Johnita le Roux

Johnita le Roux is ’n Afrikaanse skrywer van romans, wat die ATKV-prys vir goeie gewilde prosa verower.

Lewe en werk

Johnita Louw is op 5 Februarie 1952 op Stellenbosch gebore as middelste kind en enigste dogter in ’n gesin van drie kinders. Haar vader, Frederick Louw, is tydens haar geboorte die stasiemeester op Vlottenburg naby Stellenbosch en is reeds ’n 38-jarige oujongkêrel ten tyde van sy troue in 1946. Haar moeder is vyftien jaar jonger as haar man en ’n laatlam uit ’n boerfamilie uit die Overberg. Op driejarige ouderdom trek die gesin na Bonnievale, waar sy groot word en skoolgaan tot met standerd agt. Hierna word haar vader verplaas na Athlone en Hazendal op die Kaapse Skiereiland en hulle woon in die suidelike voorstede van Kaapstad. Sy matrikuleer in 1969 aan die Hoërskool Zwaanswyk in Retreat. Vanaf 1970 studeer sy verder aan die Universiteit van Stellenbosch met behulp van ’n onderwysbeurs van die staat en behaal haar B.A.-graad in 1972. Met behulp van ’n nagraadse beurs van die universiteit behaal sy ’n B.A. Honneurs-graad in Afrikaans-Nederlandse Letterkunde in 1973. Vanaf 1974 tot 1977 is sy joernalis by Die Burger terwyl sy maandeliks haar studiebeurs aan die staat terug betaal. Per geleentheid neem sy by die koerant waar as vroueredaktrise. In 1976 trou sy met Koos le Roux, navorser en later ’n bestuurder van aandelebeleggings by Sanlam en later Southern Life, waarna hy in 2003 sy eie beleggingsaak, Bastion Welvaartbestuur, open. Na die geboorte van hulle eerste kind in 1977 is sy tuisteskepper. Die egpaar het twee dogters, Aliza (gebore 1977) en Janci Anien (gebore in 1980), en ’n seun, Stephan Jakobus (gebore in 1982). Hulle woon in Stellenberg in Bellville. In haar vrye tyd skilder sy graag en sy neem deel aan uitstallings, waar sy etlike skilderye verkoop. Van die omslae van haar boeke is haar eie handewerk. In die tagtigerjare is sy vir vyf jaar op ’n deeltydse basis redakteur, fotograaf en verslaggewer van Die Stellenberger, ’n maandblad van die NG gemeente Stellenberg. Sy skakel ook in by Koinonia, ’n beweging wat gelowiges van verskillende kerkverbande en rasse in gereelde kontak met mekaar bring. In Junie 1990 is sy lid van ’n afvaardiging van agt vroue uit die Boland wat ’n kerklike besoek bring aan Soweto en Mamelodi om so blootstelling te kry aan die werklikhede van ’n land wat op die drumpel van groot verandering staan. Die besoek is gereël deur die Sentrum vir Kontekstuele Hermeneutiek van die Departement Bybelkunde van die Universiteit Stellenbosch. Die vroue slaap by inwoners van Soweto en ontmoet verteenwoordigers van die ANC soos Walter Sisulu en Mathews Phosa, die PAC, die Suid-Afrikaanse Raad van Kerke en die Black Sash, asook vir Beyers Naudé. Hierdie ondervinding en die kontak met haar gekleurde medeburgers maak ’n diep indruk en vind uiting in haar werk. Sy gee vanaf 1999 tot 2003 geletterdheidsklasse vir twee volwasse huiswerkers wat voorheen geen skoolopleiding gehad het nie.

