Manuskrip
'n Manuskrip is enige handgeskrewe of getikte dokument in teenstelling met dokumente wat meganies gedruk of op 'n indirekte of geoutomatiseerde manier gekopieer is.[1] Vandag word dit beskou as 'n outeur se geskrewe of getikte kopie of drukstuk van 'n werk wat van die finaal gedrukte weergawe onderskei moet word.[2] Voor die koms van drukkuns, was alle dokumente en boeke manuskripte. Manuskripte word nie gedefinieer deur hulle inhoud wat teks gekombineer met wiskundige berekeninge, kaarte, verduidelikende figure of illustrasies kan insluit nie. Manuskripte kan in boekvorm, rolle of in kodeksformaat voorkom. Geïllumineerde manuskripte bevat prente, randversierings, uitvoerige gebosseleerde aanvangsletters of volbladillustrasies.
Kulturele agtergrond
wysig
Voor die uitvinding van blokdrukkuns in China of deur beweegbare letters in 'n drukpers in Europa, moes alle dokumente per hand geskryf en gekopieer word. Histories is manuskripte is in die vorm van boekrolle (volume in Latyns) of boeke (kodeks) geproduseer. Manuskripte is op perkament, op papirus en op papier gepubliseer. Papier het teen die 14de eeu via die Islamitiese wêreld vanaf China na Europa versprei, en teen die laat 15de eeu het dit perkament in 'n groot mate vervang.
Met die publikasie van Griekse of Latynse werke is verskeie professionele kopieë deur skribente in 'n skriptorium neergepen terwyl die oorspronklike kopie hardop voorgelees is.
Die oudste geskrewe manuskripte het danksy die droë klimaat van hulle Midde-Oosterse rusplekke behoue gebly. Sommiges is in sarkofae in Egiptiese grafte geplaas, of hergebruik om mummies in toe te draai, of op die ashope van Oxyrhynchus weggegooi of vir veilige bewaring in bottels geplaas en begrawe (Nag-Hammadi-geskrifte) of in droë grotte bewaar (Dooie See-rolle). Manuskripte in Togaarse tale wat op palmblare geskryf is, het in woestyngrafte in die Tarim-bekken van Sentraal-Asië behoue gebly. Vulkaniese as het 'n gedeelte van die Romeinse biblioteek van die Villa van die Papyri in Herculaneum bewaar.
Ironies genoeg het amper al die manuskripte wat met die grootste sorg in die antieke biblioteke bewaar is, vergaan. Papirus het 'n leeftyd van hoogstens een tot twee eeue in die relatief klam Italiaanse of Griekse toestande; slegs gedeeltes van die werke wat op perkament gekopieer is, gewoonlik ná die algemene bekering tot Christenskap, het behoue gebly.
Privaat- of regeringsdokumente het tot en met die uitvindsel van die tikmasjien in die laat 19de eeu handgeskrewe gebly. Die waarskynlikheid van foute wat met die herhaaldelike kopiëring van manuskripte kon insluip, was die vergelyking van verskillende weergawes van dieselfde teks 'n fundamentele deel van die bestudering en kritiek van alle tekste wat in manuskripvorm oorgedra is.
Die studie van (hand)skrif in oorblywende manuskripte word paleografie genoem. In die Westerse wêreld is manuskripte wat uit die antieke tye en vroeg-Christelike era dateer, sonder spasies tussen die woorde geskryf (scriptio continua), wat dit vir onopgeleides besonder moeilik maak om te lees. Bestaande afskrifte van hierdie vroeë manuskripte wat in Grieks of Latyn geskryf is en gewoonlik uit die 4de tot die 8ste eeu dateer, word volgens hulle gebruik van óf slegs hoofletters óf slegs kleinletters geklassifiseer. In die Hebreeuse manuskripte, soos die Dooie See-rolle, word daar nie so 'n onderskeid getref nie. Manuskripte wat sleges hoofletters gebruik, word majuskelmanuskripte genoem, en dié met slegs kleinletters is minuskelmanuskripte. Gewoonlik word majuskelgeskifte met baie groter sorg geskryf. Die skrywer het sy pen tussen elke haal opgelig en sodoende 'n meer egalige en formele effek verkry. Alhoewel minuskelmanuskripte ook so geskryf kan word, is hulle dikwels vasgeskryf, waar die pen min of nooit opgelig word nie.
