Wikipedia

Wetenskaplike klassifikasie

hulpmiddel wat in die biologie gebruik word om organismes te klassifiseer.
Wetenskaplike klassifikasie:
Domein
Koninkryk
Filum of Divisie
Klas
Orde
Familie
Genus (geslag)
Spesie (soort)

Wetenskaplike klassifikasie of Taksonomie is 'n hulpmiddel wat in die biologie gebruik word om organismes te klassifiseer. 'n Verskeidenheid eienskappe, soos anatomiese, morfologiese, embriologiese en genetiese eienskappe, gedrag, ensovoorts kan gebruik word om die organismes in kategorieë in te deel.

Bioloë erken sewe basiese en onontbeerlike kategorieë, naamlik die ryk, phylum, klas, orde, familie, genus en spesie. 'n Verdere onderskeid kan tussen die kategorieë gemaak word deur hulle in super-, sub- of infra-eenhede in te deel. Dit is belangrik dat die groot verskeidenheid lewende organismes in groepe ingedeel word wat hulle onderlinge verwantskap toon en wat die groepe wat bymekaarhoort, bymekaargroepeer.

Die Griekse wysgeer Aristoteles het 'n stelsel ontwikkel wat 2 000 jaar lank in gebruik was. Carolus Linnaeus het in die 18e eeu 'n stelsel ontwikkel waarvan die basiese beginsels vandag nog gebruik word. Die doel van klassifikasie is om organismes so in te deel dat die evolusionêre en funksionele verwantskappe van die groepe duidelik blyk. Die indelingsproses berus op internasionaal aanvaarde standaarde en reëls, wat vereis dat organismes na 'n deeglike studie van die eienskappe of in 'n reeds bestaande groep of in 'n nuwe groep ingedeel word.

Die eienskappe wat gebruik word, kan baie uiteenlopend wees, soos anatomies, morfologies, embriologies, geneties (chromosoomgetalle) of biochemies (aminosuurvolgordes, ensovoorts). Die eienskappe van die organismes word met ander verwante organismes vergelyk en dan word dit in die betrokke groep geplaas. Bioloë gebruik sewe basiese groepe vir die indeling van organismes.

Alle lewende organismes word deur die meeste bioloë in vyf ryke ingedeel: die diere behoort tot die ryk Animalia, plante tot die ryk Plantae, eensellige plante en diere tot die ryk Protista, swamme en gisse tot die ryk Fungi en die bakterieë en ander prokariote tot die ryk Monera. Die indeling is egter voortdurend onderhewig aan veranderings. Daarna word 'n ryk gewoonlik in phyla (in die geval van diere) of afdelings (in die geval van plante) ingedeel.

'n Voorbeeld van so ʼn indeling is die geleedpotiges (phylum Arthropoda) of die weekdiere (phylum Mollusca). 'n Phylum kan verder onderverdeel word in subphyla, byvoorbeeld die Chordata, wat in onder meer die subphyla Cephalachordata en Vertebrata ingedeel word. Die daaropvolgende indeling is die klas. Die werweldiere, byvoorbeeld, word in 'n aantal klasse ingedeel, soos die beenvisse (klas Osteichthyes), kraakbeenvisse (klas Chondrichthyes), amfibieë (klas Amphibia), reptiele (klas Reptilia), voëls (klas Aves) en soogdiere (klas Mammalia).

Klasse word nou onderverdeel in ordes, byvoorbeeld die soogdiere, wat ingedeel word in die roofdiere of vleiseters (orde Carnivora), die knaagdiere (orde Rodentia), ensovoorts. Die ordes word in families ingedeel, soos die Carnivora, wat onder meer die volgende families, bevat: familie Mustelidae (die otters, muishonde, ensovoorts), die Viveridae (sivette, muskeljaatkatte) en die Felidae (leeus, luiperds, tiere, katte, ensovoorts).

Elkeen van die taxa kan verder gekwalifiseer word deur byvoorbeeld 'n superklas te skep, soos die superklas Pisces, wat al die visse, lewend en uitgestorwe, akkommodeer. Die taxa kan ook tot 'n subeenheid, byvoorbeeld 'n subklas, en ʼn taksonomiese eenheid daaronder, die infraklas, ingedeel word. Die voorvoegsels super-, infra- en sub is op al bogenoemde taxa van toepassing. 'n Aantal ander eenhede soos kohorte of tribus kan ook gebruik word, maar dit is nie baie algemeen nie.

Individuele groepe organismes word gewoonlik aan die hand van hul genus en spesiename aangedui en die metode word die binominale stelsel genoem. 'n Genus is 'n versameling van 'n aantal baie nouverwante soorte of spesies. Spesies kan op verskillende maniere gedefinieer word en die spesiedefinisies van plante en diere verskil. 'n Dierspesie kan gedefinieer word as ʼn groep diere waarvan die lede kan paar en nasate produseer wat kan voortplant. 'n Alternatiewe metode is om spesies te beskou as diere wat 'n gemeenskaplike, spesifieke maatuitkenningstelsel deel, wat beteken dat 'n mannetjie in natuurlike omstandighede net met 'n wyfie van sy eie spesie paar.

