Venesië

Venesië (Italiaans: Venezia, [veˈnɛttsja], luister (hulp·inligting); Venesiaans: Venexia, Venèsia of Venezsia,^[3] [veˈnessi̯a]) is die hoofstad van die administratiewe gewes van Veneto in Italië, vorm saam met die stad van Padua die Metropolitaanse gebied van Padua en Venesië, en dra die bynaam La Serenissima (Die Deurlugtigste).^[4] Die ou stad (Centro Storico) is op 'n paar groot eilande in die halfmaanvormige strandmeer van Venesië geleë. Op die vasteland het die uitgestrekte residensiële en nywerheidsbuurte van Mestre ontstaan wat tans die oorgrote meerderheid Venesiane huisves.

Venesië Città di Venezia Venexia/Venèsia
Kaart	Wapen



	Vlag


Land	Italië
Gewes	Veneto
Provinsie	Venesië (VE)
Koördinate	45°26′N 12°20′O / 45.433°N 12.333°O / 45.433; 12.333
Stigting	Antieke oudheid
Oppervlakte:
- Totaal	414,57 vk km^[1]
Hoogte bo seevlak	1 m
Bevolking:
- Totaal (31 Desember 2018)	260 520^[2]
- Bevolkingsdigtheid	628,4/vk km
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Klimaat
- Tipe	Gematigde seeklimaat
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	13,5 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	3,0 / 23,1 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	770 mm
Burgemeester	Luigi Brugnaro (CI)
Amptelike webwerf	comune.venezia.it

Oor die eeue heen het Venesiane hier 'n unieke wêreld van hul eie geskep wat in baie opsigte – leefstyl, taal, argitektuur, kookkuns, modes en volkskarakter – merkbaar van ander Italiaanse stede en streke verskil. Hul leefwêreld bestaan uit 'n labirint van klein en groot kanale, met 118 bewoonde en onbewoonde eilande wat oor die loop van tyd 'n verskeidenheid funksies vervul het – as skuilplekke, vestings, kloosters, lasarette, kampe vir melaatses, kwarantyn-stasies vir slagoffers van die pes, groentetuine of werkswinkels vir tradisionele ambagte soos glasvervaardiging. Die eerste vaste verbinding per spoor met die vasteland het eers in 1846 ontstaan, maar bote bly steeds die belangrikste vervoermiddel. Motors is uit die historiese kernstad verban.

Die historiese beginpunt van die Venesiaanse wêreld val saam met die ineenstorting en ondergang van 'n ander. In die 5de eeu n.C. het die Romeinse paaie, wat die welvarende gebiede van Noord-Italië met ander dele van die Romeinse Ryk verbind het, maklike toegangsroetes geword vir barbaarse veroweraars wat verwoesting gesaai het – Vandale en Oos-Gote op hul pad na Rome, Hunne onder Attila (vanaf 452) en Germaanse Langobarde (vanaf 568). Toe die Romeinse administratiewe en militêre strukture in 'n stormloop van invallers verbrokkel het, het die Venesiaanse strandmeer 'n skuilplek geword vir agtereenvolgende golwe van vlugtelinge wat hier 'n eenvoudige bestaan gevoer het as vissers, soutmakers, groenteboere en skeepvaarders.

Vanaf die legendariese stadstigting in 421, en met die Bisantynse Ryk as vroeë beskermheer, het Venesië deur die eeue algaande gegroei tot een van vier stadstate in Italië (naas Genua, Pisa en Amalfi) wat as Repubbliche Marinare of historiese Seerepublieke mekaar die heerskappy ter see en die daarmee gepaard gaande handel en politieke invloed in die Middellandse Seegebied betwis het. Die Seerepublieke het hul bloeitydperk gedurende die Middeleeue beleef.

Venesië was tot 1797 die hoofstad van die Republiek Venesië, een van die belangrikste politieke en ekonomiese rolspelers in die destydse Europa, en was ook met sy meer as 180 000 inwoners een van die grootste Europese stede. Tot en met die 16de eeu was dit een van die grootste handelspilpunte vir die hele vasteland; met sterk handelsbetrekkinge tussen Wes-Europa en die oostelike Middellandse See. Venesië het ook oor die meeste handel- en oorlogskepe beskik. Die adelklas het munt geslaan uit die handeldryf met weeldegoedere, kruie en speserye, sout en koring.

Venesië het ontpop tot die grootste geldmagsentrum en (saam met Florence) die bakermat van moderne kapitalisme wat met sy nuutontwikkelde bankstelsel ekonomiese aktiwiteite deur lenings gestimuleer het. Venesië was heerser oor 'n koloniale ryk langs sy handelsroetes, die Stato da Màr, wat tot by Kreta gestrek het en vir 'n tydjie lank ook Siprus,^[6] en uitgestrekte besittings op die Italiaanse vasteland, die Terraferma, met 'n bevolking wat in taal, kultuur en geloof nou verwant was aan die Venesiane.

Na afloop van die Franse en Oostenrykse oorheersing tussen 1798 en 1866 word die stad deel van Italië. In 1929 word die nywerheidskompleks Mestre-Marghera by die Comune di Venezia ingelyf. Tydens die Tweede Wêreldoorlog word die Jode vervolg en verdelg. In die jare 1965 tot 1970 sit die stad met byna 370 000 stadsinwoners, die hoogste in die geskiedenis. Sedertdien het hierdie getal met meer as 100 000 siele verminder. Venesië en sy strandmeer is in 1987 deur Unesco as wêrelderfenisgebied gelys.^[7]

Al is Venesië se historiese sentrum ’n eersterangse toeristebestemming, trek veral groot internasionale en Italiaanse ondernemings uit die toerismesektor, wat nie hul setel in die stad het nie en min bydra tot sy belastinginkomste, die grootste voordeel uit die besoekerstroom wat in 2018 tot 33 miljoen gegroei het. Terwyl Venesië die benodigde infrastruktuur vir massatoerisme moet verskaf (soos vullisverwydering), het dit 'n negatiewe uitwerking op Venesiane se daaglikse lewe. So word talle woonstelle op onwettige wyse as toeristeverblyf verhuur, terwyl daar intussen 'n gebrek aan nodige infrastruktuurgeriewe vir die krimpende permanente bevolking soos winkels, skole en mediese sorg is.

