Kaapkolonie

Hierdie artikel handel oor die Britse kolonie. Vir die Nederlandse kolonie, sien Nederlandse Kaapkolonie.

Die Kaapkolonie (Engels: Cape Colony) was 'n deel van Suid-Afrika onder Britse beset gedurende die 19de eeu. Dit het ooswaarts vanaf die Atlantiese Oseaan gestrek. Die finale oostelike grens, na vele oorloë teen die Xhosas, is by die Groot-Visrivier getrek. In die noorde het die Oranjerivier, ook bekend as die Garieprivier, vir lank as die grens gedien, hoewel grondgebied tussen dié rivier en die suidelike grens van Botswana later bygevoeg is.

Cape Colony
Britse Kaapkolonie

← ← 1795–1910 → →
Vlag Wapen
Volkslied: God Save the King (1795–1837; 1901–1910) God Save the Queen (1837–1901)
Ligging of Kaapkolonie Die Kaapkolonie ca. 1890 met Griekwaland-Oos en Griekwaland-Wes geannekseer en Stellaland/Goosen (in lig rooi) geëis
Hoofstad	Kaapstad 33°55′S 18°27′O
Taal/Tale	Engels, Nederlands (amptelik) Khoekhoe en Xhosa is ook gepraat
Godsdiens	Nederduits Gereformeerde Kerkfamilie, Anglikanisme, Tradisionele Afrika-godsdiens
Regering	Monargie
Monarg
- 1795–1820	George III
- 1820–1830	George IV
- 1830–1837	William IV
- 1837–1901	Victoria
- 1901–1910	Edward VII
- 1910	George V
Eerste minister
- 1872–1878	John Molteno
- 1908–1910	John X. Merriman
Goewerneur
- 1797–1798	George Macartney
- 1901–1910	Walter Hely-Hutchinson
Historiese tydperk	Wedloop om Afrika
- Nederlandse Kaapkolonie	1652–1795
- Stigting van die Kaapkolonie	1795
- Nederlandse kolonie	1803–1806
- Verdrag van Londen	13 Augustus 1814
- Natal geïnkorporeer	1844
- Stigting van die Unie van Suid-Afrika	31 Mei 1910
Oppervlakte
- 1822	331 900 km2 128 147 sq mi
- 1910	569 020 km2 219 700 sq mi
Bevolking
- 1822 skatting	110 380
Digtheid	0,3 /km²  0,9 /sq mi
- 1865 skatting	496 381
- 1910 skatting	2 564 965
Digtheid	4,5 /km²  11,7 /sq mi
Geldeenheid	Pond sterling

Die Geskiedenis van die Kaapkolonie reeks

Nederlandse Kaapkolonie Kaapkolonie

Voor 1806 Vanaf 1806 tot 1870 Vanaf 1870 tot 1899 Vanaf 1899 tot 1910

Die geskiedenis van die Kaapkolonie begin in 1652 met die stigting van Kaapstad deur die Nederlandse kommandeur Jan van Riebeeck wat in diens van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC) was.

Napoleon het die Sewe Provinsies van Nederland in 1795 beset wat die moederland van die VOC was. Dit het Groot-Brittanje aangespoor om die Kaap in 1795 om taktiese redes gedurende die Napoleontiese Oorloë te beset. Die VOC dra sy landgebiede oor na die Bataafse Republiek in 1798 en hou op om te bestaan in 1799. Die Britse mag gee die Kaapkolonie weer terug aan die Bataafse Republiek in 1803.

In 1806 word die Kaap weer deur die Britse mag beset gedurende die Slag van Blaauwberg in 'n poging om Napoleon uit die Kaap te hou, asook om handelsroetes na die Verre Ooste te beheer.

'n Britse kolonie word op 8 Januarie 1806 daargestel en die Kaapkolonie bly onder Britse beheer tot die vorming van die Unie van Suid-Afrika in 1910, waarna dit die Provinsie van Kaap die Goeie Hoop word, of beter bekend as die Kaapprovinsie.

In die loop van die 19e eeu het die Kaap 'n grondwetlike ontwikkeling soortgelyk aan dié van Brittanje se ander kolonies ondergaan. Die kroonkoloniebestuur wat aanvanklik toegepas is het al die mag in die hande van die goewerneur geplaas. Hy moes dikwels in regstreekse opdrag van die Britse regering optree sonder dat hy die geleentheid gegun is om sy eie diskresie te gebruik. Die verontagsaming van die plaaslike bevolking se wense het daartoe gelei dat baie griewe teen die Britse owerheid ontstaan het wat die grondliggende oorsaak van die Groot Trek geword het. Sedert 1834 het die koloniste geleidelik meer seggenskap in hul eie bestuursake verkry, maar die Imperiale regering se vetoreg op plaaslike wetgewing het eers in 1872 verdwyn.

