Kongres van Wene
Die Kongres van Wene was 'n byeenkoms vanaf November 1814 tot Junie 1815, bygewoon deur ambassadeurs uit verskeie Europese lande. Die doel van die kongres was om vrede in Europa te bevorder ná die oorloë van die Franse Rewolusie en die Napoleonse tydperk (1789-1815). Ingevolge die laaste bepaling van die Eerste Vredesooreenkoms van Parys (30 Mei 1814) moes die oorwinnaars – Pruise, Oostenryk, Rusland, Brittanje, Beiere en Wurttemberg – in Wene 'n kongres hou om die betrekkinge in die hele Europa opnuut te reël.
1. Verenigde Koninkryk: Arthur Wellesley, 1ste hertog van Wellington
2. Portugal: Joaquim Lobo Silveira, 7de graaf van Oriola
3. Portugal: António de Saldanha da Gama, graaf van Porto Santo
4. Swede: Carl Löwenhielm, Count Carl Löwenhielm
5. Frankryk: Jean-Louis-Paul-François, 5de hertog van Noailles
6. Oostenryk: Klemens Wenzel, Prince von Metternich
7. Frankryk: André Dupin
8. Rusland: gount Karl Robert Nesselrode
9. Portugal: Pedro de Sousa Holstein, 1ste graf of Palmela
10. Verenigde Koninkryk: Robert Stewart, Viscount Castlereagh
11. Frankryk: Emmerich Joseph, hertog van Dalberg
12. Oostenryk: Baron Johann von Wessenberg
13. Rusland: Prins Andrey Kirillovich Razumovsky
14. Verenigde Koninkryk: Charles Stewart, 1ste baron Stewart
15. Spanje: Markies van Labrador
16. Verenigde Koninkryk: Richard Le Poer Trench, 2de graaf van Clancarty
17. Wacken (Griffier)
18. Oostenryk: Friedrich von Gentz (Kongressekretaris)
19. Pruise: Baron Wilhelm von Humboldt
20. Verenigde Koninkryk: William Cathcart, 1ste graaf Cathcart
21. Pruise: Prins Karl August von Hardenberg
22. Frankryk: Charles Maurice de Talleyrand-Périgord
23. Rusland: Graaf Gustav Ernst von Stackelberg
Die hoofdoel van die kongres was om in Europa 'n magsewewig te skep wat moes verhinder dat een land die beheer oor die grootste deel van die vasteland kon kry, soos Frankryk dit onder Napoleon gedoen het en om die status quo in Europa te herstel soos in die voor-Napoleontiese era bestaan het. Aanvanklik is net die vier groot Europese lande verteenwoordig – die Verenigde Koninkryk, Pruise, Oostenryk en Rusland. Daarna is die herstelde Franse monargie deur Talleyrand asook talle kleiner lande verteenwoordig. Die vrede is deur hierdie vyf lande en ook Spanje, Portugal en Swede bekragtig. Verskeie kleiner Europese lande is ook teenwoordig, maar hulle het nie die vrede onderteken nie.[1] Die voorsitter van die kongres was die buitelandse minister van Oostenryk, Klemens von Metternich.
Die kongres
wysigOp 6 April 1814 abdikeer Napoleon en is hy met 'n klein gevolg na die eiland Elba verban. Lodewyk XVIII word die nuwe koning van Frankryk en op 30 Mei 1815 sluit hy 'n vredesverdrag (Verdrag van Parys) met die die bondgenote wat Napoleon verslaan het. Ingevolge hierdie vredesverdrag sou 'n kongres gehou word om die vrede in Europa te bevorder.
Op 18 September 1814 het die Kongres geopen. Frankryk, wat intussen 'n nuwe koning, t.w. Lodewyk XVIII uit die Huis van Bourbon, gekry het, is ook toegelaat om deel te neem en is deur die uitgeslape Talleyrand verteenwoordig. Hy het met groot sukses vir die belange van sy land geveg. Die man wat egter veral sy stempel op die Kongres afgedruk het, was die verteenwoordiger van Oostenryk, prins Metternich.
