Jan I van Brabant

Jan I (1252/54, Leuven - Bar-le-Duc, 3 Mei 1294) was hertog van Brabant van 1267 tot 1294, en van Limburg van 1288 tot 1294.

Jan I
Ampstermyn 1267 – 1294
Voorafgegaan deur	Hendrik IV van Brabant
Opgevolg deur	Jan II van Brabant
Ampstermyn 1288 – 1294
Voorafgegaan deur	Reinoud I van Gelre
Opgevolg deur	Jan II van Brabant
Persoonlike besonderhede
Gebore	1252/54
Sterf	1294

Biografie

Jan was die seun van Hendrik III van Brabant en Aleidis van Boergondië. Hy was ook bekend as minnesanger. Hy het sy geestesversteurde ouer broer Hendrik IV van Brabant opgevolg, wat deur sy moeder-regentes van die troon geweer is. Hy het in 1273 met Margaretha van Dampierre, die dogter van die Vlaamse graaf Gwijde van Dampierre in die huwelik getree. Margaretha van Frankryk (1254–1271), die dogter van Lodewyk IX van Frankryk (sy eerste vrou), is in 1271 na 'n huwelik van byna 'n jaar in die kraambed oorlede. Jan was die vader van:

• Godfried (1273/74 – na 13 September 1283)
• Jan II van Brabant (1275-1312)
• Margaretha van Brabant (1276-1311), wat in 1292 in die huwelik getree het met Keiser Hendrik VII (1275-1313)
• Maria van Brabant, wat in 1305 in die huwelik getree het met graaf Amadeus V van Savoie (1253-1323)

Jan I was 'n kragtige heerser wat sy gebied aansienlik vergroot het. Hy het ook 'n algemene landreg afgekondig en die administrasie van sy vorstedom herorganiseer. Sy pogings om die Brabantse invloed tussen die Maasriver en die Rynrivier te versterk het hom in stryd met onder meer die magtige aartsbiskop van Keulen gebring. Omdat sy Rynpolitiek gestrook het met sy vorstedom se handelsbelange kon hertog Jan reken op die finansiële steun van die Brabantse stede, waaraan hy as teenprestasie uitgebreide voorregte toegeken het. Sy belangrikste aanwins was die Hertogdom van Limburg (saam met die mees noordelike van die teenswoordige Belgiese provinsies, Luik, en die suide van die Nederlandse provinsie Limburg, genoem na die burg/kasteel Limburg aan die Vesder). Toe die kinderlose hertogin Irmgard van Limburg in 1283 sterf het Jan I die opvolgingsreg van een van haar erfgename gekoop. Dit was egter nie na die sin van haar wewenaar, Reinoud I van Gelre nie. Sy verset is egter tydens die Slag van Woeringen (5 Junie 1288) gebreek, waarna die hertogdom Limburg definitief aan Jan I toegewys is.

Jan I staan bekend as 'n lewensgenieter en liefhebber van musiek, sang en die digkuns. Aan sy hof het Nederlandse, Duitse en Franse literatuur weerklink. Self het hy minnesange in 'n Duits-getinte tongval geskryf. Bekend is sy lied Eins meien morgens fru, met die Oksitaanse sinnetjie Harba lori fa ("De morgen is voor hen aangebroken"/"Die oggend het aangebreek"). Hy moes egter met sy lewe betaal vir sy liefde van jagpartytjies en gewelddadige riddertoernooie: hy het verongeluk tydens 'n toernooi in Bar-le-Duc. Hy is begrawe in die minderbroederskerk in Brussel, volgens bronne Mos Teutonicus/more teutonico, dit wil sê sy lyk is gekook. Die oorblyfsels van sy graf kan nog gesien word in die ondergrondse museum, Bruxella 1238, langs die beursgebou wat op die terrein van die voormalige klooster van die broederskap gebou is.

Afstammelinge

Jan I van Brabant het ook talryke erkende buite-egtelike afstammelinge gehad:

• 'n Seun genaamd Jan Pijllijser is in 1272 uit 'n verhouding met Janneke Pijllijser (*1253-1297+) gebore.
• 'n Seun genaamd Gilles van der Balct is in 1273 uit 'n verhouding met Johanna van der Balct gebore.
• 'n Seun genaamd Jan van der Plas is in 1275 uit 'n verhouding met Aleydis van der Plas (diensmeisie by sy kasteel) gebore.