Kroonkolonie (1806-1853)

Bestuur

Met die Britse oorname in 1806, was die Kaap ekonomies en staatkundig sleg daaraan toe. Anders as die meeste Europese kolonies wat in die loop van die 17e en 18e eeu gestig is, het dit oor geen stapelproduk, soos byvoorbeeld suiker in Wes-Indië, beskik nie. Daar was inderdaad geen uitvoerprodukte van enige aard nie.

In terme van Brittanje se merkantiele beleid, waarvolgens kolonies uitsluitlik gestig is om as melkkoeie vir die moederland te dien, was die Kaap dus waardeloos. Die strategiese ligging van die Kaap was die enigste rede vir die anneksasie, en Brittanje het slegs in die hawens belang gestel. Selfs nadat die anneksasie in 1814 permanent geword het, het Brittanje die Kaap bloot as die poort tot Indië beskou en onwillig gebly om groot onkostes in die binneland aan te gaan. Die Kaap se Blanke bevolking het 'n ongunstige reputasie in die buiteland verwerf, hoofsaaklik as gevolg van onjuiste geskrifte soos John Barrow se Travels into the interior of Southern Africa (1797/98), waarin hulle van onmenslike wreedheid teenoor die inboorlingbevolking beskuldig is.

Die Britse houding teenoor veral die Blanke boere was dus uit die staanspoor bevooroordeeld. Die beleidvormers is verder beïnvloed deur filantropiese drukgroepe wat voortdurend die soeklig op die Kaap gewerp het. Brittanje het gevolglik minder toegeeflik teenoor die Kaap opgetree as teenoor sy ander kolonies. Sy enigste begeerte was die daarstelling van 'n sterk gesentraliseerde bestuur wat die "buitepos na Indië" in stand sou hou, en die moontlik opstandige Blanke bevolking in toom sou hou. Die bestuur wat in 1806 ingestel is, was saam met die van die bandiete-kolonie Nieu-Suid-Wallis die mees outokratiese in die Ryk.

Alle wetgewende en uitvoerende gesag het by die goewerneur berus. Hy was ook die militêre gesagvoerder. Daar was wel 'n afsonderlike regspleging in die vorm van 'n Raad van Justisie, maar die lede van die raad, met uitsondering van die voorsitter, is deur die goewerneur benoem en aangestel. Daar kon ook net na die goewerneur geappelleer word. Die goewerneur was slegs aan die Minister van Kolonies verantwoordelik. Op die platteland het die stelsel van landdroste en heemrade behoue gebly. In 1807 is generaal sir David Baird, wat as goewerneur waargeneem het, deur graaf James Caledon opgevolg. Hy het die administrasie en openbare diensverlening opgeknap en die plaaslike bestuur bevorder deur die ses distrikte na nege te vermeerder. Die nuwe distrikte wat hy gestig het, was Caledon, George en Clanwilliam.

In 1811 het hy 'n groot verbetering in die regspleging teweeggebring deur die instelling van ʼn rondgaande hof. Dit het uit twee of meer lede van die Raad van Justisie bestaan en het deur die platteland gereis om sake wat buite die bevoegdheid van die landdroste geval het, te verhoor. Caledon is in 1811 deur die militaris sir John Cradock opgevolg, wat in teenstelling met sy voorganger 'n kragtige Oosgrensbeleid gehandhaaf het en onder andere by 'n grensoorlog betrokke geraak het. In 'n poging om die rondtrekkery van die veeboere te bekamp, het Cradock in 1813 die leenpagstelsel deur die erfpagstelsel vervang, wat beteken het dat boere eiendomsreg op hul plase kon bekom. Sy streng maatreëls aan die Oosgrens, waardeur hy gepoog het om die absolute gebiedskeiding tussen Blankes en Xhosas te bewaar en veediefstalle aan bande te lê, is deur die filantrope as onmenslikheid teenoor die Xhosas bestempel. Hulle het petisies gerig aan die Britse Ministerie van Kolonies, wat gunstig daarop gereageer het. Cradock het sy ontslag aangevra en is in 1814 deur lord Charles Somerset opgevolg. In dieselfde jaar het Nederland die Kaap by die Kongres van Wenen permanent aan Brittanje afgestaan.