Vanaf Mei 2019 sal toeriste, wat met openbare vervoermiddels in Venesië aankom, €3 ekstra saam met hul kaartjie betaal. Hierdie belasting sal stapsgewys verhoog word tot tussen €5 en €10, afhangende van die kategorie waarin ’n toeris geplaas word. Gaste met hotelverblyf sal minder belasting hoef te betaal as dagbesoekers.^[8] Die provinsiale Lega Nord-regering is gekant teen hierdie belasting en pleit vir 'n beperking van die besoekerstroom.

Die nywerheidsentrum is meer op die vasteland in die weste gekonsentreerd, veral rondom Mestre en Marghera. Hier het petrochemiese aanlegte ontstaan wat 'n konstante bedreiging vir die strandmeer se gevoelige ekostelsel inhou.

In die Centro storico het die grootskaalse privatiseringsbeleid, waarin 'n groep bou-ondernemings (waaronder maatskappye waarin die invloedryke Benetton-familie belange het) 'n sentrale rol speel, aan Venesië onder die vorige stadsregering die bynaam Benettown besorg.

Etimologie

Beide die stadsnaam "Venesië" en die streeksnaam Veneto is afgelei van die antieke volk Veneters.^[9]

Geografie

Ligging

Die totale oppervlak van Venesië beslaan 414,6 km², waarvan 257,7 km² aan wateroppervlak afgestaan moet word.^[10] Op 31 Desember 2016 het Venesië 'n bevolking van 261 905 inwoners, waarvan 181 883 in die stadswyke op die vasteland, 58 901 in die ou stad self en 29 674 binne die strandmeergebied bly.^[11] Op 31 Desember 2018 het die getal na altesaam 260 520 stadsbewoners gedaal. Die strandmeer het 118 eilande.^[12] Dit strek oor omtrent 50 km tussen die Adigeriviermonding in die suide en die Piaveriviermonding in die noorde in die Adriatiese See.

Geologie

Lugfoto van die ou stad van Venesië, die Centro Storico, met die kronkelende Canal Grande, die laaste gedeelte van die Brenta-rivierloop wat tot die hoofaar van watervervoer ontwikkel is

'n Soechoi Superjet 100 vlieg teen sononder oor die Venesiaanse strandmeer. Venesië se Marco Polo-lughawe is die derde besigste in Italië met weekliks sowat 1 000 vlugte

Die vloedramp van 4 November 1966 – die oorstroomde Sint Markusplein

Die heel eerste dorpies wat mettertyd aan mekaar vas gegroei het om Venesië tot stand te bring, is in 'n moerasland geleë. Hierdie moerasland het sy ontstaan te danke aan die werking van riviere wat na die Ystydperk ontspruit het. Die strandmeer, wat by die riviermondings ontstaan het, beslaan vandag omtrent 550 km² (waarvan sowat 'n tiende bevaarbaar is) en word deur 'n 60 km-lange duinrand (sandbanke) van die Adriatiese See geskei. Slegs sowat drie persent van hierdie oppervlak is eilande; die res bestaan uit drassige moddervlaktes en moerasland, die barene wat meer as 90 km² beslaan, asook die visveld van ongeveer 92 km², ook bekend as die Valli da pesca. Natuurlike kanale, wat bekend staan as die ghebi, loop soos are deur die barene. Destyds in 1900 was die Barene meer as 250 km² in omvang. In teenstelling tot die dikwels oorstroomde barene het die velme net hier en daar bietjie plantegroei.^[13]

Die strandmeer het omstreeks 4000 v.C. ontstaan weens die stroomvragafsetting van die Brenta en ander riviere en stroompies uit Noord-Italië by die riviermondings. Hierdie riviersediment toon 'n Laat Pleistoseense grondlaag wat hoofsaaklik uit leem en sand bestaan, wat tussen 5 en 20 m dik is.^[14] Tydens die laaste Ystydperk was die seevlak 120 m laer as in die jaar 2012, maar was omstreeks 5000 v.C. so 'n rapsie hoër, so om en by 110 m. Sedertdien het die seevlak, te midde van die sterk stygings en dalings, geleidelik aanhou styg.

Die seevlak rondom Venesië was in 400 n.C. maar 1,9 meter laer as dié in die jaar 1897.^[15] Vanaf die Hoog-Middeleeue het die strandmeer ingrypende veranderinge ondergaan, soos rivieromleiding^[16] om die waterstand te reguleer en sedimentering (soos versanding) te verhoed. Sedert die aanvang van die 20ste eeu word heelwat kanale verdiep en verbreed, wat op sy beurt aansienlik meer soutwater in die strandmeer stort en verhoogde stroomversnelling teweegbring.

Klimaat

Venesië en Veneto se gemiddelde reënval is hoër as dié van die meeste ander streke in Italië. Reën kan op enige gegewe dag van die jaar val – en 'n seën vir die fotograaf wees wanneer nat pleine en fasades die laaste sonlig in 'n magdom kleure weerkaats. Venesiaanse sonondergange ná 'n reënbui was een van die gunstelingmotiewe van die befaamde skilder Canaletto (1697–1768)

Venesië is in die gematigde klimaatsone geleë. Die gemiddelde jaartemperatuur is 13,5 ºC. Die warmste maande is Julie en Augustus, met gemiddelde temperature van onderskeidelik 23,1 en 22,6 °C. Die koudste maand is Januarie met 3,0 ºC. Die gemiddelde verwagte dagtemperatuur in Julie en Augustus is 27 ºC. Weens die dikwels bedompige somerweer is lente en herfs die mees aangename seisoene vir besoekers. Maar ook die Venesiaanse winter, die rustigste tyd van die jaar sonder die toeristemassas, het sy eie bekoring, met missluiers wat 'n besondere atmosfeer skep. Na Venesië se wit, deurskynende mis (Italiaans: nebbia) word in Venesiaans as caligo of caigo verwys. Die hoë relatiewe humiditeit (sowat 79 persent in November) kan egter – net soos gedurende warm weerstoestande – ook in die wintermaande as onaangenaam ervaar word.

