Mafeking-konsentrasiekamp
Gedurende die Anglo-Boereoorlog van 1899 tot 1902 het die Britte plase en huise afgebrand, as deel van hulle verskroeideaardebeleid, om te verhoed dat Boere op kommando van voedsel en ander voorrade voorsien kan word. Hierdeur is duisende vroue en kinders haweloos gelaat en in Britse konsentrasiekampe gehuisves. Die konsentrasiekamp by die destydse Mafeking, vandag Mahikeng, was naby aan die Moloporivier.
Die Britse taktiek van totale aanslag wysig
Die Haagse Konvensie van 1899 het bepaal dat die verwoesting van eiendom beperk moet word tot wat “spesifiek vereis word deur die noodsake van oorlog”. Lord Roberts, Britse opperbevelhebber, het binne hierdie raamwerk opgetree toe hy in die tydperk Maart tot Junie 1900 die verwoesting van plaashuise gemagtig het waarvandaan Boereskerpskutters op Britse troepe gevuur het terwyl ʼn wit vlag van die huise gewapper het. Toe Roberts eers gelas het dat huise wel onder hierdie omstandighede afgebrand moet word, is dié maatreël egter op ʼn minder oordeelkundige wyse toegepas deur offisiere in die veld. Voor die inname van Pretoria het verspreide afbrandings dus reeds voorgekom.
Reeds in Februarie 1900, en toe weer in Mei en Julie van dieselfde jaar, het die Boereleiers by Roberts beswaar gemaak teen die afbranding van huise. Die Britse oppebevelhebber het sy optrede geregverdig deur te verklaar dat die oorlog in groot dele in ʼn guerillakryg ontaard het.
Onder hierdie omstandighede moes ʼn heenkome vir die groeiende aantal hawelose vroue en kinders eenvoudig gevind word. Só het die konsentrasiekampstelsel in gebruik gekom. Die presiese aanvangsdatum is onbekend, maar dit blyk ʼn kamp vir hawelose burgerlikes is reeds aan die begin van die oorlog by Mafeking opgerig. In hierdie stadium was dit egter nog nie die amptelike beleid of stelsel nie.
Van die heel eerste dag van die oorlog af was daar swart en wit gesinne in ʼn konsentrasiekamp by Mafeking. Kort voor die begin van die beleg van Mafeking is ʼn “vrouelaar” tot stand gebring om skuiling en versorging te bied. Daar was 188 Boere- en Engelse vroue, 315 kinders, 10 mans en 150 swart bediendes in die laer. Die Barolong-inwoners van Mafeking is later deur die voedseltekort genoop om saam met die swart vlugtelinge deur die Boere se linies te vlug tot by die eerste swart vlugtelingkamp van die oorlog, Kanya, 130 km daarvandaan.
Gemengde gevoelens in Britse geledere wysig
Ten spyte van die algemene veroordeling van die Britse kampowerhede en offisiere vir hul onsimpatieke aandeel aan die verskroeideaardebeleid en die sterftes in die kampe, kom ʼn meer genuanseerde prentjie tog by nadere ondersoek na vore. Sommige Britse offisiere was opreg besorg oor die verslegtende toestande in die kampe. Lord Methuen, bevelvoerende offisier van die westelike distrikte van Transvaal, het in Julie 1901 sy opregte kommer daaroor uitgespreek, hoewel hy, met sy aristokratiese agtergrond, weinig begrip vir die ware ervaringswêreld van die Boerevroue en hul kinders getoon het.
I visited the laager here [at Mafeking] today and draw attention to the following points: I do so because the larger number of people have been brought in by me, they have always been treated with the greatest kindness and have always looked on me as their friend ... There has been enormous difficulty in getting enough wood which has increased the suffering of the people, but I hope this has now been to some extent rectified. The question of rations I feel very strongly about because the families I have brought in have relied on my word that they will find generous treatment in [the] laager and with the present diet they are content though they will not fatten on it ... It is my earnest wish that these women and children should go back to their homes with a feeling of gratitude to us, and I am quite certain it will pay the country in the long run to act generously and meet the wants of these people with the least possible delay
Die grootste getal sterftes het egter hierna gekom, met ʼn hoogste getal van 430 in die Mafeking-kamp in Oktober 1901, voordat dit afgeneem het.