Die outokratiese optrede van die ultra-konserwatiewe Somerset (aan die bewind 1814- 1826) het hom in botsing gebring met die Britse immigrante wat volgens sy eie skema in 1820 in die Oosgrensdistrikte gevestig is. Die meeste setlaars het wel nie stemreg in Brittanje geniet nie, maar was gewoond aan parlementere instellings. Hulle het klagskrifte na Londen gestuur en danksy die ondersteuning wat hulle van invloedryke filantrope soos dr. John Philip en William Wilberforce ontvang het, is 'n kommissie bestaande uit Colebrooke en Bigge reeds in 1823 na die Kaap gestuur om ondersoek in te stel.

Hulle het aanbeveel dat die mag van die goewerneur ingekort word. Die Adviesraad, wat in 1825 ingestel is, het uit amptenare bestaan wat net oor raadgewende magte beskik het. Die Raad ken net sake bespreek wat deur die goewerneur aanhangig gemaak is, en van 'n beperking van die goewerneur se mag was daar nie veel sprake nie. Colebrooke en Bigge se verslag het in 1826 verskyn en in dieselfde jaar is Somerset na Brittanje ontbied. Hoewel hy amptelik tot in 1828 die goewerneur was, het Somerset nie weer na die Kaap teruggekeer nie, en is sy amp deur Richard Bourke waargeneem. Die eerste regsoktrooi wat as gevolg van die kommissarisse se verslag aan die Kaap toegestaan is, is in 1827 deur Bourke in werking gestel. Die goewerneur is sy regsplegende gesag ontneem.

Die Raad van Justisie is afgeskaf en het plek gemaak vir 'n onafhanklike Hooggeregshof bestaande uit ʼn hoofregter en drie regters. Strafregtelike sake is deur 'n regter en ʼn jurie verhoor, en daar kon na die Geheime Raad in Londen geappelleer word. Op die platteland het die stelsel van Landdros en Heemrade verdwyn en is residentmagistrate aangestel. Die rondgaande howe is ook verbeter. Hoewel van die beginsels van Britse regspleging ingevoer is, het die Kaapse regstelsel Romeins-Hollands gebly. Die Liberale Party, wat in 1830 in Brittanje aan die bewind gekom het en in 1832 die bekende Reform Act deurgevoer het, het ook 'n simpatieke oor aan die Kaapse pleidooie vir 'n groter mate van verteenwoordigende bestuur verleen.

In 1834 is 'n nuwe bedeling deur die goewerneur, sir Benjamin D'urban, in werking gestel. Dit het voorsiening gemaak vir 'n Uitvoerende Raad bestaande uit 4 amptenare en 'n Wetgewende Raad bestaande uit dieselfde amptenare plus 5 tot 7 koloniste wat deur die goewerneur benoem is. Hoewel die uitvoerende en wetgewende gesag steeds nie geskei was nie, was die Wetgewende Vergadering 'n groot verbetering op die ou Adviesraad. Geen ordonnansie was sonder die goedkeuring van die Wetgewende Raad geldig nie. Wetgewing kon egter steeds deur die goewerneur as verteenwoordiger van die kroon geveto word. In 1836 is munisipale rade ingestel, waarvan die van Beaufort-Wes (1837) die eerste was. Die mate van seggenskap wat die koloniste in hul eie landsake verkry het, het duidelik geblyk toe Brittanje die Kaap as 'n strafkolonie soortgelyk aan Nieu-Suid-Wallis wou gebruik.

In November 1849 het die Neptune, 'n skip met 282 bandiete aan boord, in Valsbaai aangekom. Lede van die Wetgewende Raad het uit protes bedank en vir 'n wyle het dit gelyk asof die koloniste die wapen sou opneem. Uiteindelik het die Neptune na 'n vertraging van 5 maande opdrag ontvang om na Australië te vertrek. Agitasie om 'n groter mate van verteenwoordiging in die landsbestuur het reeds in 1847 begin vrugte afwerp, toe goewerneur sir Harry Smith (aan die bewind 1847- 1852) opdrag ontvang het om voorstelle in die verband in te dien. Die daaropvolgende Cape of Good Hope Constitution Ordinance is as gevolg van die uitgerekte Agtste Grensoorlog (1850-1853) en gedurige regeringswisselings in Londen eers in Maart 1853 bekragtig, en op 1 Julie 1853 het dit in die Kaap in werking getree.

