Macbeth van Skotland
Macbeth MacFinley (volle naam: Mac Bethad mac Findlaích, Skots-Gaelies: MacBheatha mac Fhionnlaigh; 1005 - 15 Augustus 1057), met die bynaam Rí Deircc ("die Rooi Koning"),[1] was van 1040 tot met sy dood koning van Skotland (toe bekend as Alba), en van vroeër af ook koning van Moray en van Fortriu. Daar is bewyse dat hy baie van sy tyd in en om die Forres-gebied van Moray deurgebring het waar hy, terwyl hy koning van Moray was, sy neef Duncan van Alba in ’n veldslag naby Pitgaveny verslaan het.[2]
| Macbeth | |
|---|---|
| Koning van Skotland | |
| |
| ’n Fiktiewe portret (John Hall). | |
| Bewind | 1040-1057 |
| Volle naam | Mac Bethad mac Findlaích |
| Ander titels | Mormaer van Moray (1032-1057) |
| Gebore | Omstreeks 1005 |
| Gesterf | 15 Augustus 1057 |
| Iona | |
| Voorganger | Duncan I |
| Opvolger | Lulach |
| Gade van | Gruoch |
| Vader | Findláech van Moray |
Hy is veral bekend danksy William Shakespeare se tragedie Macbeth en die baie werke wat daardeur geïnspireer is. Die toneelstuk is hoofsaaklik geskoei op Holinshed's Chronicles (1577) en is nie noodwendig histories korrek nie.
Naam
wysigDie naam "Macbeth (Mac-Bethad, of in moderne Gaelies MacBheatha) beteken "seun van die lewe".[3] Hoewel dit soos ’n patroniem lyk, is dit nie een nie, maar het dit eerder die betekenis van "regverdige man"[3] of "godsdienstige man".[4]
Koninklike herkoms
wysigVolgens sommige bronne is Macbeth ’n kleinseun van Malcolm II en dus ’n neef van Duncan I, wat hy opgevolg het. Malcolm II se kleinseun Duncan is op 30 November 1034 aangewys as koning van Alba, oënskynlik sonder teenstand (terwyl vorige troonopvolgings gepaardgegaan het met ’n stryd tussen verskillende aanspraakmakers).[5] Anders as die bejaarde koning Ducan van Shakespeare se toneelstuk, was die regte koning Duncan in 1034 ’n jong man, en selfs in 1040 toe hy dood is.[6]
Vanweë sy jeug het Duncan se vroeë heerskappy blykbaar sonder groot omwentelinge verloop. Later was sy bewind onsuksesvol. In 1039 is Strathclyde deur die Northumbriërs aangeval en ’n wraakaanval daarna deur Duncan was rampspoedig. Hy het die nederlaag oorleef, maar die volgende jaar het hy ’n leër noordwaarts aangevoer na Moray, Macbeth se domein, oënskynlik in ’n strafaanval teen Moray.[7] Hy is daar, op die slagveld by Bothnagowan, nou Pitgaveny, gedood deur ’n leër onder aanvoering van Macbeth. Dit was moontlik op 14 Augustus 1040.[8][9]
Koning van Alba
wysigNá Duncan se dood het Macbeth koning geword. Daar is geen bewyse van teenstand nie, maar dit sou normaal gewees het as sy bewind nie algemeen aanvaar sou word nie. In 1045 is Duncan se pa, Crínán van Dunkeld, die stamvader van die Huis van Dunkeld en leke-ab van Iona, in ’n geveg tussen twee Skotse leërs dood.[10]
Duncan se vrou het met haar kinders, onder andere die toekomstige konings Malcolm III en Donald III, uit Skotland gevlug. Verskeie bestemmings word genoem, maar die Britse historikus E. William Robertson meen die veiligste plek vir hulle sou haar of Duncan se familie en ondersteuners in Atholl gewees het.[11]
Ná Crínán se nederlaag het Macbeth blykbaar geen mede-aanspraakmakers op die troon gehad nie.
Laaste jare
wysigIn 1052 was Macbeth indirek betrokke in die stryd in die Koninkryk van Engeland tussen Godwin, die Graaf van Wessex, en Eduard die Belyer toe hy ’n paar Normandiese bannelinge van Engeland in sy hof ontvang. In 1054 het Eduard se Graaf van Northumbrië, Siward, ’n groot inval in Skotland aangevoer. Dit het gelei tot ’n bloedige veldslag waarin 3 000 Skotte en 1 500 Engelse volgens die Annale van Ulster dood is. Die gevolg was dat ene Máel Coluim (nie Máel Coluim mac Donnchada, die toekomstige Malcolm III van Skotland nie) heringestel is as die koning van Strathclyde.[12] Dit kan wees dat die gebeure van 1054 verantwoordelik was vir die idee in Shakespeare se toneelstuk dat die Engelse Malcolm III op die troon geplaas het.
