Langeberg-rebellie

Die Langeberg-rebellie van 1896-1897 was ‘n stryd van die Tswana teen Britse koloniale oorheersing.

Agtergrond

In 1885 is die gebied tusssen die Oranjerivier en die Moloporivier deur Groot-Brittanje geannekseer as die kroonkolonie Brits-Betsjoeanaland. Tien jaar later, 16 November 1895, is die landstreek by die Kaapkolonie ingelyf. Die Tswanas is van hul diamantryke stamgrond na reservate verdryf. Hulle is gedwing om op die plase van die blanke setlaars en die myne by Kimberley te werk. Hulle moes ‘n hutbelasting betaal. Polisie is aangestel om die mense te beheer en allerhande nuwe wette toe te pas. Al meer grond is onteien. Rondloper beeste is geskut. Wildsbokke is op groot skaal deur die koloniste geskiet. Die Tswanas het verarm, was wanhopig en onrus het onder hulle geheers. Die hoofmanne se gesag is ondermyn, maar die bevolking het na hulle opgesien om leiding in hierdie plofbare situasie.

Opstand

In die stryd om die verspreiding van runderpes te bekamp, is op 27 November 1896 17 beeste, waarvan slegs ‘n paar besmet was, doogeskiet. Beeste was nie alleen voedsel vir die Tswanas nie. Dit was ook hul rykdom en van groot kulturele belang. Die atmosfeer was deur die blanke indringing reeds gespanne en toe kom die nuwe owerheid en skiet van die Tswana se beeste. Hoofman Galeshewe en sy Tlhaping-volgelinge kom op Kersaand 1896 in opstand en vermoor twee blanke winkeliers. ‘n Polisiemag en soldate word gestuur om die daders aan te keer. Galeshewe vlug na skuiling in ‘n kloof in die Langeberge. Hoofman Toto van die Tlharo-groep en hoofman Luka Jantjie van die Batlapin sluit hier by hom aan. ‘n Gewapende mag van oor die 2000 man uit alle dele van die Kaapkolnie is byeengebring om die oproer te onderdruk. Dit neem die mag egter 6 maande om die 500 uitgehongerde en uitgeputte rebelle te verdryf. Eers daarna is die rebelle stelselmatig tot oorgawe gedwing. Luka Jantie het op 30 Julie 1897 gesneuwel en is onthoof. Toto het hom op 2 Augustus oorgegee en is na Robbeneiland verban. Galeshewe ontsnap en is heelwat later in ‘n grot vasgekeer en gewond. Hy is tot 12 jaar tronkstraf veroordeel. Tydens die opstand is ‘n 1500 rebelle gedood . Die koloniale magte se verliese was 28 man en 36 gewondes. Enkele rebelle is opgehang en vierduisend is gevange geneem en as kontrakarbeiders na die Wes-Kaap gedeporteer.

Bibliografie

• mahala.co.za/culture/the-last-stand-of-a-south-african-hero/
• Matlhako, Chris: The Langeberg ‘Rebellion’ – Luka Jantjie, Galeshewe and Toto – their little known story of courage and bravery in defence of their people, land and livelihood. https://ujcontent.uj.ac.za
• Stapleton, Timothy J.: Encyclopedia of African colonial conflicts. Denver, Col.: ABC-CLIO, 2017. ISBN 978-1-59884-836-6
• www.jstor.org