Die onderstaande lys wys hoe lewende dinge geklassifiseer word:

'n Organisme se wetenskaplike naam is 'n kombinasie van sy genus en spesie. 'n Hond se wetenskaplike naam is byvoorbeeld Canis familiaris en 'n perd is Equus caballus. Die wetenskaplike naam word gewoonlik kursief (skuinsgedruk) geskryf. Die genus word met 'n hoofletter geskryf en die spesie met 'n kleinletter.

Die volgende tabel is 'n lys van die verskillende koninkryke met ooreenstemmende filums/afdelings (die wetenskaplike naam is soms tussen hakies):

Koninkryk Filum (diere) / afdeling (plante)(1) Voorbeelde
Diere Gewerweldes (Vertebrata) / rugstringdiere (Chordata) Vierpotiges (Tetrapoda) Soogdiere, voëls, reptiele, amfibieë
Visse met kake Tuna, haaie, pylsterte
Kaaklose visse (Agnatha) Slymprik, lamprei
Ongewerweldes (Invertebrata) Wurms, slakke.
Ongewerweldes – geleedpotiges (Arthropoda) Spinnekoppe, skerpioene, duisendpote, krappe, insekte
Stekelhuidiges (Echinodermata) Seelelies, seesterre
Protosoë (Protozoa) Amoebozoa Amoeba
Plante Blomplante (Angiospermae)
Varingplante (Pteridophyta) Varings
Denne (Pinophyta) Dennebome
Bakterieë
Skimmels/swamme (Fungi) Paddastoele
Protiste (Protista)
Eensellige mikro-organismes (Archaea)

Nota:
Sien Filum vir 'n redelik volledige lys van verskillende filums/afdelings.

Die volgende tabelle van die verskillende filums bou voort op die boonste tabel:

Gewerweldes, rugstringdiere; superklas: vierpotiges

wysig
Klas Orde Familie Genus Spesie Algemene naam
Soogdier (Mammalia) Primate Aap/mens Homo sapiens Mens
Pan troglodytes Sjimpansee
Roofdiere (Carnivora) Hondagtiges (Canidae) Canis lupis Wolf
familiaris Alle honde
Katagtiges (Felidae) Panthera leo Leeu
pardus Luiperd
Ursidae Bere
Onewehoewiges (Perissodactyla) Perd (Equidae) Equus caballus Perd
zebra Sebra
E. africanus Donkie
Ewehoewiges (Artiodactyla) Wildsbok Oryx gazella Gemsbok
taurotragus Eland
Horingdraers (Bovidae) Bos Bees
Ovis Skaap
Kameelagtiges (Camelidae) Camelus dromedarius Dromedaris
Walvisagtiges (Cetaceans) Seedolfyne (Delphinidae) Dolfyne
Orcinus Moordvis
Rivierdolfyne (Platanistoidea) Rivierdolfyne
Phocoenidae Seevarke
Vinwalvis (Balaenopteridae) Walvisse
Knaagdiere Muridae Apodemus sylvaticus Bosmuis
Rotte
Sciuridae Eekhorings
Hystricidae Ystervarke
Castoridae Bewers
Caviidae Kapibara (wartervark)
Haasagtiges Leporidae Hase
Lepus Konyn
Ochotonidae Pika
Vinvoetiges Otariidae Arctocephalus pusillus Kaapse pelsrob
Odobenidae Odobenus Walrusse
Chiroptera Vlermuise
Monotremata Ornithorhynchidae Ornithorhynchus anatinus Eendbekdier
Soogdiere – buideldiere (Marsupialia) Diprotodontia Macropodidae Kangaroe
Phascolarctidae Koala
Buidelrotte (Possum)
Didelphimorphia Didelphidae Buidelrot (Opossum)
Reptiele (Reptilia) Crocodilia Crocodylidae Crocodylus niloticus Nyl-krokodil
Squamata Viperidae Bitis arietans Pofadder
Landskilpaaie (Testudinidae) Emydidae Landskilpaaie
Seeskilpaaie (Cheloniidae)

Seeskilpaaie

Amfibieë (Amphibia) Anura Paddas
Voëls (Aves) Falconiformes Accipitridae Haliaeetus vocifer Visarend
Falconidae Falco Valke

Columbiformes

Columbidae Duiwe

Gewerweldes, rugstringdiere; superklas: visse met kake

wysig
Klas Orde Familie Genus Spesie Algemene naam
Osteichthyes(1) – Actinopterygii (2) Perciformes Scombridae Thunnus Tuna
Xiphiidae Xiphias gladius Swaardvis
Amiiformes Amiidae Bowfin
Clupeiformes Clupeidae Haring
Osteichthyes – Sarcopterygii (3) Coelacanthiformes Selakant
Chondrichthyes (4) Batoidea (5) – Lamniformes Lamnidae Carcharodon carcharias Grootwithaai
Odontaspididae Saagtandhaai
Chondrichthyes – Elasmobranchii Batoidea – Myliobatiformes Pylstertvis
Myliobatidae Duiwelvis
Batoidea – Rajiformes Rajidae Rog/vleet

