Jochem Willemszoon

Jochem Willemszoon het in 1692 'n heldedaad verrig deur tydens 'n swaar storm 'n groot aantal skipbreukelinge in Tafelbaai te red, deur met 'n tou om sy lyf deur die branding na die gestrande skip Hoogergeest te swem.

Jochem Willemszoon
Nasionaliteit	Nederland
Bekend vir	Red skipbreukelinge in Tafelbaai
Eggenoot	Engeltie Lourens Spiers Grietje Jans

Die heldedaad

In die aand van die 4de tot 5de Junie 1692 het 'n hewige storm opgesteek in Tafelbaai. Nadat die meeste skepe, en ook die retoerskepe, die Hoogergeest en Goede Hoope, van hul ankers gespoel is, het 'n paar wel die sigbare gevaar ontduik, maar hierdie twee genoemdes strand oombliklik op die rotse en die bemanning was binne 'n kort tydjie in die grootste nood.

Jochem Willemszoon, van Amsterdam, was 'n matroos in diens en voorheen kwartiermeester (matroos met die rang van 'n korporaal) op die skip Spierdyk. Hy was met die skuit aan wal. Weens die onstuimige weer is Willemszoon deur sy skipper, Siewert de Jong, gevra om aan land te bly en na die skuit om te sien. Maar aangesien die branding hoe langer hoe hoër geraak het, het diegene dit beter geag om die skuite op die strand te sleep, om te voorkom dat hul andersins in die water aan flarde geslaan word. Ses of sewe sloepe, wat deur die hewige see van die skepe afgeslaan is en waarvan die bemanning verdrink het, was nie ver van die Fort aan die oostekant van die hawehoof geslinger nie, en, hoewel heelwat erg beskadig, is die meeste daarvan teruggevind.

Terwyl die wind nou heeltyd toegeneem het en die see hom "hemelhoog" opgestoot het, het daar tussen 10 en 11 uur die volgende môre verskeie mense verdrink; almal afkomstig van hierdie twee skepe en van die Engelse skip Orangie, wat, in 'n poging om hulself te red, in die see gespring het, en daarop gehoop het om na die land te swem.

Toe Willemszoon soveel van sy spitsbroeders (krygsmakkers) in hierdie groot gevaar sien, hoewel hulle egter tog so naby die wal was, besluit hy om hulle te red. Hy bind toe 'n loodlyn (ligte sterk toulyn, waaraan die dieplood afgelaat word) wat van 'n Engelse skip afkomstig was om sy lyf, gee die end aan party matrose om vas te hou, spring toe in die middel van die branding en swem na die denkelinge van die skip Hoogergeest. Hy neem hul toe een na die ander by die arm, die hare of waar hy ook al vatplek kon kry en sleep hulle deur die branders na die land. Op hierdie wyse kon hy vele red, maar om hul op hierdie wyse alleen te red was volslae onmoontlik.

Omtrent 300 man het aan wal hierdie gebeurtenis gadegeslaan, maar nie een het die moed gehad om na die Hoogergeest te swem of 'n ander manier te bedink om die bemanning aan wal te kry nie. Onder veral die aansporing van Cornelis Verhulst, die skipper van die Waterland, kom Willemszoon met nog 'n plan vorendag.

Hy trek toe al sy klere bo-oor sy een blou hemp en blou "laakenze hemdrok" uit en swem met die loodlyn om sy lyf deur die branders, waaronder hy menigmaal verdwyn het, en kom uiteindelik by die skip Hoogergeest aan. Die skip was nou geheel en al vol sand en water geslaan. Die bemanning het almal skuiling gesoek in die kajuit en dit was stampvol. Maar toe die derdewaak (derde stuurman), N. Swaar, sien hoe Jochem soos 'n seeleeu deur die branders tot hul redding bly worstel, het hy met trane in sy oë sy "beschermengel" omhels en met blydskap uitgeroep: Mannen, gryp moed, God dank, nu zyn wy behouden (Manne, hou moed! Goddank, nou is ons gered!).

Jochem wou nie 'n oomblik tydmors nie, en sê toe aan hierdie stuurman (wat maar net 'n sisrok aangehad en verder kaal was): Gaat heenen, neemt de trap van 't half dek, bind die aan de loodlyn, en met eenen een touw van boord af, om daar door zoo veel menschen, als 't mogelyk is, over en na land te slepen.

Daar kon slegs twee mense gelyk na die land gehaal word, en slegs twee togte is gemaak terwyl Jochem aan boord 'n bietjie kon uitrus. Intussen het die mense op die strand 'n vlot gemaak van afgeslane planke en balke van die skepe, wat met 'n loodlyn aanmekaargebind is, waarop 'n mens 4 of 5 persone tegelyk met 'n bras deur die branding kon trek.