Die strandmeer van Venesië word deur die seeklimaat van die noordelike Adriatiese See geraak. Die meeste neerslag sak gewoonlik in die loop van die laatsomer uit, omdat die kontinentale klimaat van die Oos-Europese vasteland, by name die Karpate (Bora-winde), die weersomstandighede aan die suidekant van die Sentraal-Europese Alpe omkeer. Die gemiddelde jaarlikse neerslag is binne die bereik van 770 mm. Die meeste neerslag val in November (gemiddeld 86 mm), die minste in Januarie (53 mm).^[17]

Weergegewens vir Venesië
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Gemiddelde maksimum (°C)	6,0	8,0	12,0	16,0	21,0	25,0	28,0	27,0	24,0	18,0	12,0	7,0	17,0
Gemiddelde minimum (°C)	–1,0	1,0	4,0	8,0	12,0	16,0	18,0	17,0	14,0	9,0	4,0	0,0	8,5

Neerslag (mm)	58,0	54,0	57,0	64,0	69,0	76,0	63,0	83,0	66,0	69,0	87,0	54,0	800,0
Sonskynure (u/d)	3	4	5	6	7	8	9	8	7	5	3	3	5,7
Humiditeit (%)	81	77	75	75	73	74	71	72	75	77	79	81	75,8
Bron: ilMeteo^[18]

Die vloedramp van 4 November 1966

Die groot vloedramp, wat Venesië op 4 November 1966 getref het, was die gevolg van 'n uitsonderlike kombinasie van omstandighede. 'n Suidoosterstorm teen volmaan, wat deur scirocco-winde uit die Sahara-woestyn versterk is, het drie Alpynse riviere, wat in die Venesiaanse strandmeer uitmond, oor hul oewers laat vloei. Die oorstromings het die natuurlike siklus van getye versteur sodat die historiese middestad en omliggende eilande vier-en-twintig uur lank byna twee meter hoog oorstroom is.

Die vloedwater het groot skade by seewalle berokken en geboue, tuine, velde en waardevolle kunsskatte vernietig, terwyl inwoners in hul wonings en op dakke vasgekeer was. Die vloedgolf het sestienduisend woonstelle op grondvloervlak onbewoonbaar en vyfduisend Venesiane dakloos gelaat. Die tragiese gebeure word as een van die hoofoorsake vir Venesië se krimpende bevolking beskou. Al is die stad al eeue lank deur hoogwater of acqua alta gepla, was die oorstromings van 1966 op 'n skaal wat ongekend was in die geskiedenis en moes die stad se kwesbare en komplekse topografie, saam met die moontlikheid van verdere vloedrampe, deur baie inwoners as 'n ernstige bedreiging beskou word.^[19]

Diere- en plantelewe

Die noordelike deel van die 550 km²-groot strandmeer wat omtrent 418 km² groot is, naby Torcello, bestaan hoofsaaklik uit varswater en word skaars tydens getywisseling geraak.^[20] Dit staan daarom bekend as die laguna morta (dooie strandmeer). Die soutwaterstrandmeer se waterstand wissel na gelang van die eb en vloed soos die seewater sterker deurgespoel word, en word daarom die laguna viva (lewende strandmeer) genoem. Die barene is die teelaarde vir 'n verskeidenheid spesies, maar word al hoe kleiner. Vroeër het die barene in 1900 nog 20 persent van die strandmeeroppervlakte beslaan, reeds in 1930 begin verklein tot 13 persent^[21] en in 2013 was daar sprake van net 47,5 km² wat oorgebly het.^[22]

Toe daar in die jare 1960 'n ander nywerheidsgebied ontwikkel sou word, het die Casse di colmata ('opgevulde kiste'), soos die gebied bekend gestaan het, geen ekonomiese nut meer in die vooruitsig gehad nie. Gevolglik het die gebied die stortingsterrein van modder en beton geword tydens die uitgrawing van die Petrolikanaal (waarmee die olie vanaf die hawe in Malamocco vervoer word tot by die raffinaderye in Marghera) – en nuwe eilande het ontstaan wat gemiddeld 2 m bo die water uitsteek. Weens die katastrofiese oorstroming op 4 November 1966 loop die projek kwaai onder kritiek deur, word gestaak in 1969 en kom in 1973 tot 'n definitiewe einde. Tans het hierdie gebied met 'n kern van 11,54 km²^[23] 'n trekpleister vir trekvoëls geword. Die Wêreldnatuurlewefonds het hierdie gebied tot een van die belangrikste bewaringsgebiede vir trekvoëls in Europa verklaar.

Stadsuitleg, ligging en ordening

Die 16de eeuse Palazzo Corner della Ca' Granda aan die Canal Grande huisves die metropolitane regering, bestaande uit die burgemeester (Sindaco metropolitano) en raad (Consiglio metropolitano)

Ligging van die grootstad (voorheen provinsie) Venesië (Città Metropolitana di Venezia) met 'n oppervlakte van 2 472,91 km² en 'n bevolking van sowat 854 000
Stadswyke van die Munisipaliteit Venesië (Comune di Venezia) met 'n oppervlakte van 415,9 km² en 'n bevolking van 260 923
Die historiese kernstad van Venesië (Centro storico) beslaan sowat 7,98 km² en word sedert die 12de eeu in ses sesteri of stadsdele verdeel – drie elk aan weerskante van die Canal Grande. Die bevolking het gedaal tot 53 976 in 2017.

Venesië is – as Città Metropolitana di Venezia – een van veertien Italiaanse metropolitaanse stede wat in die politieke en administratiewe hiërargie aan provinsies gelykgestel is. Die metropolitaanse stad Venesië sluit Venesië met die omliggende munisipaliteite en stadswyke in en is die regsopvolger van die provinsie (Venezia), wat geleë was in die Noord-Italiaanse streek Veneto. Dit volg nadat die Wet 142/1990 op die hervorming van die plaaslike bestuursliggame bekragtig is en op 1 Januarie 2015 in werking getree het.

Die Lega Nord as regerende party in Veneto steun planne om die historiese stad en die vastelandse stadsdele administratief van mekaar te skei – onder meer omdat die uiteenlopende belange van vastelandse en strandmeerbewoners nie maklik versoenbaar is nie. In 'n referendum, wat in 2019 gehou is, het kiesers hierdie voorstel egter verwerp.

Die stadsdele (sestieri) van Venesië

Cannaregio

Ponte de Gheto Novo

Die Canale di Cannaregio verbind die stadsdeel en die Canal Grande met die Venesiaanse strandmeer en die oop Adriatiese See

Cannaregio is die mees noordelike en mees digbevolkte van Venesië se ses historiese stadsdele, bestaande uit 33 klein eilandjies. Die noorde van die Centro storico, vanaf die hoofstasie tot die kerk Santa Maria die Miracoli noordoos van die Rialtobrug, insluitende die historiese Joodse kwartier Gheto, maak deel uit van Cannaregio. Vir die meeste besoekers is die sestiere niks meer as 'n deurgangsroete op pad van die treinstasie na die Rialtobrug nie. Min argitektoniese besienswaardighede is in Cannaregio geleë. Die stadsdeel se bekoring lê in die oorspronklike atmosfeer van sy noordelike kwartiere met nou straatjies, klein winkels en uitstekende koffiehuise, kroeë en restaurante. In vergelyking met ander stadsdele is die persentasie woonstelle, wat aan buitelanders verkoop is en nie permanent bewoon word nie, merkbaar kleiner. So is 'n betreklik groot persentasie van Venesië se krimpende behuising hier saamgetrek. Gedurende die 1980's is op die terrein van die vroeëre vuurhoutjiefabriek Saffa 'n woonstelprojek met bekostigbare behuising verwesenlik.