Skryfwerk

Haar eerste tydskrifverhale verskyn in 1972 in Ster, waarna sy vir ’n ruk nie skryf nie. Daarna publiseer sy periodiek kortverhale in Huisgenoot (insluitende “Dis Marie, jy weet mos”), Sarie (“Een aand in ’n ander tyd”) en De Kat. Sy vertaal twee jeugromans vir Tafelberg-Uitgewers (Anke de Vries se “Belledonne kamer 16” uit Nederlands en R.A. Montgomery se “Avonture onder die see” uit Engels), asook twee boeke vir NG Kerk-Uitgewers (uit Nederlands “Nogeens vrou” van Gien Karssen en uit Engels “Brood vir die lewe” van Peter Lee, Greg Scharf en Robert Wilcox), terwyl sy ook die nuwe Afrikaanse vertaling van die Bybel in 1979 proeflees. In 1991 skryf sy ’n Kersspel en voer dit op met kinders van die Telkomwerkers en kinders van plaaswerkers uit die omgewing van Radiostasie in Klipheuwel in die Durbanville omgewing. Haar kortverhaal “Hy is nie ons broer nie” word opgeneem in die versamelbundel “Vuur!”, met verhale oor die Anglo-Boereoorlog, terwyl “Maansteen en ametis” opgeneem word in “Die boek van spoke” en “Die liefde is dood, lank lewe die liefde” deur Charles Fryer opgeneem is in “Van spoke gepraat”. Radiosketse van haar oor moederskap word in 1979 op Vrouerubriek en in 2000 op Ons baba oor die Afrikaanse sender van die SAUK uitgesaai.

Haar eerste roman “Die dagstêrwals” behandel die lewe en ontberings van Miriam Windvogel, ’n ontheemde bruin kind van die plaas Eeden naby Vanrhynsdorp in die Hantam. Die verhaal strek vanaf 1940 tot met die vrylating van Mandela, wat die totale apartheidsera dek. Miriam het ’n wit pa en bruin ma en is ligter van kleur as haar familie. Hoewel sy as klein kind in die kombuis van die groot huis groot word, is sy steeds nie aanvaarbaar vir die wit mense nie. Haar liefde vir die jong Braam Verburg, wat die volgende baas van Eeden sal wees, laat haar besef dat sy nooit daar sal inpas nie. Sy gaan vestig haar in die Kaap, waar sy as bruin mens onder die politieke bestel aan baie swaarkry onderwerp word. Hier trou sy en word haar kind gebore, terwyl sy ’n armoedige bestaan voer. Sy verlang terug plaas toe, maar selfs ’n terugkeer na haar hartland in die Hantam kan slegs geskied as bediende. Sy keer dan terug na die Kaap en swaarkry, met die toespraak van Mandela op die Parade as ’n flikkering van hoop vir die toekoms. As agtergrond figureer verskeie verhale van die onreg wat teen bruin mense gepleeg is, soos ook die verhaal van Abraham Esau, ’n bruin man wat tydens die Anglo-Boereoorlog deur Kaapse rebelle in Calvinia doodgeskiet is weens sy simpatie met die Engelse. Die titel verwys na die ou gebruik van Eeden se kontrei se mense, wat met die uitkoms van die eerste môrester van die nuwe jaar gedans het – die dagstêrwals gedans het. “Die dagstêrwals” verower in 1995 die ATKV-prys en is ook op die kortlys vir die CNA-prys vir debuutromans en die M-Net-prys“

Die kus van die winterskerpioen” se titel verwys na die Suid-Kaapse kuslyn waar die sterreteken die skerpioen slegs in die wintermaande sigbaar is. Die verhaal speel af in 1938, die jaar van die hoeksteenlegging van die Voortrekkermonument en die simboliese ossewatrek, waartydens ’n groot opbloei van Afrikanernasionalisme plaasgevind het. ’n Afgetrede Skot kom in hierdie jaar in Suid-Afrika aan, op soek na ’n verlore familiedolk wat sy broer by hom gehad het toe hy tydens die Anglo-Boereoorlog gesneuwel het en die vrou (Johanna Elizabeth Steyn of Hansje) in wie se besit dit is. Hy het haar bykans veertig jaar tevore tydens die oorlog leer ken. Haar spoor loop egter telkens dood, net om weer op onverwagte plekke in sig te kom. In sy soektog word die verlede van die Afrikaner en veral die opwelling van eng Nasionalisme onder leiding van die Broederbond in die dertigerjare uitgebeeld.

