Gewerweldes
Gewerwelde diere of werweldiere (Vertebrata) is 'n groep diere wat 'n werwelkolom ontwikkel het. Alle diere wat nie gewerwelde diere is nie, word onder die versamelnaam ongewerwelde diere geken.
| Vertebrata | |
|---|---|
| |
| Individuele organismes van elk van die hoofgroepe van vertebrata. | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Subfilum: | Vertebrata
|
| Vereenvoudigde groepering | |
Die hoofgroepe van die moderne gewerweldes is:
Gewerweldes is 'n deel van die rugstringdiere (Chordata). Hierdie diere het 'n rugmurgstring. Dit is 'n buigsame, staafvormig orgaan waaruit daar in die verloop van evolusie 'n werwelkolom ontwikkel het. 'n Belangrike onderverdeling ná Chordata is diere sonder, en diere met 'n skedel. Die gewerwelde diere is saam met die slymprikke diere met 'n skedel (Craniata).
| Chordata |
| ||||||||||||||||||
Geskiedenis
wysigDie eerste gewerweldes het geen kake gehad nie. Hulle het in die Siluur geleef, maar het moontlik al in die begin van die Paleosoïkum bestaan. Vandag is die lampreie die enigste verteenwoordigers. Daar word nogtans reeds in die Kambrium baie fossiele vorme gevind soos die Conodonta wat dalk hulle verwante was.[1] Hulle het 'n mond met 'n unieke en ingewikkelde kou-apparaat gehad.
In die Ordovisium het reeds visagtige diere met kake verskyn, die Gnathostomata. Vandag bestaan daar nog twee groot groepe van hulle nasate: die kraakbeenvisse, soos die haaie, en die beenvisse soos die karp of die salm.
Onder die beenvisse was daar 'n groep, die Sarcopterygii, wat nou baie min vorme het, die longvisse en selakante, maar wat die voorouers van die viervoetige landdiere die Tetrapoda is. Die eerste Tetrapoda is nog afhanklik van water vir hulle voortplanting. Die oudste vorme daarvan word in die Devoon aangetref. Vandag is daar nog die paddas van oor. Omtrent 312 miljoen jaar gelede, in die Karboon verskyn die Reptiliomorpha wat die eerste Amniota was, diere wat 'n amnionvlies om hulle eiers het.[2] 'n Ander aanpassing aan die lewe op die land is 'n geskubde huid.
Net 'n rukkie later[3] ontstaan 'n groep wat die Synapsida genoem word en wat in die Perm die dominante landdiere word. Aan die einde van die Perm vind 'n groot uitwissing plaas en verdwyn hulle, behalwe 'n groep taamlik klein diere, die terapside wat haar ontwikkel en warmbloedig word. Twee beentjies van hulle onderkaak word deel van hulle oor en dit is die begin van die soogdiere.
Die uitwissing aan die einde van die Perm beteken egter ook die begin van die oorheersing van 'n ander groep onder die Amniota, die Sauropsida. Hulle nasate vandag is die skilpaaie en die akkedisse en slange, maar hulle is ook die voorouers van die Archosauria waartoe die Dinosauria behoort. Hierdie groep oorheers in die land in Jura en Kryt en van die vorme ontwikkel vere en warmbloedigheid. Die voëls, wat in die Jura verskyn, is hulle nasate.[4] Aan die einde van die Kryt sterf die meeste Archosauria uit. Vandag is naas die voëls net die krokodille hulle nasate. Ná die Kryt se uitwissing word opnuut die Synapsida in die vorm van hulle nasate, die soogdiere, die oorheersende landdiere.
Kladogram
wysig| Vertebrata |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg){kind=small}
.png){kind=small}
.svg){kind=small}
Verwysings
wysig- ↑ Biodiversity and Earth History, Jens Boenigk, Sabina Wodniok, Edvard Glücksman, Springer, 2015, ISBN 3662463946, ISBN 9783662463949, bls. 94
- ↑ Biodiversity and Earth History, Jens Boenigk, Sabina Wodniok, Edvard Glücksman, Springer, 2015, ISBN 3662463946, ISBN 9783662463949, bls. 95
- ↑ "Pelycosauria berkely edu" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Desember 2019.
- ↑ Biodiversity and Earth History, Jens Boenigk, Sabina Wodniok, Edvard Glücksman, Springer, 2015, ISBN 3662463946, ISBN 9783662463949, bls. 132
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Gewerweldes.
Wikispecies het meer inligting verwant aan Gewerweldes