Cannaregio se noorde was oorspronklik 'n tuinlandskap met adellike paleise, waaronder die Palazzo Contarini dal Zaffo en die Palazzo Rizzo, ambassades en die wonings van welvarende kooplui. Weens die hoë belasting op groen ruimtes het die uitgestrekte parke en tuine in die vroeë 19de eeu verdwyn. Hier het later nywerhede soos die Saffa-fabriek ontstaan.

Stadsbeplanning

Stadsontwikkeling in die 19de eeu

Via Garibaldi in die sestiere Castello. Die naam dui reeds daarop dat hierdie straat nie deel uitmaak van die historiese stadstruktuur nie – "via" kom andersins nie in Venesiaanse straatname voor nie

Die Napoleontiese bewind is ingelui met die verwydering van Venesiaanse kunswerke en hulle verskeping na Parys asook die ontbinding van die meeste kloostergemeenskappe. Met Venesië se insluiting by Napoléon Bonaparte se Italiaanse Koninkryk in 1806 is die Strandmeerstad deur grootskaalse modernisering geraak. Die stadsgebied is deur nuwe landaanwinningsprojekte uitgebrei waarvan een, Sacca Sant'Angelo agter die Mendigola-skiereiland, die nuwe magshebbers van 'n uitgestrekte militêre paradeveld, die Campo di Marte, voorsien het.

Ander landaanwinningsprojekte, soos dié in die ooste van die eiland Giudecca en in die sestiere Castello, waar die kloosterkomplekse van San Nicolo en San Antonio gesloop is, het die aanleg van nuwe tuine as doel gehad. Die tuine in Castello bestaan steeds as Giardini Pubblici of Openbare Tuine. Die eerste kanale moes plek maak vir nuwe strate. So is Castello se Canale di San Pietro opgevul vir die bou van die nuwe Via Garibaldi, terwyl die oewerpad Riva degli Schiavoni verbreed en verleng is.^[24]

Neoinsularismo

Die graanmeul Molino Stucky, genoem na die Switserse entrepreneur Giovanni Stucky, het in die laat 19de eeu in die weste van die eiland Giudecca ontstaan. Ondanks sy Noord-Europese voorkoms – sy Neogotiese baksteenargitektuur herinner aan stoorhuise in Noord- en Oosseehawens – het die gebou Italië se grootste meul gehuisves wat as die modernste en produktiefste in Europa beskou en al vroeg geëlektrifiseer is. Dit is uitgebrei met silo's en 'n pastafabriek en het 1 500 werkgeleenthede gebied. In 1939 is dit by Giuseppe Volpi se SADE-groep ingelyf. Sestien jaar later is bedrywighede in die kompleks gestaak.^[25] 'n Tyd lank was die kompleks aan verval blootgestel. Tans huisves hierdie belangrikste monument van Venesiaanse industriële boukuns, wat sorgvuldig gerestoureer en omgebou is, 'n luukse hotel van die Hilton-groep met 'n kroeg en 'n dakterras met swembad wat oop staan vir besoekers en 'n uitsig oor Venesië bied. Die hotel het sy deure in Junie 2007 geopen

Piazza Ferretto in Mestre. Venesiane, wat stygende huurgelde in die Centro storico nie meer kan bekostig nie, of op soek is na gerieflikhede soos 'n lewendige naglewe, hervestig hulle steeds in Mestre

Venesiaanse stadsbeplanning en industrialisering gedurende die 19de en vroeë 20ste eeu was beperk tot die historiese middestad en omliggende eilande in die strandmeer. In die Centro storico het die modernisering van infrastruktuur en behuising ingrypende veranderinge meegebring. Onder die Oostenrykse bewind is Venesië se vorige status as belangrike Adriatiese seehawe afgeskaal namate Triëst tot Oostenryk-Hongarye se poort tot die wêreld uitgebou is, maar desondanks het die stad teen die middel van die 19de eeu 'n vroeë fase van industrialisering beleef wat in die 1880's merkbaar versnel het. Fabrieke het veral in die Centro storico se mees westelike randsone, veral op die eiland Giudecca, en op die eiland Murano in die noorde van die strandmeer ontstaan.

Die fase van neoinsularismo, wat die ekonomiese en stedelike ontwikkeling van Venesië in die historiese omgewing van die Venesiaanse strandmeer wou bevorder, het kort ná die eeuwisseling ten einde geloop toe die beperkings, wat die klein middestad en eilande aan verdere nywerheids- en behuisingsprojekte opgelê het, al hoe meer duidelik geraak het. Om deel te hê aan verdere industriële vooruitgang, was Venesië daarop aangewese om sy stedelike ontwikkeling na die vasteland uit te brei. Retrospektief beskou was hierdie veranderde konsep 'n seën vir Venesië se historiese stadsbeeld wat radikale modernisering gespaar gebly het.

Uitbreiding na die historiese terraferma of vasteland

Een van die vroegste voorstanders van die konsep van 'n Groter Venesië of Grande Venezia, wat van die vasteland tot die Lido sou strek, met 'n nuwe seehawe as spilpunt van ekonomiese vooruitgang, was die Venesiaanse militaris en politikus Piero Foscari (1865−1923) wat in 1905 naas die bou van 'n nuwe hawe ook vir die verskuiwing van swaar nywerhede na die vasteland gepleit het. Verder is voorgestel om die verouderde behuisingstruktuur van die Centro storico deur modernisering te verbeter en duisende Venesiane (veral uit die laer inkomstegroepe) in nuwe woonbuurte op die vasteland te hervestig om die heersende druk op die eiendomsmark (met stygende huurgeldvlakke) te verminder. Foscari se plan het voorsiening gemaak vir die herstelling van die sentrale rol wat die Centro storico in die tydperk van die Republiek Venesië gespeel het – as die middelpunt van 'n stedelike stelsel waarin aan die verskillende buurte gespesialiseerde funksies oorgedra sou word.

