Afrikanerbond (party)

Die Afrikanerbond was 'n belangrike Kaapse politieke party in die laaste kwart van die 19de eeu en tot en met Uniewording. Hierdie politieke party moet nie verwar word met die latere Afrikanerbond (kultuurorganisasie) nie. Laasgenoemde is die voortsetting van die eertydse geheime Afrikaner Broederbond.

Ds. S.J. du Toit, stigter van die Bond.

Stigting

Die Afrikanerbond (politieke party) is op 20 Junie 1879 deur S.J. du Toit, redakteur van Di Patriot, in die Paarl gestig. Op hierdie datum verskyn die naam Afrikanerbond vir die eerste keer as 'n opskrif in Di Patriot se hoofartikel. Hierdie politieke party het aanvanklik weinig sukses geken. In 1880 is slegs 3 takke gestig in Hopetown, Calvinia en Petrusville. Tussen 1881 en 1882 het dit egter baie vinnig gegroei as gevolg van die Eerste Vryheidsoorlog. Teen die einde van 1883 was die Afrikanerbond die grootste politieke party in Suid-Afrika. Die doelwit van die Afrikanerbond was die "Verenigde State van Suid-Afrika".

Nuwe Voorsitter

In 1878 het Onze Jan Hofmeyr die Zuidafrikaansche Boeren Beschermings Vereeniging (ZABBV) gestig om op te kom vir die belange van die boere in die Kaap. Tussen 'Onze Jan' en S.J. du Toit het daar onenigheid ontstaan. Hofmeyr was ten gunste van Nederlands as taal vir die Afrikaners en Du Toit was ten gunste van Afrikaans as taal vir die Afrikaners. Hofmeyr was bang dat die steun vir Du Toit te groot sou word. Op 28 Oktober 1882 het 'Onze Jan' 'n vereniging gestig met die naam Afrikanerbond in Kaapstad met homself as voorsitter. Hierna het hy hom beywer vir die samesmelting tussen die twee Afrikanerbonde. Op 2 November 1882 is hy as voorsitter verkies van die nuwe Afrikanerbond. Hofmeyr het dit nie daar gelaat nie, maar hom ook beywer vir die samesmelting tussen die ZABBV en die Afrikanerbond. Op 24 Mei 1883 te Richmond, smelt die Zuidafrikaansche Boeren Beschermings Vereeniging se 16 takke saam met die 116 takke van die Afrikanerbond onder die voorsitterskap van Onze Jan Hofmeyr en die naam Afrikanerbond.

Aan bewind

Weens die anti-Engelse gevoelens in die tyd, veroorsaak deur die anneksasie van die Transvaal en die daaropvolgende Slag van Majuba, het die Afrikanerbond vinnig gegroei. Die erkenning van Nederlands as amptelike taal, naas Engels deur die Kaapse Parlement, is as 'n belangrike mylpaal en doelwit van die Afrikanerbond beskou.

In 1895 het die Jameson-inval 'n einde gebring aan die bondgenootskap tussen die Bond en Rhodes, hoewel dit in 'n groot mate die steun van John X. Merriman en ander vooraanstaande Engelssprekende leiers behou het. In 1898 het die Bond aan bewind gekom in die Kaapkolonie met William Philip Schreiner, broer van Olive Schreiner, as eerste minister.

Die Bond het net twee jaar aan bewind gebly, want in 1900 is dit deur erge interne verdeeldheid getref vanweë die Tweede Vryheidsoorlog. Die party het as opposisie aangebly tot 1908, toe sy leiers, Jacobus Wilhelmus Sauer en sir Nicholas Frederick de Waal en andere in die kabinet van John X. Merriman ingesluit is.

Unie van Suid-Afrika

Die Bond het 'n belangrike rol gespeel by die totstandkoming van die "Unie van Suid-Afrika". Op 7 Desember 1911 het die party ontbind en het die oorblywende partylede opgegaan in die opposisiepartye, naamlik Het Volk in Transvaal, die Orangia Unie in die Vrystaat, die Volksvereniging in Natal en die Suid-Afrikaanse Party (SAP) in die Kaap. As sodanig was die Bond die voorloper van die Suid-Afrikaanse Party wat die Unie tot 1924 geregeer het en, as samestellende deel van die Verenigde Party, weer van 1933 tot 1948. Met dié trotse geskiedenis kan die Bond selfs beskou word as 'n voorloper van die Demokratiese Alliansie omdat dié party deels ontstaan het uit die Progressiewe Party, wie se stigters in 1959 van die V.P. af weggebreek het.

Bronne

• V.E. d'Assonville: S.J. du Toit van die Paarl (1847-1911): Marnix 1999.