John X. Merriman

John Xavier Merriman (15 Maart 1841 - 1 Augustus 1926) was die laaste eerste minister van die Kaapkolonie voor die Uniewording van Suid-Afrika in 1910.

John Xavier Merriman
John X. Merriman
Eerste Minister van die Kaapkolonie
Ampstermyn 3 Februarie 1908 – 31 Mei 1910
Voorafgegaan deur	Leander Starr Jameson
Opgevolg deur	Louis Botha
Persoonlike besonderhede
Gebore	15 Maart 1841 Street, Somerset, Verenigde Koninkryk
Sterf	1 Augustus 1926
Politieke party	Suid-Afrikaanse Party
Eggenoot/-note	Agnes Vintcent

Vroeë lewe

Hy is in Street, Somerset, Engeland gebore. Sy ouers was Nathaniel James Merriman, hulpprediker van die Street-gemeente en later die derde biskop van Grahamstad, en Julia Merriman (née Potter). Hy het in 1849 (op die ouderdom van agt jaar) saam met sy ouers na die Kaapkolonie geëmigreer. Hy het by die Diocesan College (Biskoppe) in Rondebosch, Kaapstad, en later by Radley College in Engeland opleiding ontvang. Hy is in 1861 terug na Suid-Afrika, waar hy geboer het.

Politieke loopbaan

John X. Merriman by genls. Louis Botha (staande links) en genl. Jan Smuts (staande regs) tydens die Nasionale Konvensie.

Nadat hy as boer en landmeter gewerk het, het hy in 1869 die politiek betree. In hierdie stadium was die Kaapsekolonie besig om oor te beweeg na verteenwoordigende regering toe. Hy het eers die kiesafdeling Namakwaland, toe Wodehouse en uiteindelik Victoria-Wes verteenwoordig. Nadat verantwoordelike regering in 1872 aan die Kolonie toegestaan is, het hy vanaf 1875 tot 1878 gedien in die kabinet van die eerste Eerste Minister, sir John Molteno, en later in dié van sir Thomas Scanlen, vanaf 1881 tot 1884. Hy was Tesourier-Generaal onder Cecil John Rhodes vanaf 1890 tot 1893, maar het sy goeie verhouding met Rhodes na die Jameson-inval in Desember 1895 beëindig.

Daarna het hy 'n teenstander van die mynboubelange en Britse imperialisme in Suider-Afrika geword. Hierdie standpunt het vir hom die simpatie en samewerking van Onze Jan Hofmeyr se Afrikanerbond gewen. Hy was 'n lid van die Kaapse kommissie van ondersoek na die Jameson-inval, en was verantwoordelik vir die opstel van die kommissie se verslag. Hy het weer as Tesourier-Generaal van die Kaap gedien onder W.P. Schreiner vanaf 1898 tot 1900. Hy het onsuksesvol probeer om die Tweede Vryheidsoorlog te keer.

In 1908 het sy South African Party saam met die Afrikanerbond beheer van die Kaapse Wetgewende Vergadering verkry, en hy het as eerste minister van die Kaapkolonie gedien van 1908 tot en met Uniewording op 31 Mei 1910.

Hy was 'n vooraanstaande figuur in die Nasionale Konvensie wat die Unie tot stand gebring het, en was 'n moontlike keuse vir die amp van eerste minister van die nuwe unie. Lord Gladstone, die eerste goewerneur-generaal, het egter vir die Afrikanerstaatsman genl. Louis Botha gevra om 'n regering te vorm. Merriman het 'n aanbod van 'n pos in die eerste Uniekabinet van die hand gewys.

Hy het voortgegaan om te dien in die Parlement van Suid-Afrika, waar hy eers die kiesafdeling van Victoria-Wes en toe Stellenbosch verteenwoordig het. Hy het 'n lewendige briefwisseling met Jan Christiaan Smuts voortgehou, waarin hy hom herhaaldelik gewaarsku het van die risiko van rebellie en burgeroorlog tussen die gemeenskap van Britse herkoms en die Afrikaners, wat opspraak gemaak het teen die Suid-Afrikaanse samewerking met Groot-Brittanje teen Duitsland in die Eerste Wêreldoorlog, veral die Suid-Afrikaanse inval van Duits Suidwes-Afrika, tans Namibië. Hy was een van slegs 'n paar parlementslede wat die Native Land Act van 1913 teengestaan het, wat drasties die landeienaarskap deur die inheemse bevolking beperk het.

Persoonlike Lewe

In 1874 is hy met Agnes Vintcent, dogter van mnr. L. Vintcent, 'n lid van die Kaapse Wetgewende Raad, getroud. In 1892 het hy 'n plaas gekoop, wat later Rustenberg Wines geword het. Rustenberg Wines het hom later vereer deur 'n wynsoort na hom te vernoem.

Hy is in 1926 in die ouderdom van 85 op Stellenbosch, Suid-Afrika, oorlede.

Bronne

• The life of John Xavier Merriman /Perceval Maitland Laurence. London : Constable & Co, 1930
• Hierdie artikel is oorspronklik vertaal uit die Engelse Wikipedia