Die ekonomiese omstandighede was gunstig vir 'n radikale hersiening van Venesiaanse stadsbeplanning. Omstreeks 1900, meer as drie dekades ná die skepping van 'n Italiaanse eenheidstaat, het Venesië daarin geslaag om die ekonomiese krisis van die 19de eeu te oorkom. Die stad kon sy status as tweede belangrikste seehawe in Italië na Genua en as voorste Adriatiese hawe handhaaf. Die bestuurder van Venesië se hawe, Luciano Petit, het in sy artikel Il Porto di Venezia, wat op 3 Augustus 1902 in die dagblad Gazzetta di Venezia gepubliseer is, die bou van 'n nuwe hawebekken op die vasteland voorgestel.

Laat in 1909 is met die boubedrywighede vir 'n nuwe vastelandse seehawe naby Marghera begin. In 1911 is die beplanning aangepas deur voorsiening te maak vir 'n industriële hawe met aangrensende woonbuurte vir werkers. Die eerste fase is in 1913 voltooi, maar weens die Eerste Wêreldoorlog is boubedrywighede in die volgende jaar voorlopig gestaak.

Fascistiese stadsbeplanning vir Grande Venezia

Foscari se konsep vir 'n groter Venesië is ná die Eerste Wêreldoorlog hervat en deur die fascistiese bewind onder Benito Mussolini verwesenlik. 'n Belangrike plaaslike dryfkrag agter die plan was die Venesiaanse nyweraar graaf Giuseppe Volpi di Misurata wat in die tydperk tussen die wêreldoorloë beslissende invloed op die openbare en politieke lewe in die Strandmeerstad uitgeoefen het.

Die uitgangspunt vir die herstrukturering van Venesië in die 1920's en 1930's was die haweprojek in Marghera. Soos reeds voor die oorlog beplan, is aan elkeen van die stadsbuurte besondere funksies binne die politieke en ekonomiese raamwerk vir Grande Venezia toegewys:

Die gerestoureerde Centro storico sou as die administratiewe setel en sakespilpunt van Groter Venesië fungeer, as sy toeristiese hoofbesienswaardigheid, sy kulturele sentrum en as die buurt waar luukse behuising vir welvarendes sou ontstaan.
Nywerhede en handelsondernemings sou in die nuwe hawebuurt Marghera saamgetrek word.
Die vastelandse Mestre sou as residensiële en sakebuurt dien.
Lido di Venezia sou uitgebou word as eksklusiewe residensiële voorstad en toeristetrekpleister.

'n Sodanige funksionele verdeling sou ondenkbaar gewees het sonder 'n doeltreffende vervoernetwerk waardeur die stadsbuurte met mekaar verbind word. Verkeersbeplanning het dus sentraal gestaan in die fascistiese ontwikkelingsplan. 'n Ander voorwaarde was die uitbreiding van die stadsgebied. Vir die Marghera-projek is die gebiede van Bottenigo en Marghera met Malcontenta reeds in 1917 by Venesië ingelyf. Ná die oorlog is Pellestrina (1923), Murano en Burano (1924) en Mestre (1926, saam met Chirignago, Farvaro en Zelarino) administratief ingesluit by die strandmeerstad. Lido di Venezia het met sy historiese nedersettings Lido, Malamocco en Alberoni reeds sedert 1883 deel uitgemaak van Venesië.

Porto Marghera

Sononder oor Porto Marghera

Die hersiene planne vir die nuwe hawe in Marghera het voorsiening gemaak vir 'n moderne handels- en nywerheidshawe, 'n hawe waar ruolie-invoere gehanteer kon word en aangrensende industriële sones. Wes van die hawe is woonbuurte vir 30 000 bewoners beplan. Die verdrag oor die oprigting van hawe en woonbuurt is op 23 Julie 1917 in Rome onderteken. Graaf Volpi het sekere voorregte ingepalm soos die eksklusiewe konsessie vir die bou van hawegeriewe. In 1926 is erwe in staatsbesit kosteloos aan hom beskikbaar gestel en sy uitgawes in verband met die onteiening van privaat eiendomme deur die staat vergoed. Ook het Volpi staatssubsidies ontvang vir sy haweprojek. Die munisipaliteit Venesië het die bou van strate en woonbuurte befonds en hulle van dienste soos riolering, water en beligting voorsien.

Volpi se kragverskaffer, die Società Adriatica di Elettricità (SADE), het beleggings van Italië se grootste ondernemings deur lae elektrisiteitstariewe bevorder. Veral ondernemings uit die metaalbedryf soos die Società Alluminio Veneto Anonima (SAVA), die Società Lavorazione Leghe Leggere (L.L.L.), ILVA met staalaanlegte en Monteccio met lood- en sinkaanlegte het hulle hier kom vestig. Ewe belangrik was die chemiese bedryf met ondernemings soos Montecatini en die AGIP-raffinaderye, skeepsbou (Cantieri Navali Breda en Cantieri delle Acciaierie di Venezia) en voedselverwerking (Chiari & Forti S.A. Molini). Hawegeriewe, wat met die Noord-Italiaanse rivierstelsel verbind is, en verwerkende nywerhede was in staat om onverwerkte goedere te verwerk en te veredel voordat hulle na hul bestemmings vervoer is. Vir die fascistiese bewind was Marghera se belangrikheid nie beperk tot die industrialisering van Venesië nie. Dit het ook strategiese waarde gehad in die bewind se strewe na ekonomiese outarkie.

Residensiële buurte in Mestre en Marghera

Vir die nuwe woonbuurte in Marghera, wat volgens planne van die ingenieur Pietro Emilio Emmer ontstaan het, het onder andere Engelse tuinstede as voorbeeld gedien. In die tydperk tot 1940 is meer as 600 woonstelgeboue voltooi. Anders as beplan het nie net Venesiane uit die digbevolkte Centro storico aangetrokke gevoel tot die nuwe woonbuurte nie. Ook baie bewoners van ander munisipalieite het begin om hierheen te verhuis.

Die bevolking van Mestre het eweneens vinnig gegroei, van 11 000 in 1901 tot 22 000 in 1916 en 40 000 in 1935. As oorspronklik selfstandige nedersetting het Mestre kort voor lank 'n periferiese buurt van Venesië geword wat deur padbouprojekte in die Strandmeerstad se vervoernetwerk geïntegreer is.

Centro storico en Lido

'n Nagtelike uitsig oor die Canal Grande

Die Centro storico het in die proses sommige van sy stedelike funksies aan die periferie afgestaan. Op nasionale en internasionale vlak is sy status nogtans verhef tot dié van 'n eersterangse spilpunt van wêreldtoerisme en kultuur. Toerisme het gevorder tot die hoofbron van inkomste in die historiese middestad.