Op 30 Junie 1854 het waarnemende goewerneur Henry Darling die eerste Kaapse parlement geopen. Die grondwet van die Kaapkolonie het vir 'n Wetgewende Raad en 'n Wetgewende Vergadering voorsiening gemaak. Die Raad het uit die hoofregter en 15 lede (8 vir die Westelike Provinsie en 7 vir die Oostelike Provinsie) wat vir 10 jaar verkies is, bestaan. Die Vergadering, wat jaarliks moes byeenkom, het uit 46 lede bestaan wat vir 5 jaar verkies is. Stemreg is toegestaan aan alle manlike Britse onderdane b6 21 wat aan sekere eiendoms- of inkomstevereistes voldoen het. Engels sou die enigste voertaal in die parlement wees. Die goewerneur het nog oor uitgebreide magte beskik en wetgewing kon deur die kroon geveto word. Die uitvoerende gesag het berus by Brits aangestelde hoofamptenare; wat die sittings as hoofde van die "departement" bygewoon het maar geen stemreg gehad het nie.

Beleid van verengelsing

Die beleid van verengelsing waarvan Caledon sowel as Cradock groot voorstanders was, kon eers na 1820 uitgevoer word. Vroeër was daar nie ʼn noemenswaardige Engelssprekende bevolking nie, en tot in 1814 was daar nie sekerheid of die Britse bewind blywend sou wees nie. Daar is wei 'n begin gemaak met die geleidelike verengelsing van die administrasie deur die aanstelling van Engelse amptenare. Na die koms van die Britse setlaars in 1820 het die proses van verengelsing met rasse skrede vooruitgegaan.

Skotse Presbiteriaanse predikante is ingevoer om die chroniese tekort aan predikante aan te vul. Engelse en Skotse leerkragte moes ook in die Afrikaners se stygende onderwysbehoeftes voorsien. In 1822 is gratis staatskole gestig, waar onderwys slegs in Engels sou geskied. In Julie 1822 het Somerset 'n taalproklamasie uitgevaardig wat voorsiening gemaak het vir verengelsing binne 'n periode van 5 jaar. Vanaf 1 Januarie 1823 kon korrespondensie met die koloniale sekretaris slegs in Engels gevoer word.

Twee jaar later sou korrespondensie met alle regeringskantore slegs in Engels geskied, en vanaf 1 Januarie 1827 sou Engels die enigste voertaal in die geregshowe wees. As deel van die verengelsingsbeleid is die Hollandse geldstelsel van riksdaalders en stuiwers in 1825 deur een van Engelse ponde, sjielings en pennies vervang. In sy uiteindelike doelwit, naamlik om die Afrikaners wesentlik te verengels, het die verengelsingsbeleid misluk. Die amptenary het die wenslikheid van Engels te leer, ingesien, maar nie hul eie taal afgesterf nie.

Slegs in uitsonderlike gevalle het vooraanstaande families heeltemal verengels. Die meeste Afrikaners, veral in die binneland waar hulle selde met die owerheid in aanraking gekom het, het aan die taal van hul kerk getrou gebly. Dit was veral in die kerk waar Afrikaans-Hollands voortgeleef het. In 1849 het die kerk sy eie blad, De Kerkbode, uitgegee, en in 1859 is 'n teologiese seminarie op Stellenbosch gestig.

Slawe en Hottentotte

Onder invloed van die Verligting en die vryheid-idees van. die Franse Revolusie het daar in die tweede helfte van die 18e eeu 'n toenemende agitasie vir die afskaffing van slawerny ontstaan. Denemarke was die eerste land wat slawehandel verbied het (1792). In Brittanje is ʼn Anti -Slave Trade Committee gestig (1787). Die organisasie het soveel invloed geniet dat slawehandel in 1807 in die Britse Ryk afgeskaf is. Die filantrope het hoofsaaklik teen die Wes-Indiese Eilande te velde getrek, waar slawerny op groot skaal voorgekom het en slawe dikwels wreed behandel is. Die sowat 35 000 slawe in die Kaap is oor die algemeen goed behandel (selfs Barrow moes dit erken), maar in die Britse slawe wetgewing is alle kolonies oor dieselfde kam geskeer.

In 1816 het Somerset die verpligte registrasie van slawe ingestel. Die Britse setlaars is uitdruklik verbied om slawe aan te hou. In 1823, met die stigting van die Anti-Slavery Society, is die eerste van 'n reeks regulasies ter beskerming van die slawe afgekondig. Die maatreëls het onder meer voorsiening gemaak vir 'n beperking van hul werksure, voorskrifte betreffende hul voedsel en klere, en die instelling van ʼn strafboek wat, onderteken en beëdig, aan spesiaal aangestelde slawebeskermers voorgelê moes word.

