Kattekruid

Kattekruid
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:	Eukaryota
Koninkryk:	Plantae
Klade:	Tracheofiete
Klade:	Angiospermae
Klade:	Eudicots
Klade:	Asterids
Orde:	Lamiales
Familie:	Lamiaceae
Genus:	Nepeta
Spesie:	N. cataria
Binomiale naam
	Nepeta cataria; (L.), (1753)
Sinonieme
	Nepeta vulgaris Lam.;

Kattekruid (Nepeta cataria) is ’n spesie van die genus Nepeta in die familie Lamiaceae, inheems tot die suidelike en oostelike dele van Europa, die Midde-Ooste, Sentraal-Asië en dele van China. Dit word wyd genaturaliseer in noordelike Europa, Nieu-Seeland en Noord-Amerika. Die algemene naam katment kan ook na die genus as ’n geheel verwys.

Die naam kattekruid en katment is afkomstig van die intense aantrekkingsreaksie wat omtrent twee-derdes van katte ervaar (alternatiewe bestaan, soos die valeriaanwortel en -blare). Kattekruid word ook as bestanddeel in sekere kruietees (of aftreksel) gebruik en word vir sy kalmerende en ontspannende eienskappe aangeslaan.

Beskrywing

Nepata cataria is 'n kortstondige meerjarige, kruidagtige plant wat 50–100 cm (20–40 duim) hoog en wyd word, en wat van laat lente tot herfs blom. In voorkoms lyk N. cataria soos 'n tipiese lid van die kruisementfamilie van plante, met bruingroen blare met die kenmerkende vierkantige stam van die plantfamilie Lamiaceae.[9] Die growwetand-blare is driehoekig tot ellipties van vorm.[10] Die klein, tweelippige blomme van N. cataria is geurig en is óf pienk van kleur óf wit met fyn ligpers kolletjies.[10]

Taksonomie

Nepeta cataria was een van die vele spesies wat Linnaeus in 1753 in sy landmerkwerk Species Plantarum beskryf het.[11] Hy het dit voorheen in 1738 beskryf as Nepeta floribus interrupte spicatis pedunculatis (wat beteken 'Nepeta met blomme in gesteelde, onderbroke aar'), voor die aanvang van die Linnaeaanse taksonomie.[12]

Gebruike

Die plant terpenoïed nepetalokton is die hoof chemiese samestelling van die essensiële olie van Nepeta cataria. Nepetalokton kan deur stoomdistillasie uit kattekruid onttrek word.

Verbouing

Nepeta cataria word verbou as ’n ornamentele plant vir gebruik in tuine. Dit word ook geplant vir sy kwaliteit om huiskatte en skoenlappers te lok.

Die plant is droogte-verdraagsaam en hertbestand. Dit kan as afweermiddel vir sekere insekte dien, insluitende plantluise en "squash bugs". Kattekruid groei die beste in volson en vorm ’n lae meerjarige bos.

Variteite sluit in Nepeta cataria var. citriodora (of N. cataria subsp. citriodora), of "suurlemoen-kattekruid", so genoem na aanleidiing van sy suurlemoengeurblare.

Biologiese beheer

Die iridoïed wat op katte wat hulself teen die plante gevryf het en die oppervlakte van die kattekruid krap en silwer vingerdstokblare weer muskiete af. Daar is gevind dat die samestelling iridodiaal, 'n iridoïed wat uit kattekruidolie onttrek word, touvlerke lok wat plantluise en myte eet.[18]

As insekweerder

Hulle reageer sterk op plante met nepetalokton, veral kattekruid, want hulle kan die stof waarneem teen minder as een deeltjie per miljard. Die reaksie word ook deur ander plante ontlok, soos duiwelsklou.