Venesië se reputasie as internasionale kunsmetropool is gevestig met die kunsuitstalling Biënnale. Die Esposizione Biennale Internazionale dell'Arte is vanaf 1928 as permanente kunsskou gehou en het drie jaar later outonome regstatus verwerf – onder voorsitterskap van graaf Volpi. Die Biënnale se status as kunsuitstalling van nasionale rang het beteken dat die fascistiese regering in Rome regstreeks invloed daarop uitgeoefen het. Sy kunnsprektrum is bestendig uitgebrei deur die insluiting van musiek, film- en toneelkuns. So is vanaf 1930 ook 'n Festival della musica contemporanea gehou, gevolg deur die filmfees Mostra internazionale d'arte cinematografica (vanaf 1932) en die Festival del Teatro (vanaf 1934).

In die tydperk tussen die wêreldoorloë is die Biënnale se uitstalterrein in die Giardini Pubblichi uitgebou, onder meer deur die oprigting van nuwe pawiljoens vir deelnemende lande, dikwels volgens historiserende boustyle. Die sentrale Italiaanse pawiljoen het in 1932 volgens planne van Duilio Torres as puristiese neoklassieke gebou ontstaan. Die bou van 'n kasino is nie alleen met die oog op Venesië se toeristiese aantreklikheid besluit nie, maar ook om finansiële middele te verkry vir die onderhoud van Venesië se befaamde operateater La Fenice, die herlewing van karnavaltradisies en opelugopvoerings van toneelstukke en konserte.

Om behuisingstandaarde in die Centro storico te verbeter en die historiese sentrum op te knap volgens sy nuwe funksies binne die stedelike struktuur van Grande Venezia, is enkele projekte reeds in die 1930's aangepak. In 1939 het die Progetto per massima per il piano di risanamento di Venezia insulare voorsiening gemaak vir omvattende herstelwerk en modernisering. Die inwonertal, wat nog in 1931 130 000 beloop het, sou met 35 000 vermimder word. Bewoners sou hervestig word op die Lido, Sant'Elena, Giudecca, Murano – of op die vasteland as hulle vir werksgeleenthede in Marghera in aanmerking sou kom. Die woondigtheid sou verder verminder word deur die bebouing van ongebruikte terrein en landwinning. Naas die restourasie van historiese geboue is die aanpassing van stedelike strukture deur die bou van hoër woonstelgeboue en die verbreding van kanale oorweeg. Sommige van die maatreëls, wat onder die fascistiese bewind beplan is, is ook ná die Tweede Wêreldoorlog nog toegepas.

Vermaakgeriewe op die Lido di Venezia is aangevul deur teaters, feessale, 'n akwarium, kasino, rolprentteater en die nuwe Luna-park. Lido was steeds 'n woonbuurt vir welgesteldes, maar met die oprigting van nuwe geriewe soos helioterapeutiese instellings het sy herstellingsgeriewe toeganklik geword vir breër sosiale lae.

Vervoer

Spoorvervoer

Die moderne treinstasie Venezia Santa Lucia in Cannaregio is regstreeks aan die Canal Grande met sy waterbushaltes geleë

Venesië word deur twee groot treinstasies bedien – Venezia Mestre op die vasteland en Venezia Santa Lucia wat in die sestiere Cannaregio en regstreeks aan die Canal Grande geleë is. Die spoorwegonderneming Trenitalia bedien van hier roetes na ander stede in Veneto (soos Treviso, Verona, Padua en Venezia Mestre asook elders op die vasteland), terwyl .italo se netwerk van hoëspoedtreine Venesië met ander groot Italiaanse metropole verbind. So is daar byvoorbeeld sestien treinverbindings daagliks na Milaan.

Die befaamde luukse treinroete Venice Simplon-Orient Express, wat in 1883 deur die Belg Georges Nagelmackers gevestig en in 1977 tydelik gestaak is, is in 1982 hervat en bedien die roete tussen Londen en Venesië via Parys (sommige roetes bedien ook Boedapest, Praag en Wene). Die treinrit vanuit Londen loop oor ’n afstand van meer as 1000 myl en duur sowat 32 ure. Vanuit Venesië word die oosterse roete na Istanboel bedien. Ook is daar in 2013 ’n Skandinawiese roete gevestig wat Stockholm en Kopenhagen met Venesië verbind.

Watervervoer

’n Reeks 80-vaporetto. Hierdie ouer reeks beskik nog oor boegsitplekke wat in nuwer variante afgeskaf is. Passasiers het ongelukkig dikwels opgestaan om foto’s te neem en sodoende die bestuurder se sig belemmer

Naby Venezia Santa Lucia is aandoenplekke van Venesië se dieselaangedrewe waterbusse, die sogenaamde vaporetti met ’n kapasiteit van 230 passasiers, geleë. Hulle vorm die ruggraat van Venesië se watergebaseerde openbare vervoerstelsel in die Centro storico en die uitgestrekte strandmeergebied met sy verder af geleë eilande. Lyn 1 verbind Santa Lucia met die langgestrekte strandeiland Lido di Venezia aan die Adriatiese See. Sy roete langs die Canal Grande verseker dat dit een van die gewildste lyne vir toeriste is.

Vaporetto beteken “klein stoomboot” - ’n verwysing na Venesië se oorspronklike stoomgedrewe waterbusstelsel. Hul wye en plat enkeldek-ontwerp verseker enersyds dat passasiers die bes moontlike uitsig tydens hul vaart kan geniet, andersyds is hulle maklik toeganklik vir rolstoele en kinderwaens. Al word roetes dikwels aangepas en gewysig, is vaporetti uiters betroubaar en steeds betyds. Die standaardontwerp word aangevul deur ’n kleiner, vinniger tipe waterbus vir ’n maksimum van 160 passasiers, die motoscafo. Vir vaarte na die Lido en die buitenste eilande is daar ook dubbeldek-waterbusse, sogenaamde motonavi met ’n kapasiteit van sowat 600 passasiers.

