Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1961
Die Suid-Afrikaanse parlementsverkiesing van 1961 het op 30 Maart 1961 plaasgevind. Die regerende Nasionale Party van Eerste Minister Hendrik Verwoerd was weer maklik die grootste party.
Dr. H.F. Verwoerd kondig in die tweede helfte van 1961 aan dat hy besluit het om die algemene verkiesing, wat in 1963 gehou moes word, te vervroeg tot 18 Oktober van daardie jaar. Hy wou waarskynlik die kiesers geleentheid bied om hulle uit te spreek oor die land se uittrede uit die Britse Statebond. Dit sou die eerste verkiesing tydens sy ampstermyn as eerste minister wees. Moontlik wou hy ook die lewe van die Progressiewe Party verkort. Hy was bekommerd oor die politieke rigting wat dié party voorgestaan het en sou die verdwyning van die party uit die Suid-Afrikaanse politiek verwelkom het.
Met die oog op die verkiesing het mnr. Japie Basson, wat in 1959 as Volksraadslid vir Namib in Suidwes-Afrika geskors is omdat hy nie met die N.P. se rassebeleid kon saamgaan nie, se Nasionale Unie 'n ooreenkoms met die Verenigde Party gesluit dat kandidate mekaar nie sou opponeer nie en dat minstens een veilige opposisiesetel in die Volksraad vir die Nasionale Unie oopgehou sou word. Daar is ook onderneem dat Henry Fagan, partyleier, 'n senator in Natal sou word. Die partye kom ook ooreen om republiekwording as 'n voldwonge feit te aanvaar en om 'n rassefederasie as toekomstige regeringspatroon te aanvaar met billike verteenwoordiging aan alle rasse in 'n sentrale Parlement. Die party het uit die staanspoor min kans gestaan om 'n eie staanplek in die politiek te verower. Die algemene verkiesing het dit bevestig. Die ooreenkoms was dus net die voorspel tot Basson se hertoetrede tot sy ou tuiste, die Verenigde Party, wat hy in Suidwes verlaat het om 'n N.P.-Volksraadslid te word. Sir De Villiers Graaff het die krag van die N.U. totaal oorskat. Hierin het die P.P. se aanvalle van links waarskynlik 'n rol gespeel. Mnr. Hymie Miller moes in Bezuidenhout, waar hy in 1958 onbestrede verkies is, plek maak vir Basson, wat uiteindelik die enigste N.U.-lid word wat die Volksraad haal. Miller verloor in Houghton teen die enigste suksesvolle P.P.-kandidaat, mev. Helen Suzman. Basson se meerderheid was 4 524 bo die kandidaat van die N.P., J.H. Loock. In Boksburg trek die N.U. 43,8% van die stemme, George 14,4%, Newcastle 37,8%, Port Elizabeth-Noord 37%, Pretoria-Sunnyside 39,9%, Stellenbosch 23,7%, Valsbaai 35,8%, Vereeniging 42,1% en Vryheid 33,1%. Die party se totale getal stemme was 46 448, of 5,8% van die totaal. Kort daarna is die party ontbind en sluit hy by die V.P. aan.
Toe die Parlement op 18 Augustus 1961 ontbind is, was die stand van die partye: N.P. 102, V.P. 43, P.P. 11 en N.U. 1 asook vier Kleurlingverteenwoordigers. Die algemene verkiesings het, buiten om die P.P. van 11 tot 'n enkele verteenwoordiger te verminder, nie veel aan die politieke situasie verander nie. Die N.P. het twee winste op die V.P. behaal en sy ledetal tot 105 opgeskuif nadat die N.P. ook Namib teruggewen het waar Basson die party verlaat het. Na die verkiesing is die totale stand van die partye: N.P. 105, V.P. 49. P.P. 1, N.U. 1, Kleurlingverteenwoordigers 4. In Kaapland het Queenstown 'n rekord opgestel toe 97,2% van die kiesers gaan stem het. Dit was die enigste N.P.-wins in die provinsie op die V.P. toe mnr. J.J. Loots met 369 stemme wen. In Natal kon die N.P. weer net Newcastle en Vryheid verower terwyl hy in Transvaal in Sunnyside sy enigste wins op die V.P. behaal het.
Uitslag
wysig
Nasionale Party: 105 setels
Verenigde Party: 49 setels
Onafhanklikes: 4 setels
Progressiewe Party: 1 setel
Nasionale Unie: 1 setel
| Party | Leier | % | Setels | Verskil |
|---|---|---|---|---|
| Nasionale Party | Hendrik Frensch Verwoerd | 46,11% | 105 | +2 |
| Verenigde Party | De Villiers Graaff | 35,88% | 49 | -8 |
| Progressiewe Party | Jan Steytler | 8,60% | 1 | +1 |
| Nasionale Unie | Henry Allan Fagan | 6,26% | 1 | +1 |
| Onafhanklikes | – | 2,85% | 4 | +3 |
| Konserwatiewe Arbeidersparty | – | 0,31% | – | – |
| Totaal | 100% | 160 | – |