,_RP-F-F01113-S.jpg)
Ook die Britse kommandant van Mafeking se dorp, lt. kol. C.B. Vyvyan, het hom die lot van die konsentrasiekampinwoners aangetrek. Al was hy bekommerd dat die gesondheid van die Britse garnisoen en die inwoners van die dorp moontlik in gevaar gestel kon word deur die nabyheid van soveel siektes in die kamp, was hy kennelik opreg bekommerd oor die lot van die kampinwoners. Middel 1901 het hy in verskeie telegramme aan Methuen en die militêre goewerneur in Pretoria, genl. J.G. Maxwell, versoeke gerig vir meer dokters, verpleegsters en mediese voorrade, en gepleit dat daar nie nog mense na die kamp gestuur moet word nie.
Vroeg in Augustus 1901 – juis met die aanvang van die groot toename in sterftes in die kampe – het Vyvyan ʼn antwoord van Maxwell ontvang: Hy het 55 000 kampinwoners in Transvaal om na om te sien en hy kan Vyvyan verseker “that they all get quite enough to eat and except for a bad epidemic of measles, the camps are all healthy and the people as happy and contented as they can reasonably be expected to be”.
Moontlik is Maxwell se reaksie tekenend van die punt wat die historikus prof Fransjohan Pretorius maak – dat die Britse militêre houding verantwoordelik gehou moet word vir die katastrofe van die konsentrasiekampe.
Emily Hobhouse besoek Mafeking wysig
Op 10 April 1901 het Emily Hobhouse die Mafeking-konsentrasiekamp besoek as deel van haar landswye reis na die verskillende kampe. Sy het dit as “...a lonely, lonely spot” beskryf. “Mafeking itself feels like the end of the world and the camp seems like driving six miles into space.”
Teen die tyd dat sy besoek afgelê het, het hierdie oudste kamp vir ʼn jaar reeds bestaan. Die 900 inwoners was baie verbaas om ʼn Engelse vrou op daardie afgeleë plek te sien, en nog meer verbaas dat sy skynbaar besorg was oor hulle en die lyding wat hulle ervaar het. Sy het drie besige dae by die kamp deurgebring, waartydens sy onderhoude met mense gevoer het, neergeskryf het wat gebeur het die militêre owerhede probeer oortuig het om die omstandighede te verbeter.
Sy het aangeteken dat daar geen seep of komberse was nie. Hobhouse het klere uitgedeel en ʼn komitee van sewe kampvroue saamgestel om haar met al die werk te help.
Sterftes en die begraafplaas wysig
Ds. J.W. Meyer was in tydens die Anglo-Boereoorlog leraar van die NG gemeente op Mafeking. Ná die ontset van die dorp op 17 Mei 1900 het hy die geestelike werk in die konsentrasiekamp verrig. Sowat 4 000 vroue en kinders het in dié tyd in die kamp gesterf.
Die graffies in die konsentrasiekampkerkhof, wat deur die latere beywering van ds. J.C.N. Mentz (1924–’1932) die eiendom van die dorp se NG gemeente geword het, is in 1949 met behulp van bydraes uit buurgemeentes en die Sentrale Burgergraftekomitee netjies opgeknap.
Die Erfenisstigting het in 2007 die eienaarskap van die twee konsentrasiekampbegraafplase van die NG Kerk oorgeneem. Die groot begraafplaas bevat 825 gemerkte grafte, asook die oorskot van 33 burgers wat tydens die Anglo-Boereoorlog met die beleg van Mahikeng gesneuwel het en voorheen op verskeie plekke begrawe was. Verskeie gedenknaalde is op die terrein opgerig, asook ʼn gedenkmuur met die name van die gestorwenes. Die kleiner een het ongeveer 200 grafte en is in die middel van ʼn plaaslike woongebied geleë.
Sien ook wysig
Bronne wysig
- Brits, E. 2016. Emily Hobhouse: Beloved Traitor. Tafelberg Uitgewers: Kaapstad
- https://www.gemeentegeskiedenis.co.za/ng-gemeente-mafikeng/
- Pretorius, F. (red.). 2017. Verskroeide Aarde. Tafelberg Uitgewer: Kaapstad