tot blaaier (en soms ook tussen verskillende weergawes van dieselfde blaaier).

The tutorials and other instructions in this book don't use keyboard shortcuts, because shortcuts vary not only between operating systems but between browsers (Firefox 1.5 vs. Firefox 2.0 vs. Opera, for example, in their Windows versions).

Aangaande→hierdie→pyle

In hierdie boek gaan jy soms sinne soos die volgende teëkom: "Gaan na Gereedskap→Voorkeure→Allerlei oortjie". Die konstruksie word gebruik in plaas van 'n baie langer instruksie wat jou versoek om die weg deur die kieslysopdragte en dialoogkassies te vind, soos: "Kliek op "Gereedskap" om die Gereedskapskieslys oop te maak; kies "Voorkeure". Op die "Voorkeure"-blad, kies die "Allerlei"-oortjie. Hierdie snelskrifwyse word gebruik om op 'n eenvoudige wyse aan te dui watse bevele in 'n kieslys gekliek moet word.