So belangrik was sy rol by die Kongres, en ook in die jare daarna tot 1848, dat die tyd dikwels “Metternich se Europa" genoem word. 'n Paar honderd diplomate, asook die vorste van Pruise, Rusland, Beiere en Wurttemberg, het na die Oostenrykse hoofstad gekom vir die Kongres. Selde in die geskiedenis van Europa het soveel vorste saam vergader. Die grootste probleem was om te besluit hoe die grense van die lande van Europa getrek moes word.
Talleyrand het goed die kuns verstaan om die meningsverskille van die oorwinnaars vir sy doel uit te buit, maar na die kortstondige terugkeer van Napoleon en Frankryk se finale nederlaag by Waterloo, het die Kongres 'n fermer houding teenoor Frankryk ingeneem. Die uiteinde was dat Frankryk se grense teruggeplaas is na dié van 1790. Frankryk is ook omring met bufferstate wat Franse invalsplanne moes ontmoedig. So is België bv. van Oostenryk weggeneem en met die Verenigde Provinsies van Noord-Nederland verenig om Nederland sterker te maak. Lombardye en Venesië het na Oostenryk gegaan en Pruise is versterk deurdat 'n deel van die Rynland by sy gebied gevoeg is.
Die Kongres van Wene het egter veel meer gedoen as om net nuwe grense te bepaal. Die groot moondhede het besef dat hulle Napoleon slegs deur samewerking kon verslaan bet. Voortgesette samewerking in vredestyd sou dus kon help om toekomstige oorloë te voorkom. Daarom is die Viervoudige Verbond tussen Oostenryk, Rusland, Pruise en Brittanje in die lewe geroep. Die oogmerk was dat verteenwoordigers van hierdie lande gereeld moes byeenkom om die probleme van Europa te bespreek en op te los.
Hierdie Verbond het egter nie veel kans op welslae gehad nie, omdat die belange van die verskillende Europese lande gedurig gebots het en hulle selde kon saamstem oor omstrede kwessies. Ook het die stigting van die Heilige Alliansie, wat veral deur Rusland gebruik is om sy belange te bevorder, die Viervoudige Verbond ondermyn, en teen 1823 was die Viervoudige Verbond prakties gesproke reeds uitgedien. 'n Werklike magsbalans is dus nie in Wene geskep nie.
Die deelnemers aan die Kongres het die belange van die vorstehuise verteenwoordig en nie dié van die volkere nie. Dit is wel waar dat daar vir verskeie dekades na die Kongres geen groot Europese oorlog was nie, maar die kongresbesluite het toestande geskep wat later tot oorloë en opstande sou lei.
Territoriale nedersettings
wysig
Die belangrikste territoriale nedersettings van die verdrag was soos volg:[2]
- Die Heilige Romeinse Ryk (ontbind deur Napoleon in 1806) is deur die Duitse Bond vervang.
- Net die Duitssprekende gedeelte van die Oostenrykse Ryk is in die Duitse Bond – Hongarye, die Slawiese en die Italiaanse gedeelte van die ryk lê buite die Bond.
- Pole is deur Pruise en Rusland gedeel.
- Nederland en België word 'n enkele land met die Prins van Oranje as koning.
- Die Koninkryk van die twee Sisiliës is uit Napels en Sisilië gestig.
- Die Pouslike State is herstel.
- Die Switserse Konfederasie is as 'n neutrale land herstel.
- Noorweë en Swede is met mekaar verbind in 'n enkele land.
- Die Britse beheer oor die Kaapkolonie en Ceylon en verskeie ander eilande is erken, maar Nederlands Oos-Indië keer terug na Nederland.
Die kongres het die slawehandel veroordeel en ook 'n protokol vir internasionale diplomasie ingestel.[2]
Navolg van die Kongres
wysigDie "Balans van mag" wat tydens die Kongres van Wene geformuleer is, het verseker dat daar vrede in Europa was totdat die Krimoorlog byna 40 jaar later uitgebreek het. Intern is egter liberalisme en nasionalisme onderdruk, wat in 1830 en in 1848 revolusies tot gevolg gehad het.[3]
Frankryk
wysigFrankryk het baie van die veranderinge wat tydens die rewolusie plaasgevind het, behou, veral die stelsels van plaaslike regering en die konsep van die kodifikasie van die reg. Die grense van departemente, arrondissemente en communes (gemeenskappe) het voortgegaan met klein veranderinge tot die huidige tyd. Die metrieke stelsel wat die lukrake stelsel van meeteenhede wat voor die rewolusie in Frankryk gebruik is, is ook behou. Baie van hierdie konsepte, veral die kodifikasie van die reg en die metrieke stelsel, is ook behou in dié dele van Europa waar hulle deur Napoleon bekendgestel is.
