J.G. de Grevenbroek

J.G. de Grevenbroek is in die sewentiende eeu die Nederlandse Sekretaris van die Politieke Raad aan die Kaap de Goede Hoop. Hy is verantwoordelik vir belangrike werke oor die kultuur en gewoontes van die inheemse inwoners aan die Kaap en ook die historiese gebeure wat in hierdie tyd aan die Kaap plaasvind.

Lewe en werk

Johannes Gulielmus de Grevenbroek (ook bekend as Jan Willem de Grevenbroeck) is sekretaris van die Politieke Raad aan die Kaap de Goeie Hoop tydens die regering van Simon van der Stel en een van die eerste Suid-Afrikaanse skrywers wat ’n boek skryf oor die plaaslike Khoisan inboorlinge en hulle gewoontes.

Hy is omstreeks 1644 gebore en is as klerk werksaam in die Rotterdamse Kamer van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC). In 1673 onderneem hy ’n reis na Italië en maak ook ’n draai in Madrid. In 1684 kom hy in die Kaap aan en word benoem tot Sekretaris van die Politieke Raad. Kort hierna vertrek hy saam met kommissaris Ryklof van Goens na Indië en neem eers weer sy pligte as sekretaris in die Kaap op in 1686. Hy hou die amptelike dagregister van gebeure aan die nedersetting in die vroeë Kaap vanaf 1686 tot 1694 en skryf hierin veral onderhoudend oor die lotgevalle van die skipbreukelinge van die skip Stavenisse in 1687. Sy deeglike werk en sierlike handskrif sorg dat die register in sy tyd baie waardevolle inligting bevat oor die gebeurtenisse, mense, gewoontes en leefwyse in hierdie tyd. In Junie 1694 kry hy op eie versoek ontslag en vestig hom dan as vryburger in Stellenbosch. Hier dien hy saam met Adam Tas op die kerkraad en is as ouderling ’n groot staatmaker van die plaaslike predikant. In die geskrifte van Tas word gespot met sy vroomheid en terloops ook melding gemaak van sy skildertalent. Tas vaar egter nie heftig teenoor hom uit nie, waaruit die afleiding gemaak kan word dat hy hom buite die hewige politieke rusies van sy tyd gehou het. Hy onderteken ook nie die “Klachtschrift” wat Tas opstel teen die administrasie van goewerneur Willem Adriaan van der Stel nie. In sy sewentigste jaar, op 3 Februarie 1714, maak hy sy testament in Eersterivier en kies as grafskrif die eenvoudige woorde “Hic exspectat resurrectionem J.C. de Grevenbroeck C.F.” Hy is nooit getroud nie en bemaak sy nalatenskap aan vriende en kennisse in Holland en die Kaap, met die grootste bemaking aan ene Isak Schepers. Die datum van sy dood is nie bekend nie, maar is omstreeks 1725, aangesien sy testament in 1726 by die Kaapse Weeskamer geliasseer is.

In Dan Sleigh se meesleurende roman “Eilande” oor die lewe aan die vroeë Kaap figureer De Grevenbroeck as die klerk en die laaste hoofstuk van die roman word aan hom gewy.

Skryfwerk

De Grevenbroek skryf ’n Latynse studie oor die Khoi (“N.N. Groevenbroeckii elegans et accurata Gentis Africanae circa Promontorium Capitis Bonae Spei vulgo Hottentotten nuncupatae Descriptio Epistolaris Anno MCCLXXXXV”, kortweg bekend as die “Descriptio Solaris”) Hierdie werk word in Engelse vertaling in 1933 gepubliseer as “An Elegant and Accurate Account of the African Race living round the Cape of Good Hope commonly called Hottentots”. Peter Kolb in sy “Caput Bonae Spei Hodierum” (1719) en Francois Valentijn in sy “Beschrijvinge van de Kaap de Goede Hoope” (1726) gee in hulle werke dankbare erkenning aan hierdie werk van De Grevenbroeck. Daar word egter later deur die versamelaar Van Dessin en Otto Frederik Mentzel in sy “Vollstandige Beschreibung der Vorgebirges der Gute Hoffnung” beweer dat Kolb growwe plagiaat gepleeg het deur groot dele van De Grevenbroeck se werk klakkeloos oor te skryf. Hierdie werk van De Grevenbroeck is kultuur-histories van groot waarde, aangesien dit baie lig werp op die Kaapse gemeenskap en leefwyse aan die einde van die sewentiende eeu. Hierin doen hy ook ’n aanval op die koloniste wat misbruik maak van hul heersende posisie oor die Khoi en hy beskryf die lotgevalle van die skipbreukelinge van die Stavenisse. In sy eie taal lees sy amptelike verslag oor hierdie voorval (“Relaas van Adriaan Jansz. Kind van Maaslandssluys geweesen Bootsman op de gestrande fluyt Stavenisse” van 1687) soos ’n meeslepende roman, waarin hy tot die fynste besonderhede van die oorlewendes se drie jare lange swerftog op land en see vertel totdat hulle eindelik in veiligheid by die Kaap aankom. In hierdie swerftog kry hulle ook te doen met die sedes en gewoontes van die vreemde swart binnelandse volkere, onder andere hulle musiekinstrumente en die musiek wat hulle maak. Hulle word opgepik deur die skip De Noord en die verdere lotgevalle van hierdie skip, wat in die begin van 1689 op weg na Natal vergaan, en sy oorlewendes word vertel in sy verslag “Verhaal van Theunis Gerbrandtszn van der Schelling geweesen stuurman op’t gestrande galjot de Noord. Nopende desselfs jongste tog en hoe’t is komen te verongelukken”. Die skipbreukelinge is weer aan die genade van die swart volkere oorgelaat en word mishandel en beroof, waarna hulle twee landgenote van die Stavenisse in soortgelyke omstandighede ontmoet. As weinig meer as lewende lyke kom die vier op 27 Maart 1690 by die Kasteel aan. De Grevenbroeck skryf ook heelwat Latynse versies en is die samesteller van ’n Latyns-Khoi-Hollandse woordelys.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1695	Elegans et accurata Gentis Africanae circa Promontorium Capitis Bonae Spei vulgo Hottentotten nuncupatae Descriptio Epistolaris Anno MCCLXXXXV
1933	An Elegant and Accurate Account of the African Race living round the Cape of Good Hope commonly called Hottentots

Bronnelys

Boeke

Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
Conradie, Elizabeth “Hollandse skrywers in Suid-Afrika (Deel I) (1652–1875)” J.H. de Bussy, Pretoria, 1934
Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005

Internet

Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=grev025
Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=De_Grevenbroeck,_Johannes_Guillelmus