Moderne variasies
wysigBinne die konteks van biblioteekkunde word 'n manuskrip as enige handgeskrewe item in die versamelings van 'n biblioteek of argief gedefinieer. 'n Biblioteek se versameling van handgeskrewe briewe of dagboeke word byvoorbeeld as 'n manuskripversameling beskou. Sulke versamelings word in vindmiddels beskryf, soortgelyk aan 'n indeks of inhoudsopgawe vir die versameling, in ooreenstemming met nasionale en internasionale inhoudstandaarde soos DACS and ISAD(G).
In ander kontekste beteken die term "manuskrip" nie meer noodwendig iets wat handgeskrewe is nie.
By die publikasie van boeke, tydskrifte en musiek is 'n manuskrip 'n oorspronklike kopie van 'n werk wat deur 'n outeur of komponis geskryf is. Dit volg gewoonlik algemeen gestandaardiseerde voorskrifte wat tipografie en formatering betref. In film en teater is 'n manuskrip 'n outeur of dramaturg se teks wat tydens die produksie van die werk se opvoering of verfilming deur 'n teatermaatskappy of rolprentspan gebruik word.
By versekering is 'n manuscript policy 'n polis waaroor die versekeraar en die polishouer onderhandel, in teenstelling met die standaardvorm wat deur die versekeraar verskaf word.
Europese manuskripgeskiedenis
wysig
Die meeste oorblywende voormoderne manuskripte gebruik die kodeksformaat (soos dié van 'n moderne boek) wat teen die Laat Antieke Tyd in plaas van boekrolle gebruik is. En perkament, of velyn (die beste soort perkament) het papirus vervang, aangesien dié nie naastenby so 'n lang leeftyd het nie, en slegs in die uiters droë toestande van Egipte tot vandag toe behoue gebly het, al was dit algemeen in die Romeinse wêreld gebruik. Perkament word van diervelle gemaak, normaalweg dié van kalf, skaap en/of bok, maar ook van ander diere.
Aangesien hulle boeke is, word voormoderne manuskripte aan die hand van bibliografiese in plaas van argivaliese standaarde beskryf. Die standaard wat deur die Amerikaanse Biblioteekvereniging onderskryf word, staan bekend as AMREMM.[4] 'n Groeiende digitale katalogus van voormoderne manuskripte is die Digital Scriptorium wat aan die Universiteit van Kalifornië gebruik word.
Algemene genres van manuskripte
wysigVan antieke tekste tot Middeleeuse kaarte was enigiets wat vir studiedoeleindes neergeskryf is, in manuskripvorm. Sommige van die mees algemene genres was Bybels, godsdienstige kommentare, filosofiese werke, geregtelike en regeringstekste.
Bybels
wysig“Die Bybel was die mees bestudeerde boek in die Middeleeue.”[5] Dit was die middelpunt van Middeleeuse godsdienstige lewe. Saam met die Bybel het 'n magdom kommentare verskyn. Kommentare is in volumes geskryf, en sommiges het slegs op een bladsy uit die Bybel gefokus. Regoor Europa was daar universiteite wat hulle op hul Bybelkennis beroem het. Benewens universiteite het sekere stede ook hulle eie bekendes met groot Bybelkennis gehad.
Getyboeke
wysig
'n Getyboek is 'n gebedeboek wat gedurende die Middeleeue baie gewild was. Hierdie boeke is die algemeenste tipe oorblywende Middeleeuse geïllumineerde manuskripte. Elke boek bevat 'n soortgelyke versameling tekste, gebede en psalms, maar die versiersels tussen elkeen en elke voorbeeld het gewissel. Baie het die minimum illustrasies bevat en is dikwels tot versierde aanvangsletters beperk, maar getyboeke wat vir welgestelde kliente gemaak is, kan oordadig met volblad miniatuurskilderye wees.