Die herstel van die Huis van Bourbon op die Franse troon was nie geslaag nie. Omdat hulle teruggekeer het met die steun van Frankryk se vyande, is hul naam aan die skande van die nederlaag gekoppel. Die Franse sou ook geen terugkeer na die absolute orde duld nie. Lodewyk XVIII het hiermee rekening gehou, maar sy broer en opvolger, Karel X, het die volk se wense verontagsaam.
In 1830 het die Franse weer in opstand gekom, en Karel X moes vlug. Hy is vervang deur Lodewyk Philippus, wie se regering net so onbevredigend was. In 1848 het nog 'n revolusie uitgebreek wat gelei het tot die Tweede Franse Republiek met Napoleon se neef Loedewyk Napoleon as president. Hy het in 1852 die Tweede Keiserryk uitgeroep.
Italië
wysigMetternich het ltalië 'n “geografiese uitdrukking" genoem - en die land was inderdaad nie veel meer nie.[4] Die Oostenrykers was in Lombardye en Venesië was 'n gedeelte van die Oosterykse Kaiserdom, Napels en Sicilië het teruggekeer na feodale state onder die Huis van Bourbon en die Pouslike state het teruggekeer na die beheer van die Pous. Afgesien van die koninkryk Savoye (wat die eiland Sardinië ingesluit het), het die res van Italië bestaan uit hertogdomme wat weinig meer was as Oostenrykse kliëntstate.
Victor Emmanuel I was 'n despotiese monarg, maar is tydens 'n rewolusie in 1821 is hy afgesit en vervang deur Charles Felix wat die grondslag gelê het vir 'n meer liberale staat. Dit het 'n politieke klimaat geskep wat Garibaldi, 'n Italiaanse nasionalis, in staat gestel het om 'n beweging te lei wat in 1870 gelei het tot die Unifikasie van Italië onder Victor Emmanuel II, koning van Savoye.
Oostenryk en Pruise
wysigDie Heilige Romeinse Ryk, wat in 1806 deur Napoleon ontbind is, het 360 verskeie gebiede bevat maar die nuwe Duitse Bond het slegs 38 gebiede. Die grootse lande in die nuwe Duitse Bond is Pruise, Oostenryk, Beiere en Hannover. (Destyds was die koning van Hannover ook koning van die Verenigde Koninkryk).
Met Metternich aan die roer van sake, was in hierdie jare baie invloedryk. Dit was veral Metternich wat die Heilige Alliansie 'n instrument van onderdrukking gemaak het; Oostenryk met sy mengelmoes van volke binne een staat het die kragte van nasionalisme en liberalisme meer as enige ander staat gevrees.
In 1819 het Metternich die Karlsbad-Dekrete uitgevaardig, waardeur liberalisme in die hele Duitsland verdoem is; by die Kongres van Troppau (1820) is besluit om enige rebellie teen 'n wettige vors te onderdruk. Metternich het 'n netwerk van spioene opgebou en die hele Duitse Bond in 'n soort “polisiestaat" verander. Sy onderdrukkende maatreëls in Duitsland en Italië was veral verantwoordelik vir die opstande van 1848.
'n Tweede les is ook uit die verlede geleer: die Duitse vorste wou die versplintering van Duitsland in talle klein staatjies - iets wat dinge vir Napoleon baie vergemaklik het - beëindig. Hulle wou 'n Duitse Bond stig waarin al die kleiner Duitse state saamgesmelt sou word.
Pruise het na die kongres nog steeds in die skaduwee van Oostenryk gestaan. Eers na 1860 het Pruise die onbetwiste leier van Duitsland geword. Intussen is die Pruisiese leër egter uitgebou tot die deeglike oorlogsmasjien wat Bismarck later sou gebruik om Duitsland te verenig. Ook het die stigting van die Zollverein (Tolverbond) onder Pruisiese leiding die state van Noord-Duitsland aan Pruise verbind, en die unifikasie van Duitsland help voorberei.