Notas:

  1. Osteichthyes: Gebeende vis – visse wat gebeende skelette het, teenoor Chondrichthyes wat 'n skelet van kraakbeen het.
  2. Actinopterygii: Straal-/stekelgevinde vis: vinne bestaan uit webbe van vel wat ondersteun word deur beenagtige of horingagtige stekels, teenoor die vlesige, lobbige vinne soos Sarcopterygii.
  3. Sarcopterygii: Lobgevinde
  4. Chondrichthyes: visse wat kake met gepaarde vinne, gepaarde neusgate, skubbe, 'n hart met hartkamers in serie en skelet van kraakbeen het eerder as been, soos Osteichthyes.
  5. Batoidea: Straalvis: Alle visse met vinne wat ondersteun word deur lang beenstroke.

Gewerweldes, rugstringdiere; superklas: kaaklose visse

wysig
Superklas Klas Orde Familie Genus Spesie Algemene naam
Cyclostomes (1) Myxini Myxiniformes Myxinidae Slymprik
Hyperoartia Petromyzontiformes Lamprei
Ostracoderms (2) Pteraspidomorphi
Thelodonti
Anaspida
Cephalaspido

Notas:

  1. Cyclostomes: Kaaklose visse met ronde monde met terugtrekbare tande.
  2. Ostracoderms: Kaaklose visse met harde doppe as vel

Ongewerweldes

wysig
Klas Orde Familie Genus Spesie Algemene naam
Gesegmenteerde wurms (Annelida) Haplotaxida Megascolecidae Amynthas Erdwurms
Weekdiere Spiraalvormig Helicidae Helix aspersa Tuinslak

Ongewerweldes – geleedpotiges

wysig
Klas Orde Familie Genus Spesie Algemene naam
Spinagtiges (Arachnida) Araneae Theridiidae Latrodectus L. cinctus
L. indistinctus
L. karooensis
L. renivulvatus
en andere 		Knopiespinnekop
Theraphosidae Bobbejaanspinnekop
Scorpiones Skerpioene
Diplopoda Duisendpoot
Chilopoda Honderdpoot
Insekte (Insecta) Lepidoptera Skoenlapper
Hymenoptera Miere
Coleoptera Kewers
Odonata Naaldekoker
Mantodea Hottentotsgot

Ongewerweldes – geleedpotiges – skaaldiere

wysig
Klas Orde Familie Genus Spesie Algemene naam
Malacostraca Decapoda Grapsidae Krappe
Nephropidae Kreef
Penaeidae Garnaal
Varswater kreef
Merostomata Xiphosura Limulidae Hoefysterkrap

Nota:
Skaaldiere (Crustacea) vorm 'n baie groot groep van die geleedpotiges en word gewoonlik as 'n subfilum hanteer. Dit sluit bekende diere soos krappe, krewe, varswaterkrewe, garnale, planktonkrefies en eendmossels in.

Stekelhuidiges

wysig
Klas Orde Familie Genus Spesie Algemene naam
Ophiuroidea Bros sterre
Crinoidea Seelelie
Asteroidea Seesterre
Echinoidea Echinoida Echinometridae Griffelseekastaiing

Cnidaria

wysig
Subfilum Klas Orde Familie Genus Spesie Algemene naam
Anthozoa Korale
Cubozoa Cubozoa Boksjellievisse
Hydrozoa
Scyphozoa Jellievisse
Staurozoa (stalked jellyfish)

Amoebozoa

wysig
Klas Orde Familie Genus Spesie Algemene naam
Tubulinea Tubulinida Amoebidae Amoeba

Amoeba

Plante en bome (kyk by Filum vir 'n lys)

wysig
Afdeling Klas Orde Familie Genus Spesie Algemene naam
Blomplante (Angiospermae) Magnoliids (2 blare rondom elke saad) Laurels Lauraceae Sassafras albidum Sassafras
Rosales Rosaceae Rose
Liliales Liliaceae Lelies (Lillies)
Fagales Fagaceae Akkerboom
Malpighiales Salicaceae Populier
Fabales Fabaceae Acacia Doringboom
Venus-vlieëvanger
Bryophyta Mosplante
Pteridophyta(1) Caryophyllales Droseraceae Dionaea muscipula Varingplante
Pinophyta(2) Pinophyta Pinales Pinaceae / Pinoideae Pinus Denneboom
Cycadophyta Palmplante
Ginkgophyta Ginkgoplante
Sphenophyta Wigplante

Notas:

  1. Pteridophyta het nie blomme of sade nie en versprei deur spore.
  2. Pinophyta is die gom-/pikplante of kegeldraende plante.

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Wetenskaplike_klassifikasie&oldid=2678745"