Carl Friedrich Gauss

Johann Carl Friedrich Gauss (30 April 1777, Brunswyk – 23 Februarie 1855, Göttingen) was 'n Duitse wiskundige, sterrekundige en wetenskaplike wat belangrike bydraes gemaak het tot verskeie velde, waaronder wiskunde, wetenskap, statistiek, analise, fisika, sterrekunde en optika. Hy word geag as een van die invloedrykste wiskundiges in die geskiedenis.

Carl Friedrich Gauss
Geboortenaam	Johann Carl Friedrich Gauss
Gebore	30 April 1777 Brunswyk, Hertogdom Brunswyk-Wolfenbüttel, Heilige Romeinse Ryk
Oorlede	23 Februarie 1855 (op 77) Göttingen, Koninkryk Hannover
Nasionaliteit	Duits
Vakgebied	Wiskunde en fisika
Instelling(s)	Universiteit van Göttingen
Alma mater	Universiteit van Helmstedt
Doktorale promotor(s)	Johann Friedrich Pfaff
Doktorale student(e)	Christoph Gudermann Christian Ludwig Gerling Richard Dedekind Johann Listing Bernhard Riemann Christian Peters Moritz Cantor
Invloed op	Sophie Germain Ferdinand Minding
Handtekening

Gauss was 'n wonderkind en het in sy tienerjare al sy eerste baanbrekerswerk in wiskunde gedoen. Hy het sy belangrikste werk, Disquisitiones Arithmeticae, reeds in 1798 op 21-jarige ouderdom voltooi, maar dit is nie voor 1801 gepubliseer nie. Hierdie werk het die weg gebaan op die vakgebied van getalteorie en is steeds invloedryk.

Sy voortreflike wetenskaplike vermoëns was al onder sy tydgenote bekend. Reeds in 1856 laat die koning van Hannover gedenkmunte druk met Guass se beeld en die inskrywing Mathematicorum Principi (Latyn vir "Aan die prins van die wiskundiges"). Omdat Gauss slegs 'n breukdeel van sy ontdekkings openbaar gemaak het, het die wêreld eers die werklike diepte en verreikendheid van sy werk ná sy dood ontsluit toe sy dagboek in 1898 ontdek en bestudeer is.

Lewe

Gaus se geboortehuis te Wilhelmstraat 30; in die Tweede Wêreldoorlog volledig vernietig.

Carl Friedrich was die enigste kind van die egpaar Gerhard Dietrich Gauss en Dorothea Benze. Sy moeder was die ongeletterde maar tog hoogs intelligente dogter van 'n arm steenmesselaar wat as 'n diensmeisie gewerk het voor sy die tweede vrou van Gerhard Dietrich Gauss geword het. Hy het vele beroepe beoefen, onder andere tuinier, slagter, messelaar, handelaar en tesourier vir 'n klein versekeringsonderneming. Volgens oorlewering het Carl Friedrich op drie as sy vader se loonberekenings gekorrigeer. Later sê hy dat hy berekenings voor taal geleer het. Sy lewe lank behou hy die gawe om selfs ingewikkelde berekenings in sy kop te doen.

Teen negejarige ouderdom beland Gauss in die Volksschule, oftewel Volkskool. Daar gee die onderwyser Büttner sy leerlinge opdrag om alle getalle tussen 1 tot 100 bymekaar te tel, om hulle so besig te hou. Gauss los egter dié probleem vinnig op deur hy 50 met 101 te maal (1 + 100, 2 + 99, …, 50 + 51) om by die oplossing, 5050, uit te kom. Die formule wat daaruit ontstaan het, staan soms as "der kleine Gauss" bekend.

Hierdie gebeurtenis maak Gauss se onderwyser van sy buitengewone wiskundige begawing bewus, waarop hy 'n besondere rekenboek uit Hamburg vir hom reël en daarvoor sorg dat Gauss die Martino-Katharineum-gimnasium kan besoek. Teen die tyd dat Gauss 14 jaar oud is, word hy aan hertog Karl Wilhelm van Braunschweig bekend gestel. Daarna ondersteun en onderhou die hertog hom finansieel. So kan Gauss van 1792 tot 1795 aan die Collegium Carolinum studeer. Daar ontdek professor Eberhard August Wilhelm von Zimmermann Gauss se talent, spoor hy hom aan en knoop hy 'n vaderlike vriendskap met hom aan.