Nederland en België
wysigDie sewe provinsies van Noord-Nederland is met die suidelike deel (België) verenig en die hele land het die Franse siviele reg and plaaslelikke administratie behou.
Nieteenstaande 'n goeie koning in die persoon van Willem I, was die vereniging van die Katolieke Belge met die Protestantse Nederlanders 'n mislukking. In 1831 het België van Nederland afgeskei en onafhanklik geword.
Brittanje
wysigBrittanje is deur die Kongres van Wene as die leidende seemag erken. Van sy veroweringe in die Napoleontiese tyd kon Brittanje Malta, Helgoland, Ceylon, en die Kaap die Goeie Hoop behou. Alhoewel hierdie kolonies 'n nuwe koloniale heer verkry het, is die nalatenskap van hul vorige koloniale here voortgesit - die Romeins-Hollandse Reg in die Kaapkolonie, Ceylon en Guyana en Franse-reg in Mautitius. Taalregte is ook in hierdie kolonies bewaar en in Mauritius is die metrieke stelsel behou.
Hiermee het die tyd van die groot Britse koloniale uitbreidings begin.
Spanje
wysigSpanje wat so heldhaftig teen Napoleon geveg het, het niks by die Weense Kongres gewen nie. Die Bourbon-koning Ferdinand VII het alle vryheidsidees in sy land bloedig onderdruk.
Switserland en Swede
wysigDie Switserse konfederasie, wat deur Napoleon omvergewerp is, is herstel. Sedertdien is Switserland se grense nie weer verander nie. Swede moes Finland en Sweeds-Pommere afstaan, maar het beheer oor Noorweë verkry. Noorweë en Swede het in 1905 geskei.
Rusland
wysigBy die Kongres van Wene het tsaar Alexander hom baie liberaal voorgedoen. Met verloop van jare het hy sy onderdane egter al hoe meer onderdruk. Onder sy opvolger, Nicolaas I, was dit nog erger. Alexander het beloof om Pole sy onafhanklikheid te gee, maar in die praktyk was dit slegs 'n set om groot dele van die land onder Russiese beheer te kry.
Die Ottomaanse Ryk (Turkye)
wysigEen van die groot probleme vir Rusland, en ook vir baie van die ander groot moondhede, was Turkye. Die verval van die Turkse Ryk was ooglopend. Griekeland was die eerste wat weggebreek het, en Brittanje het gevrees dat Rusland die verdere verval van die Turkse Ryk sou bevorder om sy invloed oor die nuwe onafhanklike state in die Balkan uit te brei.
Daarom het Rusland en Brittanje mekaar met die uiterste agterdog bejeën, en toe Rusland Moldawië en Walachye beset, was die vonk in die kruitvat. Die gevolg was die Krimoorlog van 1854-56.
Suider-Afrika
wysigSoos België en talle ander gebiede in Europa, het die Kongresgangers in Wene die Kaap aan vreemde oorheersers oorgedra - in die geval Brittanje. Na die ooreenkoms wat in 1806 aangegaan is, word die Romeins-Hollandse reg, die Nederlandse taal en die NG Kerk erken, en baie hooggeplaaste Nederlandse amptenare het hul poste behou. Die afskaffing van die slawehandel in 1807, die emansipasie van slawe in 1837 en die probleme aan die oostelike grense van die kolonie het egter probleme veroorsaak wat nie die nodige aandag in Londen gekry het nie, en wat bygedra het tot die vorming van die negentiende eeuse Suid-Afrikaanse geskiedenis.
Verwysings
wysig- ↑ Kennis, vol 8, 1980, bl. 1470, ISBN 0 7981 0830 4
- ↑ 2,0 2,1 (en) Palmer, AW, red. (1962). A Dictionary of Modern History 1789-1945. Penguin Reference Books. Vienna, Congress of.
- ↑ Gardiner, J en Wenborn, N, red. (1995). The History Today Companion to British History (in Engels). Londen: Collins & Brown. Vienna, Congress of. ISBN 1 85585 2616.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Einaudi, Mario (1945). "From "Geographical Expression" to European Power". EM 18: What Is the Future of Italy? (1945) (in Engels). American Historical Association. Besoek op 13 Junie 2021.