Nepetalokton is ’n muskiet- en vliegafweerder. Olie wat van die kattekruid geïsoleer word deur stoomdistillasie is ’n afweerder teen insekte, veral muskiete, kakkerlakke en termiete. Navorsing dui daarop dat, alhoewel dit 'n meer doeltreffende ruimtelike afweermiddel as DEET is,[23] in vergelyking met SS220 of DEET, dit nie so effektiewe afweermiddel is wanneer dit op die vel van mense gebruik word nie.[24]

Die effek van inname op mense

Kattekruid het ’n geskiedenis van gebruik in tradisionele medisyne vir ’n verskeidenheid van kwale soos maagkrampe, slegte spysvertering, huiduitslag, koors en senuweetoestande. Die plant is ingeneem in die vorm van ’n tisaan, sap, tinktuur, aftreksel of kompressie, en is ook gerook.[25] Die medisinale gebruik daarvan het egter in onbruik geraak met die ontwikkeling van moderne medisyne.

Die effek op katte

Die effek van kattekruid op die meeste huiskatte sluit in, om daarin te rol, met hulle pote daaraan te raak en te rinkink. By katte wat nie biologies deur kattekruid geaffekteer word nie, mag ander plante ’n reaksie ontlok, insluitend valeriaanwortel en -blare, "silver vine" en Tatariese kamperfoeliehout (Lonicera tatarica).

Kattekruid bevat die katlokmiddel nepetalokton. N. cataria (en party ander spesies binne die genus Nepeta) is bekend vir hul gedragsuitwerking op die katfamilie en nie net huiskatte nie, maar ook op ander spesies. Verskeie toetse het getoon dat luiperds, poemas, tierboskatte en "lynxs" ook dikwels sterk op kattekruid reageer in ’n manier soortgelyk aan huiskatte. Leeus en tiere kan ook sterk reageer, alhoewel nie altyd in dieselfde manier nie.

Met huiskatte word N. cataria gebruik as ’n ontspanningsmiddel vir die genot van troeteldierkatte en kattekruid en kattekruid bevattende produkte wat ontwerp is vir die gebruik van huiskatte is beskikbaar vir verbruikers. Algemene gedrag wat katte wys as hulle die gekneusde blare en stingels van die kattekruid ruik is om hulself teen die plant te skuur, op die grond te rol, met hulle pote daaraan te raak, dit te lek en dit te kou. 'n Hoë inname van die kruid kan gevolg word deur kwyl, slaperigheid, angstigheid, rondspring en spin. Party grom, miaau, krap of byt die hand wat die kruid vashou. Die hoof reaksietydperk na blootstelling duur gewoonlik tussen 5 en 15 minute, waarna reukuitputting plaasvind. Een derde van katte word egter nie deur kattekruid aangetas nie. Die gedrag is oorerflik.

Katte bespeur nepetalokton deur die reukdekweefsel en nie deur hul vomeronasale (ploegskaarbeen) orgaan nie. By die reukdekweefsel bind die nepetalokton met een of meer reukreseptore.

’n 1962 raseg analise van 26 katte by ’n Siamese broeikolonie het beweer dat die kattekruidreaksie deur die Mendelian-dominante geen veroorsaak word. ’n 2011 raseg analise van 210 katte van twee broeikolonies (met metingsfoute by herhaaldelike toetse inaggenome) het geen bewys van Mendelian-oorerflikheidpatrone getoon nie, maar het oorerflikhede van h2 = 0.51-0.89 vir kattekruid-reaksiegedrag getoon, wat op 'n poligeniese aanspreeklikheidsdrempelmodel dui.[25][37][38] ’n Studie in Januarie 2021 gepubliseer stel voor dat katte spesifiek aangetrokke is tot die iridoïede nepetalokton en nepetalaktol wat in kattekruid en "silver vine" onderskeidelik voorkom.