Macbeth het nie die Engelse inval lank oorleef nie; hy is in 1057 verslaan en noodlottig gewond deur die toekomstige Malcolm III, seun van Duncan I.[13][14] Die presiese datum is onseker; dit wissel van 14 Augustus tot 15 Augustus tot 5 Desember. Macbeth se stiefseun, Lulach, is kort daarna as koning aangewys.
Anders as latere skrywers, noem geen bron uit Macbeth se tyd dat hy ’n tiran was nie. Die Duan Albanach noem hom "die beroemde Mac Bethad". Die Profesie van Berchán beskryf hom as "die vrygewige koning van Fortriu", en sê:
The red, tall, golden-haired one, he will be pleasant to me among them; Scotland will be brimful west and east during the reign of the furious red one.[15]
Die legende
wysig
Macbeth se lewe het, nes dié van koning Duncan I, teen die einde van die 14de eeu legendariese afmetings aangeneem toe John van Fordun en Andrew van Wyntoun hul geskiedenisse skryf.
In Shakespeare se toneelstuk Macbeth van die 17de eeu, wat hoofsaaklik op Raphael Holinshed se weergawe berus, is Macbeth aanvanklik ’n dapper en lojale generaal van die bejaarde koning Duncan. Nadat hy deur die drie hekse en sy eie vrou gevlei is, besluit Macbeth dis in die haak om die koning te vermoor en die troon oor te neem. Eindelik blyk die hekse se voorspellings misleidend te wees en Macbeth vervreem die adel van Skotland. Hy word in ’n veldslag deur prins Malcolm verslaan. Terwyl die koning se leërs disintegreer, loop hy Macduff raak – ’n vlugtende adellike wie se vrou en kinders vroeër deur Macbeth se doodspatrollies vermoor is. Toe Macbeth besef hy sal sterf in ’n tweegeveg met Macduff, weier hy eers om dit te doen. Maar Macduff verduidelik as Macbeth oorgee, sal sy voormalige onderdane hom spot. Daarna neem Macbeth hom voor: "I will not yield to kiss the ground before young Malcolm's feet, to be baited by a rabble's curse." Hy besluit om tot die dood teen Macduff te baklei. Macbeth word verslaan en onthoof, en die toneelstuk eindig waar prins Malcolm sy kroning beplan.
Die waarskynlike rede[16] dat Shakespeare Macbeth so onvleiend uitgebeeld het, is dat koning Jakobus VI en I van Malcolm III afgestam het deur die Huis van Bruce en sy eie Huis van Stewart, terwyl Macbeth se lyn uitgesterf het met die dood van Lulach ses maande ná sy stiefpa s'n.
In ’n essay van 1959 vergelyk Boris Pasternak Shakespeare se Macbeth met Raskolnikof, die hoofkarakter in Misdaad en Straf deur Fjodor Dostojefski. Pasternak het verduidelik nie een van die karakters is aanvanklik ’n moordenaar nie, maar word een weens ’n paar foutiewe redenerings en ’n geloof dat hulle bo die wet verhewe is.
Verwysings
wysig- ↑ Skene, William Forbes, Chronicles, p. 102.
- ↑ Taylor, Cameron (2008). On the Trail of the Real Macbeth. ISBN 1906307318.
- ↑ 3,0 3,1 Aitchison, Nicholas Boyter (1999). Macbeth:man and myth. p. 38. ISBN 978-0750918916.
- ↑ Davis, J. Madison (1995). The Shakespeare Name and Place Dictionary. p. 294. ISBN 978-1884964176.
- ↑ Vir Duncan I as tánaise ríg, die gekose erfgenaam, sien Duncan, The Kingship of the Scots, pp. 33–34; Hudson, Prophecy of Berchán,pp. 223–224, waar aanvaar word dat Duncan koning van Strathclyde was.
- ↑ Annale van Tigernach 1040.1.
- ↑ G. W. S. Barrow, Kingship and Unity: Scotland 1000–1306, Edinburgh University Press, 1981, p.26.
- ↑ Broun, "Duncan I (d. 1040)"; die datum kom uit Marianus Scotus, en daar word in die Annale van Tigernach daaroor berig.
- ↑ Hudson, Prophecy of Berchán, pp.223–224; Duncan, The Kingship of the Scots, pp.33–34.
- ↑ Annale van Tigernach 1045.10; Annale van Ulster 1045.6.
- ↑ Robertson, Scotland under her Early Kings, p. 122
- ↑ Florence of Worcester, 1052; Anglo-Saxon Chronicle, Ms. D, 1054; Annale van Ulster 1054.6; en bespreek in Duncan, The Kingship of the Scots, pp. 38–41; sien ook Woolf, Pictland to Alba, pp. 260–263.