Jan kon eweneens van ander buite-egtelike kinders ook die natuurlike vader gewees het: Jan Meeuwe, Margareta van Tervuren en Jan van Mechelen. Alle geskiedkundiges is dit egter nie eens oor die getalle en identiteite van Jan 1 se talle buite-egtelike kinders nie (soos bv. oor Jan van Mechelen).

In die populêre kultuur

Volkslied

Hertog Jan word vereer in 'n bekende Brabantse volkslied.

Bier

Hertog Jan leef voort in die Brabantse volkslegendes as 'n populêre, vrolike en vrygewige vors wat graag in die geselskap van eenvoudige mense sy drank en spys geniet het. Na die Slag van Woeringen het hy 'n groot oorwinningsviering vir sy leër gehou, met baie bier. Om sy soldate toe te spreek het hy dikwels bo-op 'n stapel biervate sy plek ingeneem. Volgens sommige sou hy op hierdie manier die model gewees het vir die allegoriese bierkoning Gambrinus, wie se naam volgens oorlewering ontstaan het deur die gewilde korrupsie van sy Latynse naam ("Jan primus"=Jan die eerste). In elk geval word sy beeld op die perd gebruik as handelsmerk vir 'n gewilde bier (pilsener) in België genaamd Primus, wat verwys na Jan I. Op die handelsmerk van die Limburgse bier wat na hom vernoem is, Hertog Jan, word hy uitgebeeld as 'n bebaarde prins in 'n hermelynjas wat 'n groot beker bier omhoog hou.

Voorbeeld van sy digkuns

Eens meienmorgens vroe
Was ic opgestaen;
In een scoen boemgaerdekijn
Soudic spelen gaen.
Daer vant ic drie joncfrouwen staen:
Dene sanc vore, dander sanc na:
Harba lori fa, harba lori fa, harba lori fa.

Doe ic versach dat scone cruut
In den boemgaerdekijn,
Ende ic vehoorde dat soete geluut
Van den mageden fijn,
Doe verblide dat herte mijn,
Dat is moeste singen na:
Harba lori fa, harba lori fa, harba lori fa.

Doe groette is die allerscoenste,
Die daer onder stont;
Ic liet mine arme al omme gaen;
Doe, ter selver stont
Ic woudese cussen an haren mont.
Si sprac: ""laet staen, laet staen, laet staen!""
Harba lori fa, harba lori fa, harba lori fa.

Die gedig is opgeneem in Keur uit die Nederlandse poësie (Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Beperk [NASOU BEPERK]) waarvan daar ten minste twaalf drukke was (ISBN no. 0 625 00160 5). Die bloemlesing is voorsien van aantekeninge deur A.P. Grové en J.L. Steyn.

Fotogalery

• 
  Borsbeeld van Jan I van Brabant (Grote Markt, Brussel)
• 
  Jan I in de Codex Manesse (1305-1315)
• 
  Die lied van hertog Jan
• 
  Silwer denarius van Jan I, geslaan in Leuven na 1282.

Voorouers

Voorouers van Jan I van Brabant
Oorgrootouers	Hendrik I van Brabant (1160-1235) ∞ Mathilde van Boulogne (±1161–1210)		Filips van Swabe (1177-1208) ∞1197 Irena Angela (1177-1208)		Odo III van Boergondië (1166-1218) ∞1299 Adelheid van Vergy (1182–1252)		Robert III van Dreux (1185-1234) ∞.1210 Eleonora van Saint-Valery-sur-Somme (1192-1250)
Grootouers	Hendrik II van Brabant (1207-1248) ∞ Maria van Swabe (1201-1235)				Hugo IV van Boergondië (1212-1272) ∞1229 Yolande van Dreux (1212-1248)
Ouers	Hendrik III van Brabant (1231-1261) ∞ +/-1251 Aleidis van Boergondië (1233-1273)
Jan I van Brabant (±1252–1294)

Bronne

• Keur uit die Nederlandse poësie (bloemlesing), (Nasou Beperk), ISBN: 0 625 00160 5

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Jan I van Brabant.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.