Mameluk

’n Mameluk (Arabies: مملوك, "word besit") was ’n soldaat of slaaf wat hom tot Islam bekeer het. Die verskynsel was van groot politieke belang en het lank bestaan, van die 9de tot die 19de eeu. Mettertyd het Mamelukke ’n magtige militêre kaste in verskeie Moslem-gemeenskappe geword. Veral in Egipte, maar ook in die Levant, Irak en Indië het Mamelukke politieke en militêre mag gehad. In sommige gevalle het hulle selfs sultans geword. Mameluk-faksies het ook sultanate vir hulself opgeëis in Egipte en Sirië in ’n tydperk bekend as die Mameluk-sultanaat (1250–1517). Dié sultanaat het die Mongole teruggehou en teen die Kruisvaarders geveg.

’n Berede Mameluk-soldaat, geteken in 1810.

Hoewel Mamelukke gekoop en verkoop is, was hulle status hoër as dié van gewone slawe, wat nie wapens kon gedra of sekere take kon verrig het nie.

Opgang

Die eerste slawe-soldate, wat later die Mamelukke geword het, het bestaan in die tyd van die Abbasidiese Kalifaat. Hulle het spesiale behandeling en posisies gekry en hulle die vyandskap van die plaaslike inwoners op die hals gehaal. Die soldate se mag het algaande gegroei en hulle het verskeie kere gerebelleer. Hulle het binne tien jaar vier kaliefs vermoor. In die 870's is die soldate gereorganiseer in die Mameluk-stelsel, waarvolgens jonger mans ingevoer is om opgelei te word pleks van ervare soldate.

Deur die volgende paar eeue het Egipte verskeie heersers gehad waartydens duisende Mamelukke in diens geneem is en selfs hoë posisie beklee het.

Die Bahri-dinastie

Uitbreiding van die Mameluk-ryk in Egipte omstreeks 1279.

Die oorsprong van die Mameluk-sultanaat lê in die Ajjoebid-dinastie wat Saladin (Salah al-Din) in 1174 gestig het. Ná sy dood het sy seuns gestry oor die verdeling van die ryk en elkeen het probeer om soveel Mamelukke as moontlik aan sy kant te kry. Teen 1200 het Saladin se broer Al-Adil beheer oor die hele ryk gekry deur sy broers en neefs te laat opsluit of vermoor, en elkeen van hulle se Mameluk-eenhede in sy eie op te neem. Die proses is herhaal met Al-Adil se dood in 1218, en met sy seun se dood in 1238. Die Mamelukke het al hoe magtiger geword en gou by die ryk se politiek betrokke geraak.

In Junie 1249 het die Sewende Kruistog onder Lodewyk IX van Frankryk in Egipte geland. Toe die sultan sterf, het die mag na sy vrou, Sjajar Al-Doerr, gegaan. Met Mameluk-steun het sy Lodewyk verslaan. Politieke druk vir ’n manlike leier het egter toegeneem en Sjajar het met die Mameluk-aanvoerder, Aibak, getrou. Hy is later vermoor en in die magstryd wat ontstaan het, het die adjunk-regent, Qutuz, beheer oorgeneem. Hy het die eerste Mameluk-sultanaat gestig. Dit is die Bahri-dinastie genoem na een van die regimente, die Bahrija- of Riviereiland-regiment.

Die Mameluk-sultanaat het tot in 1517 voortbestaan, toe dit deur die Ottomaanse Ryk verower is.

Verdere leesstof

• A. Allouche: Mamluk Economics : A Study and Translation of Al-Maqrizi's Ighathat. Salt Lake City, 1994
• R. Amitai-Preiss: Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War 1260–1281. Cambridge, 1995
• D. Ayalon: The Mamluk Military Society. Londen, 1979
• James Waterson – The Mamluks (History Today, Maart 2006)

Eksterne skakels

• Kuns van die Mamelukke
• Mamelukke – militêre slawedinastie
• Hierdie artikel is vertaal vanuit die Engelse Wikipedia