Jochem het egter ongeduldig geraak om heeltyd te kyk wat op die strand aangaan, en het sonder tou of lyn probeer terugswem na die land. Dit het byna sy lewe gekos, want toe hy halfpad tussen die skip en die land was, het sy kragte hom deur die geweldige branders begin begewe. Hy het om hulp geskreeu, maar niemand het die moed gehad om hom te hulp te snel nie, uit vrees om hul eie lewe in 'n sekere doodsgevaar te stel.

Toe Jochem dan verneem dat al sy geskreeu om hulp tevergeefs was en dat hy homself moes red, kry hy hernieude ywer om na die land te swem. Hy kon darem nou borshoogte in die see staan. 'n Kwaai brander het hom egter van die grond onder sy voete afgeslaan. Jochem kon sy balans herwin, weer die grond onder sy voete vind, maar is weereens deur 'n brander afgeslaan. Aangesien hy nou besef het dat hy nie weens die branders die strand sou bereik nie, swem hy terug na die skip. Vir 'n tyd lank het hy onder die fokkerust (die rus van die fokmas) vertoef, weer op die skip gekom, en is saam met drie ander, byna van die heel laastes, met die vlot aan wal gebring.

Die goewerneur, Simon van der Stel, het die dapper daad van hierdie seeheld, met die uiterste verwondering en beweging, en met groote bekommering voor hem aanskou. Toe Jochem aan die land kom, het Van der Stel sy eie kleed om Willemszoon gehang. Van der Stel het ook die bevel gegee dat alles gedoen sou word ter herinnering van hierdie dapper man. Van der Stel het ook by sy vertrek, nadat hy herstel het, hom nog 'n getuigskrif gegee, sodat ook die Heeren Bewindhebberen Willemszoon na verdienste kon beloon en 'n hoër bediening kon aanbied.

EXTRACT UIT DE ORIGINELE MISSIVE, door den Goeverneur Simon van der Stel, en den Raad aan Cabo de Bonne Esperançe, aan de Heeren Zeventhienen, in dato den 22sten Juni 1692 gezonden: … Het droevigst van alles was, zoo veel zielen in 't uiterste gevaar haares levens te zien, en hun jammerlyk kermen te hooren, zonder dat men eenig middel tot hunne behoudenis uitvinden kon, tot dat eindelyk Jochem Willemszoon van Amsterdam, Matroos, Quartiermeesters dienst doende op 't schip Spierdyk, zich aanbood, om met een touw om het lyf door de branding en aan boord te swemmen, 't welk hem ook gelukte, en door middel van een vlot, en zyn medegebragt touw, over en weder getrokken, de meeste part der menschen uit een gewisse dood te redden. Wy konnen niet ledig staan deze trouwhertige daad, zoo kloekmoedig als gelukkig in ons aanzien t'onzer aller verwondering uitgevoert, UEd. Hoog Agtb. mits dezen eerbiedig voor te dragen, met ootmoedig verzoek, haare goede geliefte zy, den zelven in tyd en wyle, als gestrekt hebbende tot behoudenis van veel Compagnies dienaaren, te willen gedenken. …

Agtergrond

Jochem vaar in 1689 as matroos uit op die Ridderschap uit Holland en keer terug na sy vaderland in 1692 as kwartiermeester op die Spierdyk, in watter hoedanigheid hy sy heldedaad verrig. In Januarie 1693 trou die toe 29-jarige Willemszoon in Amsterdam met Engeltie Lourens Spiers, en bly in die Gravenstraat agter die Nieuwe kerk aan die Dam. Minder as drie maande later vaar hy weer vir die VOC uit as bottelier op die Voetboog en keer terug na Nederland in 1697 op die Stad Keulen. Aangesien Engeltie intussen oorlede is trou hy weer aan die begin van 1698 met Grietje Jans en woon op die Rokin. In Oktober daardie jaar vaar hy as bottelier uit op die Peter en Paul, waarop hy in 1701 repatrieer.

Verwysings

• (nl) (en) Valentijn, François. 1971. Beschryvinge van de Kaap der Goede Hoope. Deel I (Serton, P., Raven-Hart, R., De Kock, W.J. en Raidt, E.H.). Kaapstad: Van Riebeeck-Vereniging, bl. 48-54
• Van Zyl, M.L. 1991. Briewekolom: Willemszoon verdien plek onder SA se helde. Die Burger, 29 Junie:8.
• Joubert, Gideon. 1991. 'Gryp moed, wy zyn behouden'. Die Burger, 6 Februarie:7
• Koch, Retief. 2002. Plaasboer lê lewe af vir sy naaste. Die Burger, 1 Mei:2

Lees ook

• Wolraad Woltemade