Motorvervoer

Die gekombineerde spoorweg- en motorbrug Ponte della Libertà ("Vryheidsbrug") verbind die historiese middestad van Venesië met die vasteland

Die kabelspoortrein People Mover neem besoekers van die parkeerterreine op die eiland Tronchetto na die Piazzale Roma naby die Canal Grande waar hulle toegang het tot die stad se waterbusstelsel

Mestre, die vastelandse deel van Venesië, met die Ponte della Libertà. 'n Rit oor die brug – per trein of per motor – is 'n besondere belewenis vir besoekers

Die historiese middestad of Centro storico is nie toeganklik vir motorvoertuie nie – in teenstelling met die vastelandse woon- en nywerheidsbuurte van Mestre en die Lido di Venezia. Bestuurders moet gebruik maak van parkeergeriewe in die stadsdeel (sestiere) Santa Croce in die uiterste weste van die Centro storico. Hierdie parkeerterreine word – soos dié op die eiland Tronchetto – deur die gekombineerde spoorweg- en motorbrug Ponte della Libertà met Mestre op die vasteland verbind. 'n Kabelspoortrein, genoem People Mover, neem besoekers na die Piazzale Roma naby die treinstasie en die Canal Grande waar hulle toegang tot die Venesiaanse waterbusstelsel het.

Sport

Roeisport en cultura acquea

Voga alla veneta

Gegewe sy ligging temidde van 'n strandmeer, is roeisport steeds een van Venesiane se gunstelingtydverdrywe. Weens die sandbanke en vlakwater in die strandmeer word die sport in Venesië tradisioneel deur staande roeiers beoefen wat vooruit kyk. Na hierdie roeisoort word verwys as voga alla veneta, in teenstelling met sittende roeisport of voga all'inglese.

Baie van Venesië se bootswerwe (cantieri) huisves roeiklubs wat gedeeltelik deur die stadsraad befonds word om Venesiaanse tradisies te bewaar. Die klubs bied roeilesse aan, organiseer regatta's en hou funksies en sosiale byeenkomste. Die oudste roeivereniging is die Reale Società Canottieri Bucintoro 1882.

Internasionale verhoudings

Susterstede

Suzhou, Volksrepubliek China, sedert 1980.^[26]
Tallinn, Estland, sedert 1980.^[26]
Sarajevo, Bosnië en Herzegowina, sedert 1994.^[26]
Istanboel, Turkye, sedert 2007.^[26]
Jerewan, Armenië, sedert 2011.^[26]
Sint Petersburg, Rusland, sedert 2012.^[26]
Dubrovnik, Kroasië, sedert 2012.^[26]

Vennootskappe

Neurenberg, Duitsland, sedert 1999.^[26]
Kedke, Griekeland, sedert 2000.^[26]
Qingdao, Volksrepubliek China, sedert 2001.^[26]
Departement van Buitelandse Sake, Italië, sedert 2001.^[26]
Thessaloniki, Griekeland, sedert 2003.^[26]
Miami, Verenigde State, sedert 2020.^[26]
Odesa, Oekraïne, sedert 2022.^[26]
Hirosjima, Japan, sedert 2023.^[26]

Bekende boorlinge

Carlo Scarpa, argitek en ontwerper (1906−1978)

Verwysings

↑ (it) Tabella delle superfici del Comune di Venezia
↑ (it) Città di Venezia: Movimento demografico. Besoek op 10 Junie 2019
↑ (it) Michele Brunelli. Dizsionario Xenerałe de ła Łéngua Vèneta e łe só varianti
↑ (it) Gina Fasoli: La Serenissima (= Novissima enciclopedia monografica illustrata. Band. 67). Florenz 1937, OCLC 8460813
↑ (en) Die Welt, 13 November 2013: Trotz neuer Verbote – Venedig verzweifelt an Kreuzfahrtschiff-Plage. Besoek op 19 Augustus 2018
↑ (fr) Freddy Thiriet: La Romanie vénitienne au Moyen Age. Le développement et l'exploitation du domaine colonial vénitien (XIIe–XVe siècles) (Bibliothèque des écoles françaises d'Athènes et de Rome. Bd. 193). E. de Boccard, Paris 1959, OCLC 345168; 2de uitgawe, Édition-Diffusion de Boccard, Parys 1975, OCLC 848364692
↑ (en) Venice and its Lagoon. Unesco-Welterbeliste Nr. 394. unesco.org. Besoek op 25 November 2016.
↑ (de) "Wieder die Invasion: Ab Mai kostet Venedig Eintritt". Der Tagesspiegel. 2 Maart 2019. Besoek op 28 Maart 2019.
↑ Heinrich Kretschmayr: Geschichte von Venedig, 3 bande, Gotha 1905 en 1920, Stuttgart 1934; tweede herdruk, aldaar 1986, ISBN 3-511-01240-6; elektroniese bron: Salzwasser Verlag, Paderborn 2013, ISBN 978-3-8460-0657-3 (aanlyn).
↑ (it) "Superfici amministrative". venezia.it. Città di Venezia. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Junie 2012. Besoek op 25 November 2016.
↑ (it) "Movimento e calcolo della popolazione: Januarie 2012". Comune di Venezia.
↑ (en) "Venice islands". veniceinitaly.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Maart 2009. Besoek op 25 November 2016.
↑ (de) Hans-Jürgen Hübner: Die Lagune von Venedig, in: geschichte-venedigs.de, Abschnitt Barene, besoek op 14 Maart 2017.
↑ (it) Laura Carbognin: Cenni sulla geologia della Laguna di Venezia e sul processo di subsidenza. In: archeosub.it. 26 September 2003, besoek op 25 November 2016 (in Italiaans; aangehaal deur Hans-Jürgen Hübner, sien bo).
↑ (en) A. J. Ammermann, C. McClennen, M. De Min, R. Housley: Sea-level change and the Archaeology of Early Venice. In: Antiquity. 73 (1999), bl. 303–312, hier: bl. 307 (in Engels).
↑ (en) "Venice lagoon. Eintrag „what is the lagoon", dann „from '300 to '900: the evolution of the lagoon"". salve.it. Besoek op 25 November 2016.
↑ (en) Venice, Italy Monthly Weather Forecast. In: weather.com, besoek op 25 November 2016.
↑ (it) "Clima Venezia – Medie climatiche". ilMeteo. Besoek op 20 Mei 2024.
↑ (en) Jennifer Scappettone: Killing the Moonlight. Modernism in Venice. New York: Columbia University Press 2014, bl. 1
↑ (it) "acqua e terra: alcuni dati". salve.it. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Oktober 2012. Besoek op 25 November 2016.
↑ (en) Mauro Bon, Danilo Mainardi, Luca Mizzan, Patrizia Torricelli: The Biodiversity in the Venice Lagoon as the Basis of a Sustainability Project. In: Ignazio Musu (red.): Sustainable Venice. Suggestions for the Future (= Fondazione Eni Enrico Mattei [FEEM] series on economics, energy, and environment, ECGY. Boekdeel 16). Springer Science & Business Media Netherlands, Dordrecht 2001, ISBN 94-010-0692-X, S. 27–60, hier: S. 35.
↑ (it) "barene, velme e fondali". salve.it. Besoek op 25 November 2016.
↑ (en) "Venice islands". veniceinitaly.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Maart 2009. Besoek op 25 November 2016.
↑ (en) Richard Goy: Venice | The City and its Architecture. London: Phaidon Press 1999, bl. 296
↑ (en) R. J. B. Bosworth: Italian Venice: A History. New Haven and London: Yale University Press 2014, bl. 187
↑ ^26,00 ^26,01 ^26,02 ^26,03 ^26,04 ^26,05 ^26,06 ^26,07 ^26,08 ^26,09 ^26,10 ^26,11 ^26,12 ^26,13 ^26,14 (it) "Gemellaggi e Accordi". Venesië. 5 Desember 2023. Besoek op 20 Mei 2024.