In Oktober 1795 verskuif Gauss na die Universiteit van Göttingen. Hier kom hy van voorlesings oor die klassieke filologie deur Christian Gottlob Heyne te hore en dit interesseer hom net soveel soos die wiskunde.

Teen die ouderdom van 19 word Gauss die eerste mens wat die konstrueerbaarheid van die reëlmatige sewentienhoek bewys: 'n sensasionele ontdekking, want sedert die antieke tyd was daar op hierdie gebied nog geen vordering nie. Dit word dan ook die rede waarom Gauss besluit om sy studies op wiskunde toe te spits eerder as die tale en filosofie. In 1799 behaal hy sy doktorsgraad aan die Aedemia Julia ('n universiteit in Helmstedt).

Nadat hy sy doktorsgraad behaal het, lewe Gauss in Braunschweig van die klein inkomste wat die hertog hom betaal en werk hy aan ѕy werk Disquisitiones Arithmeticae.

Hy keur 'n posisie aan die Petersburgse Akedemie vir Wetenskap af uit dankbaarheid teenoor die hertog en in die hoop dat hy vir Gauss 'n sterrewag in Braunschweig sal bou. Ná die hertog se skielike dood word Gauss in 1807 professor aan die Georg-August-universiteit in Göttingen en direkteur van die sterrewag daar. Daar moet hy kursusse aanbied, waarvan hy niks hou nie. Tog word baie van sy studente invloedryke wiskundiges, soos Rihard Dedekind en Bernhard Riemann.

In November 1804 raak hy aan Johanna Elisabeth Rosina Osthoff (* 1780; † 1809) verloof en op 9 Oktober 1805 trou hy met haar. In Augustus 1806 word hul eerste kind, Joseph, gebore. Hy is genoem na Giuseppe Piazzi, die ontdekker van die dwergplaneet Ceres. In Göttingen word sy dogter Wilhelmine in 1808 gebore. In Oktober 1809 word Louis gebore, maar Gauss se vrou sterf met die geboorte. Louis self sterf op 1 Maart 1810. ’n Jaar daarna, op 4 Augustus 1810, trou Gauss met Friederica "Minna" Wilhelmine Waldeck (* 1788; † 1831). Sy sou uiteindelk vir hom drіe kinders baar.

Bronne

• Wolfgang Sartorius von Waltershausen: Gauss zum Gedächtniss, S. Hirzel, Leipzig 1856 (by Google Books: [1])
• Felix Klein: Gauß, erstes Kapitel der Vorlesungen über die Entwicklung der Mathematik im 19. Jahrhundert, Julius Springer, Berlin 1926, S. 6–62 (Reprint: Springer-Verlag, Berlin Heidelberg New York 1979, ISBN 3-540-09234-X)
• Ludwig Bieberbach: Carl Friedrich Gauß. Ein deutsches Gelehrtenleben, Keil-Verlag, Berlin 1938
• Wilhelm Blaschke: Über die Differenzialgeometrie von Gauß, Jahresbericht der DMV 52, 1942, S. 61–71
• Waldo Dunnington, Jeremy Gray, Fritz-Egbert Dohse: Gauß – Titan of Science. The Mathematical Association of America, 2004. (Engl.) ISBN 978-0-88385-547-8 (Ursprünglich von Dunnington 1955 veröffentlicht. Dunnington trug viel Material zusammen)
• Hans Reichardt (Hrsg.): C. F. Gauß: Gedenkband anläßlich des 100. Todestages am 23. Februar 1955, B. G. Teubner, Leipzig 1957
• Nikolai Stuloff (1964) (in de), Gauß. Carl Friedrich, 6, Berlin: Duncker & Humblot, pp. 101–107, http://daten.digitale-sammlungen.de/0001/bsb00016322/images/index.html?seite=117 
• Mitteilungen der Gauß-Gesellschaft, Göttingen, seit 1964, Inhaltsverzeichnis

Skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Carl Friedrich Gauss.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Duitse Wikipedia vertaal.