Die slawe-eienaars in die Kaap het voorgestel dat die slawe geleidelik by geboorte vrygestel word. So sou hulle nie meteens hul arbeiders ontneem word nie. Die voorstel het egter geen reaksie uitgelok nie en die emansiepasiewet van 1833 het bepaal dat alle slawe in die Kaap vanaf 1 Desember 1834 vry sou wees. Die ou-slawe sou vier jaar lank by hul eienaars ingeboek word. Die wyse waarop die vrystelling van die slawe geskied het, het groot ontevredenheid veroorsaak en was ook een van die faktore wat tot die Groot Trek gelei het.

Slegs die helfte van die bedrag waarteen die slawe gewaardeer is, is as vergoeding aan die eienaars uitbetaal. Die uitbetaling het geskied in Britse staatseffekte wat in Londen gehaal moes word. Dit het veroorsaak dat baie eienaars hul eise spotgoedkoop aan spekulante verkoop het omdat hulle nie self na Londen kon reis nie. Aan die begin van die 19e eeu was die meeste Hottentotte in die Kaap reeds ontstam en as arbeiders tussen die Blankes woonagtig. Hulle is egter nooit amptelik as onderdane van die land erken voordat Caledon in 1809 sy Hottentotproklamasie uitgevaardig het nie. Die proklamasie het bepaal dat die Hottentotte 'n vaste woonplek moes hê en slegs met 'n pas van een plek na 'n ander kon trek.

Die maatreël was daarop gemik om hul rondtrekkery te beëindig en arbeidsaamheid by hulle te kweek. Terselfdertyd het die proklamasie die landswette op hulle van toepassing gemaak en daardeur hul onderdaanskap erken. Die proklamasie het hulle ook teen uitbuiting beskerm. In 1812 het Cradock die inboekstelsel ingevoer. Daarvolgens moes Hottentotkinders wat tot hul agtste jaar op 'n boer se plaas gewoon het, 10 jaar lank by die boer ingeboek word. Die inboekstelsel het verseker dat die kinders arbeidsaamheid leer, versorg word en Christelik opgevoed word. Die inboekstelsel het groot verontwaardiging by die sendelinge en die filantrope uitgelok. Hulle het dit as bedekte slawerny bestempel en 'n beweging daarteen op tou gesit.

Die vernaamste beswaarmakers was dr. J.T. van der Kemp en eerwaarde J. Read, wat albei groot invloed by die Ministerie van Kolonies gehad het. Read het 'n brief aan die Ministerie van Kolonies gerig waarin hy boere van die Uitenhage omgewing van moord op Hottentotte beskuldig het. Cradock is gelas om die aantygings te ondersoek. In 1812 het die Rondgaande Hof (later bekend as die "Swarte Ommegang") meer as 50 sake teen boere verhoor. Sommige boere is vir kleiner vergrype veroordeel, maar nie een is aan moord skuldig bevind nie. Die beroering onder die Afrikaners oor die Swarte Ommegang het nog nie bedaar nie, toe die Slagtersnek-rebellie in 1815 plaasvind.

Die rebellie was 'n eenmalige voorval. Die meeste Afrikaners het dit veroordeel en slegs 'n handjievol het daaraan deelgeneem. Die hooffigure was verteenwoordigend van die swakker element onder die grensboere, wat weens hul noue verbintenis met die inboorlinge ontaard en hul beskawingspeil verlaag het. Frederick Bezuidenhout, 'n boer van die Baviaansrivier, het herhaalde aanmanings om voor die hof te verskyn op aanklagte dat hy een van sy Hottentotbediendes mishandel het, veronagsaam.