Eksterne skakels

Amptelike webtuiste

(it) Amptelike webwerf

Wêrelderfenis

(en) (fr) Amptelike Unesco-webtuiste
(en) Venice and its lagoons

Ensiklopediese inligting

(en) "Venice". Encyclopædia Britannica. Besoek op 20 Mei 2024.

Boukuns

(de) Passenger on Earth: Venedig – Ist die ganze Stadt auf Pfählen gebaut?

Musiek

(de) Elbphilharmonie Hamburg – Venedig: Ein Name wie Musik Geargiveer 25 Julie 2019 op Wayback Machine

Toerisme

(en) Toerisme-inligting oor Venesië op Wikivoyage
(en) Venezia Unica – Official City of Venice Tourist and Travel Information

Kulturele geskiedenis – Lord Byron

Grand Tour

Belle Époque

(en) Mail Online: Victorian Venice in colour

Acqua alta – oorstromings

Media

[1] (it) Tabella delle superfici del Comune di Venezia

[2] (it) Città di Venezia: Movimento demografico. Besoek op 10 Junie 2019

[venDic-3] (it) Michele Brunelli. Dizsionario Xenerałe de ła Łéngua Vèneta e łe só varianti

[4] (it) Gina Fasoli: La Serenissima (= Novissima enciclopedia monografica illustrata. Band. 67). Florenz 1937, OCLC 8460813

[5] (en) Die Welt, 13 November 2013: Trotz neuer Verbote – Venedig verzweifelt an Kreuzfahrtschiff-Plage. Besoek op 19 Augustus 2018

[6] (fr) Freddy Thiriet: La Romanie vénitienne au Moyen Age. Le développement et l'exploitation du domaine colonial vénitien (XIIe–XVe siècles) (Bibliothèque des écoles françaises d'Athènes et de Rome. Bd. 193). E. de Boccard, Paris 1959, OCLC 345168; 2de uitgawe, Édition-Diffusion de Boccard, Parys 1975, OCLC 848364692

[7] (en) Venice and its Lagoon. Unesco-Welterbeliste Nr. 394. unesco.org. Besoek op 25 November 2016.

[8] (de) "Wieder die Invasion: Ab Mai kostet Venedig Eintritt". Der Tagesspiegel. 2 Maart 2019. Besoek op 28 Maart 2019.

[9] Heinrich Kretschmayr: Geschichte von Venedig, 3 bande, Gotha 1905 en 1920, Stuttgart 1934; tweede herdruk, aldaar 1986, ISBN 3-511-01240-6; elektroniese bron: Salzwasser Verlag, Paderborn 2013, ISBN 978-3-8460-0657-3 (aanlyn).

[10] (it) "Superfici amministrative". venezia.it. Città di Venezia. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Junie 2012. Besoek op 25 November 2016.

[11] (it) "Movimento e calcolo della popolazione: Januarie 2012". Comune di Venezia.

[12] (en) "Venice islands". veniceinitaly.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Maart 2009. Besoek op 25 November 2016.

[13] (de) Hans-Jürgen Hübner: Die Lagune von Venedig, in: geschichte-venedigs.de, Abschnitt Barene, besoek op 14 Maart 2017.

[14] (it) Laura Carbognin: Cenni sulla geologia della Laguna di Venezia e sul processo di subsidenza. In: archeosub.it. 26 September 2003, besoek op 25 November 2016 (in Italiaans; aangehaal deur Hans-Jürgen Hübner, sien bo).

[15] (en) A. J. Ammermann, C. McClennen, M. De Min, R. Housley: Sea-level change and the Archaeology of Early Venice. In: Antiquity. 73 (1999), bl. 303–312, hier: bl. 307 (in Engels).

[16] (en) "Venice lagoon. Eintrag „what is the lagoon", dann „from '300 to '900: the evolution of the lagoon"". salve.it. Besoek op 25 November 2016.

[17] (en) Venice, Italy Monthly Weather Forecast. In: weather.com, besoek op 25 November 2016.

[18] (it) "Clima Venezia – Medie climatiche". ilMeteo. Besoek op 20 Mei 2024.

[19] (en) Jennifer Scappettone: Killing the Moonlight. Modernism in Venice. New York: Columbia University Press 2014, bl. 1

[20] (it) "acqua e terra: alcuni dati". salve.it. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Oktober 2012. Besoek op 25 November 2016.

[21] (en) Mauro Bon, Danilo Mainardi, Luca Mizzan, Patrizia Torricelli: The Biodiversity in the Venice Lagoon as the Basis of a Sustainability Project. In: Ignazio Musu (red.): Sustainable Venice. Suggestions for the Future (= Fondazione Eni Enrico Mattei [FEEM] series on economics, energy, and environment, ECGY. Boekdeel 16). Springer Science & Business Media Netherlands, Dordrecht 2001, ISBN 94-010-0692-X, S. 27–60, hier: S. 35.

[22] (it) "barene, velme e fondali". salve.it. Besoek op 25 November 2016.

[23] (en) "Venice islands". veniceinitaly.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Maart 2009. Besoek op 25 November 2016.

[24] (en) Richard Goy: Venice | The City and its Architecture. London: Phaidon Press 1999, bl. 296

[25] (en) R. J. B. Bosworth: Italian Venice: A History. New Haven and London: Yale University Press 2014, bl. 187

[Susterstede-26] 26,00 ^26,01 ^26,02 ^26,03 ^26,04 ^26,05 ^26,06 ^26,07 ^26,08 ^26,09 ^26,10 ^26,11 ^26,12 ^26,13 ^26,14 (it) "Gemellaggi e Accordi". Venesië. 5 Desember 2023. Besoek op 20 Mei 2024.

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]