Katte wat nie deur kattekruid aangetas word nie

Katte jonger as ses maande mag moontlik nie enige gedragsverandering teenoor kattekruid toon nie. Tot ’n derde van katte is geneties immuun tot die effek van kattekruid, maar mag dalk reageer op ander alternatiewe en dit geniet soos valeriaanwortel en -blare (Valeriana officinalis); "silver vine of matatabi" (Actinidia polygama), populêr in Asië; en Tatariese kamperfoeliehout (Lonicera tatarica).

Galery

Bronne

Plants of the World Online
"Nepeta cataria". Germplasm Resources Information Network. Agricultural Research Service, United States Department of Agriculture. Retrieved 7 April 2008.
World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew
Flora of China Vol. 17 p. 107 荆芥属 jing jie shu Nepeta Linnaeus, Sp. Pl. 2: 570. 1753.
Altervista Flora Italiana, genere Nepeta includes photos plus range maps for Europe and North America
Wilson, Julia. "Catnip (Nepeta cataria) – Everything You Need to Know About Catnip!". Cat-World.com.au. Archived from the original on 6 February 2015. Retrieved 6 October 2015.
Bol, Sebastiaan (16 March 2017). "Responsiveness of cats (Felidae) to silver vine (Actinidia polygama), Tatarian honeysuckle (Lonicera tatarica), valerian (Valeriana officinalis) and catnip (Nepeta cataria)". BMC Veterinary Research. 13 (1): 70. doi:10.1186/s12917-017-0987-6. PMC 5356310. PMID 28302120.
"Catnip (Nepeta cataria) – Everything You Need to Know About Catnip!". Cat-World.com.au. Cat World. 2014. Archived from the original on 6 February 2015. Retrieved 2 January 2015.
Grognet, Jeff (1990). "Catnip: Its uses and effects, past and present". The Canadian Veterinary Journal. 31 (6): 455–456. PMC 1480656. PMID 17423611.
"UW-Stevens Point Freckmann Herbarium: Family Genera". Archived from the original on 14 October 2013. Retrieved 11 August 2013.
Missouri Botanical Garden: Nepeta cataria (Catmint) . Retrieved 1 October 2013
Linnaeus, Carl (1753). "Tomus II". Species Plantarum (in Latin). Vol. 2. Stockholm: Laurentii Salvii. p. 570.
Spencer, Roger; Cross, Rob; Lumley, Peter (2007). "Latin names, the binomial system and plant classification". Plant Names: a Guide to Botanical Nomenclature (3rd ed.). CSIRO Publishing. pp. 14–15. ISBN 9780643099456.
"DIY Kitty Crack: ultra-potent catnip extract". Instructables. 3 June 2007. Archived from the original on 12 July 2007. Retrieved 14 February 2009.
"Growing Catnip – Bonnie Plants". Archived from the original on 8 February 2012. Retrieved 27 August 2016.
Keville, Kathi (2016). The Aromatherapy Garden: Growing Fragrant Plants for Happiness and Well-Being (illustrated ed.). Timber Press. p. 133. ISBN 9781604695496.
"Nepeta cataria var. citriodora | lemon catmint Herbaceous Perennial". RHS Gardening.
Uenoyama, Reiko; Miyazaki, Tamako; Adachi, Masaatsu; Nishikawa, Toshio; Hurst, Jane L.; Miyazaki, Masao (14 June 2022). "Domestic cat damage to plant leaves containing iridoids enhances chemical repellency to pests". iScience. 25 (7). Bibcode:2022iSci...25j4455U. doi:10.1016/j.isci.2022.104455. PMC 9308154. PMID 35880027.
Bliss, Rosalie Marion (May–June 2007). "A Natural Insect Attractant from Catnip". Agricultural Research. US Government Printing Office. 55 (5): 7. ISSN 0002-161X – via EBSCO.
Kingsley, Danny (3 September 2001). "Catnip sends mozzies flying". ABC Science Online. Retrieved 14 February 2009.