Toe ʼn klompie pandoere gestuur is om hom in hegtenis te neem, het hy hom verset en is doodgeskiet. Sy broer, Johannes, het wraak gesweer en 'n handjievol boere tot gewapende opstand oorgehaal. Die opstand het misluk en die leiers is in hegtenis geneem voordat hulle na Xhosa land kon vlug, waar hulle vroeër reeds by Gaika hulp gevra het. Vyf van die leiers is gehang, van wie 4 die galg 'n tweede keer moes bestyg omdat die toue die eerste keer gebreek het. Hoewel die Afrikaners nie simpatiek gestaan het teenoor die rebellie nie, het dit later simbolies geword van hul griewe teen die Britse bewind en is dit in die proses van idealisering uit verband geruk. In 1819 het dr. John Philip van die Londense Sendinggenootskap na die Kaap gekom en spoedig die leier van die filantrope geword. In 1826 het hy 'n boek, Researches in South Africa, gepubliseer waarin hy die Afrikaners van wreedhede teenoor die inboorlinge beskuldig het en die bestaande wetgewing veroordeel het. As gevolg van Philip se invloed is Ordonnansie 50 van 1828 in aandrang van die Ministerie deur die waarnemende goewerneur, Richard Bourke, uitgevaardig. Dit het alle bestaande wetgewing ten opsigte van die Hottentotte opgehef en hulle op gelyke voet met die Blankes geplaas. Ordonnansie 50 was een van die vernaamste griewe teen die Britse bewind en was as sodanig ʼn belangrike oorsaak van die Groot Trek.

Selfbestuur (1853-1872)

Sir George Grey

In die nuwe regering wat die Kaap in 1853 gekry het, het die twee huise van die parlement eweveel wetgewende mag gehad. Die uitvoerende gesag het by die goewerneur en sy amptenare berus. Hulle was as die Uitvoerende Raad bekend en was nie aan een van die twee wetgewende liggame verantwoordelik nie. Ernstige botsings tussen die wetgewende en uitvoerende magte was dus onvermydelik en sonder die leiding van sir George Grey (1812-1898) sou dit uit die staanspoor grondwetlike probleme geskep het.

Grey het in 1854 goewerneur van die Kaap en Britse Hoë Kommissaris in Suid-Afrika geword. Hy was voorheen goewerneur van Suid-Australië en luitenant-goewerneur van Nieu-Seeland. Grey se opdrag van die Britse regering was om die Kaap selfonderhoudend en selfverdedigend te maak, vrede onder die inboorlinge te bewaar, toesig oor Natal te hou en vriendskapsbetrekkinge met die twee Boererepublieke te handhaaf. Britse belange moes op Kaapstad en Tafelbaai gekonsentreer word.

Danksy Grey se parlementêre benadering tot die grondwet het hy meestal daarin geslaag om harmonie tussen die Uitvoerende Raad en die parlement te handhaaf. Die suksesvolle werking van die grondwet was ook in groot mate aan die ekonomiese voorspoed wat die Kaap beleef het, te danke. Daar was 'n aanmerklike styging in die uitvoer van wyn en wol. In 1859 is daar ʼn begin gemaak met die bou van die eerste spoorlyn, wat in 1863 tot op Wellington voltooi is. Onder toesig van die nuut gestigte Afdelingsraad is nuwe paaie gebou en die bestaande paaie beter in stand gehou. Onder leiding van Grey is daar ook begin met die bou van ʼn hawe by Oos-Londen en 'n seehoof vir die Kaapse hawe.

Grey het ook 'n besondere belangstelling in onderwys getoon. In 1857 het hy die Eksamenraad gestig, waaruit die Universiteit van Kaapstad later ontstaan het. Aan die Suid-Afrikaanse Biblioteek in Kaapstad het hy 'n waardevolle Africana-versameling en ander manuskripte geskenk. Hy het onderwys selfs buite die landsgrense bevorder deur fondse beskikbaar te stel vir die stigting van Grey-Kollege in Bloemfontein. Verskeie skole vir Swart kinders is ook deur hom gestig. Grey was nie ten gunste van Brittanje se beleid van segregasie tussen Blank en Swart aan die Oosgrens nie. Die enigste oplossing vir die Oosgrensprobleem was, volgens hom, die opheffing van die inboorlinge en hul ekonomiese integrasie met die Blankes.

Sy beleid was doelbewus daarop gemik om die inboorlinge se stamverband te verbrokkel deur ondermyning van die gesag van die opperhoofde. Baie stamhoofde het in ruil vir vergoeding toegestem dat Britse resident-magistrate in Xhosagebied woon en Britse reg toepas. As deel van sy beskawingsbeleid het Grey in 1857 sowat 2 000 Duitse immigrante onder leiding van baron Von Stutterheim tussen Oos-Londen en Queenstown gevestig. In die daaropvolgende paar jaar het meer as 6 000 Britse immigrante hulle ook in die Oosgrensdistrikte gevestig. Die nasionale selfmoord van die Xhosas in 1857 het Grey se beleid bevoordeel deurdat dit die verbrokkeling van die stamverband verhaas en die Xhosas ekonomies van die Blankes afhanklik gemaak het.

Grey het die ontvolking van groot dele van Brits-Kaffrarië benut deur Blanke boere toe te laat om daar te woon. Groot getalle ontwortelde Xhosas is by 'n program van openbare werke ingeskakel. Grey het gehoop om daardeur nie net in hul materiële behoeftes te voorsien nie, maar hulle ook arbeidsaamheid te leer. Die eerste hospitaal vir Swartes, Grey's Hospital by King William's Town, asook verskeie nywerheidskole is deur hom gestig. Grey se beleid ten opsigte van die Boererepublieke was onafskeidbaar aan sy inboorlingbeleid gekoppel. Hy het geglo dat vrede met die inboorlinge slegs gehandhaaf kon word indien 'n eenvormige inboorlingbeleid in die hele Suid-Afrika gevolg word. Hy wou graag al die gebiede in Suid-Afrika onder leiding van die Kaapkolonie en onder die Britse vlag federeer.

Die Vrystaat se voortdurende oorloë met die Basoeto's, wat vir sowel die Kaap as Natal gevaar ingehou het, het Grey se oortuiging versterk. Grey, wat as bemiddelaar tussen Mosjesj en die Vrystaat opgetree het, was op so 'n vriendelike voet met die Vrystaat, dat hy in 1858 in die Kaapse parlement bekend kon maak dat die Vrystaat ten gunste van federasie met die Kaap was. Kort tevore is die Sandrivier- en die Bloemfontein-konvensie deur Brittanje en onderskeidelik Transvaal en die Vrystaat onderteken en Brittanje was nie baie ten gunste van 'n federasie wat groot uitgawes sou meebring nie. Grey se eiegeregtige optrede ten opsigte van die Oosgrens en die republieke het veroorsaak dat hy in 1859 teruggeroep is. By sy aankoms in Londen was daar egter 'n nuwe regering aan bewind en hy is weer in dieselfde amp na die Kaap teruggestuur (1860). In die daaropvolgende jaar is hy egter op eie versoek na Nieu-Seeland verplaas.

Wodehouse

Sir Philip Wodehouse (1811 - 1887) het Grey in Januarie 1862 opgevolg. Hy het uit die staanspoor met groot probleme te kampe gehad: ekonomiese depressie, stygende staatskuld en 'n toenemende agitasie vir afskeiding in die Oostelike Provinsie. Die besuinigingsmaatreëls wat Wodehouse wou toepas, onder meer die inlywing van Brits-Kaffrarië en die heffing van nuwe belastings, het hom in dermate in botsing met die wetgewende gesag gebring dat 'n grondwetlike dooie punt keer op keer bereik is.

Hy was ten gunste van opskorting van die Kaap se grondwet en 'n terugkeer na kroonkoloniebestuur, of dan ten minste die afskaffing van die Wetgewende Raad. AI sy voorstelle in hierdie verband is met hand en tand beveg. In 1865 het Wodehouse die parlement geïgnoreer en toestemming van die Imperiale regering ontvang om Brits-Kaffrarië in te lyf. Die ignorering van die parlement het 'n storm van protes en ʼn agitasie vir groter selfbestuur tot gevolg gehad. Ten spyte van die mosie van wantroue wat teen Wodehouse in die parlement aanvaar is, is Brits-Kaffrarië in 1866 ingelyf.

Die ledetal van die Wetgewende Raad is tot 21 vermeerder en die van die Wetgewende Vergadering tot 66. Wodehouse se botsings met die parlement, wat nie sy finansiële maatreëls wou goedkeur nie, het voortgeduur tot in 1870, toe hy weens die grondwetlike dooie punt deur sir Henry Barkly vervang is.

Verantwoordelike bestuur

In teenstelling met sy voorganger was Barkly ten gunste van volkome selfbestuur. Hy het geglo dat Imperiale uitgawes daardeur besnoei kon word. Teen 1870 het die ekonomie van die Kaapkolonie begin verbeter as gevolg van die bloeiende wol- en volstruisveermark en die ontdekking van diamante. In 1869 is die Suezkanaal in gebruik geneem en het die Kaap se strategiese belang verminder.

Barkly het dus sy goed keuring geheg aan 'n mosie vir "verantwoordelike" bestuur wat in 1871 deur John Molteno, die lid vir Beaufort-Wes, ingedien is. Die mosie is deur die Wetgewende Raad verwerp en deur die separatiste teengestaan, maar is in die daaropvolgende jaar goedgekeur. Ingevolge die Constitution Ordinance Amendment Act, 1872, wat op 28 November 1872 in werking getree het, moes lede van die Uitvoerende Raad in die vervolg lede van een van die twee huise wees en verantwoording aan die laerhuis doen.