“Een vir die wolfskof” se titel verwys na die wagskof tussen middernag en dagbreek, wanneer skaapwagters veral op hulle hoede moet wees vir wolwe wat onder die kudde vang. ’n Moord lank gelede in Berta Jordaan se familie het impak deur vele generasies daarna. ’n Antieke kruis wat van ’n veroordeelde moordenaar gebuit is en as erfstuk in die familie beland het, moet weer by hom in die graf begrawe word sodat die vloek op die familie uitgewis kan word. Berta besluit om hierdie tog aan te pak saam met haar berader Larey. Hy is op sy beurt as kind gemolesteer en Berta se beroepsoldaatman is getraumatiseerd deur sy oorlogservaringe tydens die apartheidstyd. Almal word meegesleur deur die maatskaplike en politieke Suid-Afrikaanse opset. Die impak wat geweld van alle soorte, man teen vrou, wit teen swart, volwassenes teen kinders en mense teen diere op die psige het, word oopgeskryf. Berta se vertellings oor die familiegeskiedenis ontbloot die komplekse saambestaan tussen rasse en hoe die verlede telkens die hede beïnvloed en eindelik bepalend is vir die karakters se soektog na betekenis. Belangrike temas wat in die proses aangespreek word is vergelding en vergifnis, genesing en genade. In 2003 is “Een vir die wolfskof” in manuskripvorm naaswenner van Sanlam, Insig, Kwêla en RSG se romanwedstryd.

“Die engel en die bont bees” se verhaal begin met die hofsaak waarin Magrieta Malgas (kleindogter van ’n reënmaker), Frederik Wentzel en Nanumatse Karse in die sewentigerjare van die twintigste eeu aangekla word van saakbeskadiging en onwettige delwery. Hulle beweer hulle het die rivierwal bloot oopgeskiet om Frederik se ma se as te begrawe omdat dit haar wens was om met die vloedwaters see toe te spoel. Dat hulle ’n ou delwery gevind het, was bloot toevallig. Na die vermaaklike hofsaak word al drie skuldig bevind aan beskadiging van eiendom en Magrieta tot ses maande gevangenisstraf gevonnis vir die onwettige besit van ’n diamant. Die diamant wat die Matabele-krygsvrou Ntatisi op haar voorkop gedra het, speel ’n groot rol in die hofsaak. Dit is deur Klein-Lit, Magrieta se ouma, aan haar toevertrou en vir Magrieta is dit die skakel met haar “voormense”. Die verhaal word vertel deur Susara Vermeulen, die onervare verslaggewer wat oor die hofsaak berig en daarna deur die nuusredakteur na die Oranjerivier gestuur word vir ’n opvolgstorie om die menslike kant van hierdie saak na te vors. Magrieta gee dan haar verhaal, getik in die Afrikaans van daardie streek wat ook ’n Boesman-raaisel na ’n versteekte skat bevat, aan Susara. Hierdie verhaal is in skerp teenstelling met die saaklike getuienis wat Magrieta in die hofsaak toegelaat is en gee benewens die gebeure ook insig in die politieke geskiedenis en kultuurgoedere van die inheemse stamme soos die Namas en die Korannas. Susara kom onder die besef van die onderlinge bande wat haar en die ander karakters in die roman verbind en sy begin verstaan watter uiteenlopende gedaantes beskermengele en “afkoopbeeste” kan inneem. Uiteindelik moet sy vir Magrieta gelyk gee dat die waarheid nes ’n geslypte diamant baie kante het. Veral treffend is die kontreitaal van hierdie verhaal, waarin die geografiese verspreiding en verstommende lewenskragtigheid van Afrikaans in hierdie tyd duidelik blyk.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1994	Die dagstêrwals
1998	Kus van die winterskerpioen
2004	Een vir die wolfskof
2014	Die engel en die bont bees
	Vertalings
1978	Belledonne kamer 16 – Anke de Vries
1982	Avonture onder die see – R.M. Montgomery
s.j	Nogeens vrou – Gien Karssen
s.j	Brood vir die lewe – Peter Lee, Greg Scharf en Robert Wilcox

Bronnelys

Boeke

• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria  Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Tydskrifte en koerante

• Steinmair, Deborah “Wolf, wolf, hoe laat is dit?” “Insig” Desember 2004
• Swartz, Mari-Anne “Johnita skilder die verlede met woorde” “Die Burger” 13 Desember 1994

Internet

• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1995/03/9/2/14.html^{[dooie skakel]}
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 201.10.2014: http://www.litnet.co.za/johnita-le-roux-1952/
• Malan, Mariana Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1995/02/01/13/21.html^{[dooie skakel]}
• Rautenbach, Elmari Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2014/07/23/12/ERjohnita_30_0_297895524.html
• Stellenbosch Writers: http://www.stellenboschwriters.com/lerouxjo.html

Ongepubliseerde dokumente

• Le Roux, Johnita “Skrywersinligting Januarie 2005” Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein