Stellenbosch (kiesafdeling)

Stellenbosch was 'n kiesafdeling vir die Suid-Afrikaanse Volksraad en die Kaaplandse Provinsiale Raad van die eerste algemene verkiesing in 1910 tot in 1994.

Henry Fagan, LV vir Stellenbosch van 1938 tot '43.

Stellenbosse studente vier die oorwinning van die NP in 1953 se algemene verkiesing.

John X. Merriman, tweede LV vir Stellenbosch.

Dr. Karl Bremer, LV vir Stellenbosch van 1943 tot '48.

Paul Roos, in 1948 vier maande lank die sewende LV vir Stellenbosch.

Otto du Plessis het administrateur van Kaapland geword nadat hy die L.V. vir Stellenbosch was.

1910-1921

In die eerste verkiesing wen die Regerende Party se J.H. Marais met 'n meerderheid van 158 stemme teen die sogenaamde onafhanklike Regerende Party-kandidaat, W.A. Krige. In 1915 staan twee nuwe kandidate en nou wen die Suid-Afrikaanse Party se John X. Merriman met 'n meerderheid van 818 stemme bo die Nasionale Party se C.L. Marais. Merriman behou Stellenbosch in 1920 toe hy die NP se P. de Waal verslaan met 814 stemme terwyl die onafhanklike P.B. Smith net 92 stemme op hom kon verenig. Merriman word in 1921 die derde maal verkies, dié keer onbestrede.

1924-1929

Hy staan nie weer in 1924 nie, maar J.P. Louw behou Stellenbosch vir die SAP met 'n meerderheid van 470 teen die NP se Paul Sauer, wat in 1929 LV vir Victoria-Wes, van 1933 LV vir Humansdorp en ook kabinetsminister sou word. In 1929 wen die NP die eerste keer op Stellenbosch toe dr. Bruckner de Villiers, wat ook as NP-kandidaat op Kuruman gestaan en gewen het, 268 stemme meer as die dienende LV kry. De Villiers het verkies om Stellenbosch te verteenwoordig. Op 15 Mei 1930 besluit die Hooggeregshof in Kaapstad dat hy nie behoorlik verkies is nie, maar De Villiers het reeds op 30 Oktober 1929 sy setel bedank en is in 'n tussenverkiesing op 22 Februarie 1930 met 'n meerderheid van 14 stemme (weer teen Louw) behoorlik verkose verklaar in Stellenbosch. Die Appèlhof het later die uitspraak van die Hooggeregshof ter syde gestel.

1933-1943

In 1933 se algemene verkiesing, nadat die NP en SAP 'n koalisie gesluit het, word dr. De Villiers onbestrede verkies, maar in 1938, veral danksy die ywerige ondersteuning van die VP-jeugtak onder leiding van Japie Basson, later leier van die Nasionale Unie, NP-LV vir Namib en VP- en P.F.P.-LV vir Bezuidenhout, wen die latere hoofregter Henry Fagan in Stellenbosch teen De Villiers met 'n meerderheid van net 30 stemme.

Dit was die laaste keer dat die VP Stellenbosch sou wen, want in 1943 klop dr. Karl Bremer die VP se A.A. Krige met 344 stemme. Bremer was volksraadslid vir Graaff-Reinet van 1924 tot 1925 en weer van 1929 tot 1943. Hy bly LV vir Stellenbosch tot 1948 en is daarna LV vir Ceres van die tussenverkiesing op 2 Mei 1951 tot die algemene verkiesing in 1953 en LV vir Vasco van 15 April 1953 tot en met sy dood op 18 Julie daardie jaar.

1948-1958

In die algemene verkiesing op 26 Mei 1948 word die eerste Springbokrugbykaptein, Paul Roos, met 'n meerderheid van 2 014 stemme bo die VP se H. Scholtz vir die Herenigde Nasionale Party verkies. Hy sterf egter op 22 September daardie jaar en in die tussenverkiesing op 17 November 1948 skuif J.A. Loubser die HNP se meerderheid op tot 2 150 teen die VP se L. Hofmeyr. In die algemene verkiesing van 1953 word Otto du Plessis die nuwe NP-LV vir Stellenbosch toe hy J.S. Stuttaford van die VP klop met 'n meerderheid van 1 452. Du Plessis behou Stellenbosch in 1958 met 'n meerderheid van 2 185 stemme teen die VP se R.W. Morkel.

1960-1966

Soos te verwagte stem Stellenbosch se kiesers oorweldigend ten gunste van republiekwording in die volkstemming van 1960: 8 086 ja-stemme vergeleke met 3 836 nee-stemme. Die VP nomineer nietemin vir S.J. Swanepoel om in 1961 se algemene verkiesing teen die nuwe NP-kandidaat, H.H. Smit, te staan. Swanepoel kry 3 139 stemme vergeleke met Smit se 7 465 en A.T. Brennan van die Progressiewe Party se 721 vir 'n meerderheid van 4 909. In 1966 is dit weer 'n driehoekige stryd met Smit wat nou 'n meerderheid van 4 968 behaal teen die VP se Morkel. Die PP-kandidaat, H.E. Spottiswoode, kry dié keer net 416 stemme.

1970-1989

Smit behou Stellenbosch in 1970 toe die Herstigte Nasionale Party die eerste keer 'n kandidaat stel, maar hulle P. van A. van der Spuy kry net 231 stemme, die PP se A. Schoonwinkel 632, die VP se David de Villiers Graaff 3 632 en Smit 8 325, 'n meerderheid van 4 693. Ondanks die verbeterde vertoning in 1970 stel die VP nie weer 'n kandidaat in 1974 nie. Die PP se Jan van Eck kry 1 703 stemme en Smit 7 303 vir sy grootste meerderheid tot nog toe van 5 600 stemme.

In 1977 en 1981 wen die NP gemaklik op Stellenbosch, maar in 1987 daag dr. Esther Lategan, 'n onafhanklike, die NP-kandidaat uit en verloor met net sowat 1 700 stemme. Sy sluit later aan by Wynand Malan se Nasionale Demokratiese Beweging. Die NP wen Stellenbosch vir oulaas in 1989 teen die Demokratiese Party.

Sien ook

Kaapse kiesafdelings: Bredasdorp, Caledon, Ceres, Clanwilliam, Helderberg, Hottentots-Holland, Malmesbury, Moorreesburg, Paarl, Piketberg, Riversdal, Swellendam, Valsbaai, Wellington, Worcester.

Bronne

• (en) Potgieter, D.J. (ed.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• (af) Schoeman, B.M. 1977. Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910-1976. Pretoria: Aktuele Publikasies.