Die Uitvoerende Raad het toe dus die funksie van ʼn kabinet oorgeneem en moes bedank sodra hulle nie meer die vertroue van die Wetgewende Vergadering (laerhuis) geniet het nie. Die grondwet van 1872 het volkome politieke volwassenheid aan die Kaapkolonie besorg. Die goewerneur was voortaan slegs ʼn verteenwoordiger van die Britse regering en kon sy pligte net met die goedkeuring van die plaaslike ministers uitvoer. Die eerste kabinet is op 1 Desember 1872 saamgestel met John Molteno as premier.

Die Slag van Blaauwberg op 8 Januarie 1806

Kaart van die Kaapkolonie in 1809

Kaart van Suider-Afrika in 1885

Eerste ministers van die Kaapkolonie (1872–1910)

John Molteno

Cecil John Rhodes

#	Naam	Party	Ampsaanvaarding	Amp verlaat
1	John Molteno	Onafhanklik	1 Desember 1872	5 Februarie 1878
2	Gordon Sprigg	Onafhanklik	6 Februarie 1878	8 Mei 1881
3	Thomas Scanlen	Onafhanklik	9 Mei 1881	12 Mei 1884
4	Thomas Upington	Onafhanklik	13 Mei 1884	24 November 1886
—	Sir John Gordon Sprigg (2de ampstermyn)	Onafhanklik	25 November 1886	16 Julie 1890
5	Cecil John Rhodes	Onafhanklik	17 Julie 1890	3 Mei 1893
—	Cecil John Rhodes (2de ampstermyn)	Onafhanklik	4 Mei 1893	12 Januarie 1896
—	Gordon Sprigg (3de ampstermyn)	Onafhanklik	13 Januarie 1896	13 Oktober 1898
6	William Philip Schreiner	Onafhanklik	13 Oktober 1898	17 Junie 1900
—	Gordon Sprigg (4de ampstermyn)	Progressiewe Party	18 Junie 1900	21 Februarie 1904
7	Leander Starr Jameson	Progressiewe Party	22 Februarie 1904	2 Februarie 1908
8	John Xavier Merriman	Suid-Afrikaanse Party	3 Februarie 1908	31 Mei 1910

Demografie

Rasverdeling

Bevolkingsgroep	1904-sensus	1960-sensus
Swart mense	1 424 787	3 011 080
Wit mense	579 741	1 003 207
Bruin mense	395 034	1 330 089
Indiërs	10 242	18 477
Totaal	2 409 804	5 362 853

Sien ook

• Lys van kommandeurs en goewerneurs van die Kaapkolonie
• Westelike Provinsie (streek)
• Oostelike Provinsie (streek)
• Geldsoorte van die Kaapkolonie
• Kaapse maateenhede

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409540 band

Verdere leesstof

• (en) The Migrant Farmer in the History of the Cape Colony. P.J. Van Der Merwe, Roger B. Beck. Ohio University Press. 1 Januarie 1995, ISBN 0-8214-1090-3.
• (en) History of the Boers in South Africa; Or, the Wanderings and Wars of the Emigrant Farmers from Their Leaving the Cape Colony to the Acknowledgment of Their Independence by Great Britain. George McCall Theal. Greenwood Press. 28 Februarie 1970, ISBN 0-8371-1661-9.
• (en) Status and Respectability in the Cape Colony, 1750–1870 : A Tragedy of Manners. Robert Ross, David Anderson. Cambridge University Press. 1 Julie 1999, ISBN 0-521-62122-4.
• (en) The War of the Axe, 1847: Correspondence between the governor of the Cape Colony, Sir Henry Pottinger, and the commander of the British forces at the Cape, Sir George Berkeley, and others. Basil Alexander Le Cordeur. Brenthurst Press. 1981, ISBN 0-909079-14-5.
• (en) Blood Ground: Colonialism, Missions, and the Contest for Christianity in the Cape Colony and Britain, 1799–1853. Elizabeth Elbourne. McGill-Queen's University Press. Desember 2002, ISBN 0-7735-2229-8.
• (en) Recession and its aftermath: The Cape Colony in the eighteen eighties. Alan Mabin. University of the Witwatersrand, African Studies Institute. 1983.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kaapkolonie.