- ↑ Moncreiffe, Iain (Sir Iain Moncreiffe of that Ilk). The Robertsons (Clan Donnachaidh of Atholl). W. & A.K. Johnston & G.W. Bacon Ltd., Edinburg. 1962 (herdruk van 1954), p6
- ↑ Andrew Wyntoun, Original Chronicle, red. F.J. Amours, vol. 4, pp 298–299 en 300–301 (c. 1420)
- ↑ Hudson, Profesie van Berchán, p. 91, stansas 193 en 194.
- ↑ "The History of Scotland deur John Leslie, 1578". British Library (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Mei 2017. Besoek op 8 Augustus 2016.
Bronne
wysig- The Annals of Ulster, AD 431–1201, CELT: Corpus of Electronic Texts, 2003, http://www.ucc.ie/celt/published/T100001A/index.html, besoek op 15 November 2008
- The Annals of Tigernach, CELT: Corpus of Electronic Texts, 1996, http://www.ucc.ie/celt/published/G100002/index.html, besoek op 15 November 2008
- Gaelic notes from the Book of Deer (with translation), CELT: Corpus of Electronic Texts, 2001, http://www.ucc.ie/celt/published/G102007/, besoek op 15 November 2008
- Anderson, Alan Orr (1922), Early Sources of Scottish History A.D. 500 to 1286, I (1990 revised & corrected ed.), Stamford: Paul Watkins, ISBN 1-871615-03-8
- Anderson, Alan Orr (1908), Scottish Annals from English Chroniclers A.D. 500 to 1286, London: D. Nutt, https://archive.org/details/scottishannalsfr00andeuoft
- Anderson, M. O. (1980), Kings and Kingship in Early Scotland (2nd ed.), Edinburgh: Scottish Academic Press, ISBN 0-7011-1604-8
- Bannerman, John (1974), Studies in the History of Dalriada, Edinburgh: Scottish Academic Press, ISBN 0-7011-2040-1
- Barrell, A. D. M. (2000), Medieval Scotland, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-58602-X
- Barrow, G. W. S. (1989), Kingship and Unity: Scotland 1000–1306 (2nd ed.), Edinburgh: Edinburgh University Press, ISBN 0-7486-0104-X
- Broun, Dauvit (1999), The Irish Identity of the Kingdom of the Scots in the Twelfth and Thirteenth Centuries, Woodbridge: Boydell Press, ISBN 0-85115-375-5
- Cowan, Edward J. (1993), "The Historical MacBeth", in Sellar, W. D. H., Moray: Province and People, Edinburgh: The Scottish Society for Northern Studies, pp. 117–142, ISBN 0-9505994-7-6
- Crawford, Barbara (1987), Scandinavian Scotland, Leicester: Leicester University Press, ISBN 0-7185-1282-0
- Driscoll, Stephen (2002), Alba: The Gaelic Kingdom of Scotland AD 800–1124, The Making of Scotland, Edinburgh: Birlinn, ISBN 1-84158-145-3
- Duncan, A. A. M. (1978), Scotland: The Making of the Kingdom (2nd ed.), Edinburgh: Mercat Press, ISBN 0-901824-83-6
- Duncan, A. A. M. (2002), The Kingship of the Scots 842–1292: Succession and Independence, Edinburgh: Edinburgh University Press, ISBN 0-7486-1626-8
- Foster, Sally M. (2004), Picts, Gaels and Scots: Early Historic Scotland (2nd ed.), London: Batsford, ISBN 0-7134-8874-3
- Smyth, Alfred P. (1984), Warlords and Holy Men: Scotland AD 80–1000, Edinburgh: Edinburgh University Press, ISBN 0-7486-0100-7
- Swanton, Michael (1996), The Anglo-Saxon Chronicle, New York: Routledge, ISBN 0-415-92129-5
- Taylor, A. B. (1937), "Karl Hundason, "King of Scots"", Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland LXXI: 334–340, archived from the original on 26 Maart 2009, https://web.archive.org/web/20090326065639/http://ads.ahds.ac.uk/catalogue/adsdata/PSAS_2002/pdf/vol_071/71_334_342.pdf, besoek op 25 Januarie 2017
- Woolf, Alex (2007), "The Cult of Moluag, the See of Mortlach and Church Organisation in Northern Scotland in the Eleventh and Twelfth Centuries", in Arbuthnot, Sharon J.; Hollo, Kaarina, Fil suil nglais – A Grey Eye Looks Back: A Festschrift for Colm O'Baoill, Brig o' Turk: Clann Tuirc, pp. 317–322, ISBN 0-9549733-7-2, http://www.st-andrews.ac.uk/history/staff/alexwoolf/CultofMoluag.pdf
- Woolf, Alex (2000), "The 'Moray Question' and the Kingship of Alba in the Tenth and Eleventh Centuries", The Scottish Historical Review (Edinburgh: Edinburgh University Press) LXXIX (2): 145–164, ISSN 1750-0222
- Woolf, Alex (2007), From Pictland to Alba, 789–1070, The New Edinburgh History of Scotland, Edinburgh: Edinburgh University Press, ISBN 978-0-7486-1234-5
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
