J.C.B. van Niekerk

Jacobus Carel Bender (Brand) van Niekerk (1886—?) was ’n Afrikaanse dramaturg.

Lewe en werk

Van Niekerk is in 1886 gebore. As Hollandse onderwyser kom hy na Suid-Afrika en aanvaar in 1909 ’n pos as onderwyser by die Upper School in Colesberg. Later verhuis hy na Kaapstad. Hy is ’n lid van die Van Riebeeck-genootskap wat ten doel het om Suid-Afrikaanse historiese dokumente uit te gee.

Skryfwerk

Die Engelse drama Adam Tas (wat hy saam met Allen E. Thompson skryf) beeld die opstand van die vryburgers teen die korrupte bewind van Goewerneur Willem Adriaan van der Stel aan die Kaap uit. Die geskiedkundige aksie word gekomplementeer deur die fiktiewe newe-verhaal van twee halfbroers, waar die een die donker seun is van ’n prominente burger se jeugdige verhouding met ’n swart slawemeisie uit Indonesië. Die kontensieuse tema van rassevermenging en rasseverhoudinge word dus reeds in hierdie drama behandel en die dramaturg neem hierdie tema verder in sy Afrikaanse dramas. “Slagoffers” speel ook af in die tyd van Willem Adriaan van der Stel en behandel in hoofsaak dieselfde problematiek as “Adam Tas.” “Van Riet van Rietfontein” stel die Afrikaneridentiteit en meerderwaardigheidsgevoel teenoor ander rasse in Suid-Afrika, soos dit in uiting kom teen die swart en Joodse karakters. Jan van Riet, die eienaar van die plaas Rietfontein, word uitgebeeld as iemand met kru rassistiese idees, wat in opstand kom teen enige pogings om gekleurde mense op te hef. In direkte teenstelling is die universiteitsprofessor Prins (en Jan se seun Pieter, ook professor) oortuig daarvan dat die gekleurde mense opgehef moet word en dat hulle in die toekoms ’n rol sal speel in die regering van die land. Teen hierdie filosofiese agtergrond kondig Van Riet se seun Pieter aan dat hy verlief is op Malie Hartman, ’n wêreldbekende violiste, wat gekleurde bloed het. Van Riet verwerp haar as moontlike skoondogter op grond van haar ras, nog voordat hy haar as mens leer ken. Sy rassistiese idees word ontbloot as irrasioneel, veral nadat hy Malie ontmoet, onbewus van haar werklike identiteit en afkoms, en haar dan as die ideale vrou vir Pieter verklaar. Nadat hy egter die waarheid hoor, verset hy hom onverbiddelik teen die troue. Selfs wanneer sy werkers hom verlaat en hy as gevolg van omstandighede in groot armoede gedompel word, weier hy om Malie as skoondogter te aanvaar. Sy swart huishulp, Klara, is egter bereid om hom te help nadat almal anders hom verlaat het, wat dan in skrille kontras staan teen sy rigiede rassisme. Die oorspronklike stuk wat in die Kaap opgevoer is, het as einde die troue van Malie en Pieter, terwyl die gepubliseerde stuk die ontknoping het dat Malie nie bereid is om soveel hartseer te veroorsaak nie en eerder vir Pieter opgee. Tydens beoordeling van die Hertzogprys vir 1932 beskou een van die beoordelaars, P.C. Schoonees, dit as die sterkste drama wat in die beoordelingstydperk verskyn het, terwyl F.C.L. Bosman in Nuwe Brandwag van Februarie 1930 dit bestempel as “miskien die belangrikste drama wat dusver in Afrikaans verskyn het”. In ’n artikel in Die Huisgenoot van 21 Desember 1934 lig R.F.A. Hoernlé “Van Riet van Rietfontein” (saam met Lulu Brewis se kortverhaal “Toets” en Regina Neser se roman “Kinders van Ismail”) uit as voorbeelde in die vroeë Afrikaanse letterkunde waar gekleurde karakters groter moraliteit aan die dag lê as wit karakters.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1926	Adam Tas (saam met Allen E. Thompson)
1928	Slagoffers
1930	Van Riet van Rietfontein

Bronne

Boeke

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Nienaber, P.J. “Die Hertzogprys Vyftig Jaar” Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1965
• Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Internet

• Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3AVan+Niekerk%2C+J.+C.+B.&dblist=638&fq=ap%3A%22van+niekerk%2C+j+c+b%22&qt=facet_ap%3A