Junwei J. Zhu, Christopher A. Dunlap, Robert W. Behle, Dennis R. Berkebile, Brian Wienhold. (2010). Repellency of a wax-based catnip-oil formulation against stable flies. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 58 (23): 12320–12326 (8 Nov 2010, doi:10.1021/jf102811k).
Schultz, Gretchen; Peterson, Chris; Coats, Joel (2006). "Natural Insect Repellents: Activity against Mosquitoes and Cockroaches" (PDF). In Rimando, Agnes M.; Duke, Stephen O. (eds.). Natural Products for Pest Management. ACS Symposium Series. American Chemical Society.
"Termites Repelled by Catnip Oil". Southern Research Station, United States Department of Agriculture – Forest Service. 26 March 2003.
"Catnip Repels Mosquitoes More Effectively Than DEE". ScienceDaily.com. Retrieved 16 July 2016.
Chauhan, K. R.; Klun, Jerome A.; Debboun, Mustapha; Kramer, Matthew (2005). "Feeding Deterrent Effects of Catnip Oil Components Compared with Two Synthetic Amides Against Aedes aegypti". Journal of Medical Entomology. 42 (4): 643–646. doi:10.1603/0022-2585(2005)042[0643:FDEOCO]2.0.CO;2. PMID 16119554. S2CID 13711455. Archived from the original on 29 March 2021. Retrieved 29 December 2018.
Grognet, J. (June 1990). "Catnip: Its uses and effects, past and present". The Canadian Veterinary Journal. 31 (6): 455–456. PMC 1480656. PMID 17423611.
Reader's Digest: Does Catnip "Work" On Big Cats Like Lions And Tigers? Accessed 22 May 2015
Poole, Chris (2 August 2010). Q: Do Tigers Like Catnip?. Big Cat Rescue. Archived from the original on 3 November 2021. Retrieved 2 January 2015 – via YouTube.
Poole, Chris (19 March 2013). Q: Do Tigers Like Catnip? Part 2. Big Cat Rescue. Archived from the original on 3 November 2021. Retrieved 22 March 2015 – via YouTube.
Durand, Marcella (4 March 2003). "Heavenly Catnip". CatsPlay.com. Archived from the original on 15 May 2013. Retrieved 2 January 2015.
"Catnip Overdose or Something More Serious? - TheCatSpace". 27 February 2023. Retrieved 15 July 2023.
Becker, Marty; Spadafori, Gina (2006). Why Do Cats Always Land on Their Feet? 101 of the Most Perplexing Questions Answered About Feline Unfathomables, Medical Mysteries and Befuddling Behaviors. Deerfield Beach, Florida: Health Communications. ISBN 0757305733.
Spadafori, Gina (2006). "Here, Boy!". Universal Press Syndicate. Retrieved 3 May 2014.
Moore, Arden (2007). The Cat Behavior Answer Book: Solutions to Every Problem You'll Ever Face; Answers to Every Question You'll Ever Ask. Storey. ISBN 9781603421799. Retrieved 18 July 2013.
Turner, Ramona (29 May 2007). "How does catnip work its magic on cats?". Scientific American. Retrieved 14 February 2009.
Stromberg, Joseph (12 September 2014). "How catnip gets your cat high". Vox. Retrieved 15 February 2021.
Hart, Benjamin L.; Leedy, Mitzi G. (July 1985). "Analysis of the catnip reaction: mediation by olfactory system, not vomeronasal organ". Behavioral and Neural Biology. 44 (1): 38–46. doi:10.1016/S0163-1047(85)91151-3. PMID 3834921.
Todd 1962, "Inheritance of the catnip response in domestic cats"
Villani 2011, "Heritability and Characteristics of Catnip Response in Two Domestic Cat Populations"
Moutinho, Sofia (20 January 2021). "Why cats are crazy for catnip". Science. Retrieved 28 January 2021.
"Crazy for catnip". HumaneSociety.org. Humane Society of the United States. Retrieved 11 October 2023.