Kerkhof

'n Kerkhof (wat as sinoniem van 'n begraafplaas, dodeakker, dodehof, Godsakker of vredehof gebruik word) is 'n begraafplaas wat meestal in die hof (= tuin of erf) van die kerk aangelê is. Binne hierdie begraafplaas bevind 'n mens soms 'n sogenaamde kerkhofhuis met begroetings- of afskeidsruimte waar daar kort voor die eintlike begrafnis aan die oorledene die laaste eer betoon word.

Die Holy Trinity-kerk, Belvidere, Knysna, met sy omringende kerkhof

Die kript van hertog Hendrik die Leeu en sy tweede eggenote, Mathilde Plantagenet, in die domkerk van Brunswyk, Duitsland.

Kerk en kerkhof in Bedekaspel, Oos-Friesland.

Geskiedenis

In die antieke Griekeland en Rome is oorledenes buite nedersettings in sogenaamde nekropole, grafvelde met eenvoudige enkelgrafte, begrawe. Bekende persoonlikhede of welgesteldes is hier in sommige gevalle in indrukwekkende grafkamers ter ruste gelê. Meestal is vir hooggeplaastes en welvarende burgers groot grafmonumente binne die stadsmure, op die openbare pleine en markte, of buite die stadsmure langs belangrike paaie opgerig. 'n Groot aantal van hierdie monumente het langs die Via Appia ontstaan.

Armes en slawe is in uitgeputte steen- of leemgroewe begrawe. Mense, wat geen plegtige begrafnis kon bekostig nie, is veras.

Met die uitbreiding van die Christendom het begrafnisrituele ingrypend verander. Christene het nie net tydens hul leeftyd 'n vaste gemeenskap gevorm nie, maar wou ook ná hul afsterwe in gemeenskap met ander gelowiges tot die dag van hul opstanding rus. Sodoende het Christelike begraafplase ontstaan. Tot in die 4de eeu was dit meestal ondergrondse grafkamers, sogenaamde katakombe, waar oorledenes ter ruste gelê is.

Nadat die Christendom deur die Romeinse keiser Konstantyn as staatsgodsdiens erken is, het in die Romeinse Ryk die eerste kerkgeboue ontstaan. Die omheinde kerkhowe het as begraafplase gedien en die nabyheid van God versinnebeeld. In die destydse Kerklatyn het kerkhowe ook as coemeterium of rusplek bekend gestaan, 'n term waarvan die Franse cimetière, die Engelse cemetery en die Italiaanse cimitero afgelei is. Aan kerklike ampsdraers soos biskoppe en wêreldlike vorste is die voorreg gegun om binne die kerkgebou in grafkelders begrawe te word. Hierdie soort begrafnisse is egter dikwels as onhigiënies beskou. So het kerkgangers beswaar gemaak teen die stank van ontbindende lyke wat hulle tydens kerkdienste moes verduur.

Met die Middeleeuse Relikwie-oorgang in die kerke is begraafplase algemeen direk in of rondom kerke en sodoende by die middelpunt van die nedersettings aangelê (kerkgeboue het meestal in dorpe sentraal gestaan). Daar is geglo dat die onmiddellike nabyheid van 'n sakrale gebou die verlossing van oorledenes sou bevorder. Sowel die Germaans-Keltiese tradisionele wyse van begrawings in grafvelde asook verassing is as heidens beskou. Vanweë hul godsdienstige betekenis is Christelike begraafplase deur geestelikes ingewy.

Gevolglik het die begrafnis in die grafkelder (kript) van 'n kerk 'n hoë aansien geniet en is dit dikwels gereserveer vir godsdienstige of wêreldlike hooggeplaastes, terwyl oorledenes uit die middelklas op kerkhowe ter aarde bestel is. Hier was enkelgrafte, wat tans standaard is, 'n uitsondering: weens die gebrek aan ruimte was massagrafte die meer algemene soort. Buitekant die stadsmure is van die gestorwenes weer in ongewyde grond begrawe, sou die afgestorwene uit die kerk geban, 'n misdadiger of uit 'n lae stand wees: bedelaars, jongleurs of akteurs het byvoorbeeld geen plek in die gewyde kerkhowe gehad nie.

In die laat middeleeue het sentrale begraafplase dikwels kritiek uitgelok, en daar is pogings onderneem om alle oorledenes nie meer in die nabyheid van woongebiede ter aarde te bestel nie. In die 14de eeu is groot dele van Europa deur pesepidemies getref, en steeds meer begraafplase is buite die stede en dorpe aangelê om besmette lyke te begrawe.

Kerkhowe in Suid-Afrika

In Suid-Afrika is die instandhouding van 'n kerkhof gewoonlik die verantwoordelikheid van 'n kerk. Met die uitsondering van familiebegraafplase op plase word dorps- of stadsbegraafplase deur munisipaliteite in stand gehou.