Liturgiese boeke en kalenders
wysigBenewens Bybels is groot hoeveelhede manuskripte wat in die Middeleeue gemaak is, in die Kerk bestudeer. Weens die komplekse rituele en aanbiddingstelsels was hierdie boeke die elegantste geskryf en mees versierde van alle Middeleeuse manuskripte. Liturgiese boeke het gewoonlik tot twee kategorieë behoort. Dié wat tydens mis gebruik is, en dié vir getye.Sjabloon:Clarification needed
Die meeste liturgiese boeke het 'n kalender gehad. Dit het as 'n vinnnige verwysingspunt vir belangrike datums in Jesus se lewe gedien en aangetoon watter heiliges op watter dag vereer moes word. Die formaat van die liturgiese kalender was soos volg:
’n voorbeeld van 'n Middeleeuse liturgiese kalender
| Januarie, Augustus, Desember | Maart, Mei, Julie, Oktober | April, Junie, September, November | Februarie |
|---|---|---|---|
| Kal. (1) | Kal. (1) | Kal. (1) | Kal. (1) |
| IV Non. (2) | VI Non. (2) | IV Non. (2) | IV Non. (2) |
| III Non. (3) | V Non. (3) | III Non. (3) | III Non. (3) |
| II Non. (4) | IV Non. (4) | II Non. (4) | II Non. (4) |
| Non. (5) | III Non. (5) | Non. (5) | Non. (5) |
| VIII Id. (6) | II Non. (6) | VIII Id. (6) | VIII Id. (6) |
| VII Id. (7) | Non. (7) | VII Id. (7) | VII Id. (7) |
| VI Id. (8) | VIII Id. (8) | VI Id. (8) | VI Id. (8) |
| V Id. (9) | VII Id. (9) | V Id. (9) | V Id. (9) |
| IV Id. (10) | VII Id. (10) | IV Id. (10) | IV Id. (10) |
| III Id. (11) | V Id. (11) | III Id. (11) | III Id. (11) |
| II Id. (12) | IV Id. (12) | II Id. (12) | II Id. (12) |
| Id (13) | III Id. (13) | Id. (13) | Id. (13) |
| XIX Kal. (14) | II Id. (14) | XVIII Kal. (14) | XVI Kal. (14) |
| XVIII Kal. (15) | Id. (15) | XVII Kal. (15) | XV Kal. (15) |
| XVII Kal. (16) | XVII Kal. (16) | XVI Kal. (16) | XIV Kal. (16) |
| XVI Kal. (17) | XVI Kal. (17) | XV Kal. (17) | XIII Kal. (17) |
| XV Kal. (18) | XV Kal. (18) | XIV Kal. (18) | XII Kal. (18) |
| XIV Kal. (19) | XIV Kal. (19) | XIII Kal. (19) | XI Kal. (19) |
| XIII Kal. (20) | XIII Kal. (20 | XII Kal. (20) | X Kal. (20) |
| XII Kal. (21) | XII Kal. (21) | XI Kal. (21) | IX Kal. (21) |
| XI Kal. (22) | XI Kal. (22) | X Kal. (22) | VIII Kal. (22) |
| X Kal. (23) | X Kal. (23) | IX Kal. (23) | VII Kal. (23) |
| IX Kal. (24) | IX Kal. (24) | VIII Kal. (24) | VI Kal (the extra day in a leap year) |
| VIII Kal. (25) | VIII Kal. (25) | VII Kal. (25) | VI Kal. (24/25) |
| VII Kal. (26) | VII Kal. (26) | VI Kal. (26) | V Kal. (25/26) |
| VI Kal. (27) | VI Kal. (27) | V Kal. (28) | V Kal. (26/27) |
| V Kal. (28) | V Kal. (28) | V Kal. (28) | V Kal. (27/28) |
| IV Kal. (29) | IV Kal. (29) | III Kal. (29) | III Kal. (28/29) |
| III Kal. (30) | III Kal. (30) | II Kal. (30) | |
| II Kal. (31) | II Kal. (31) |
Verwysings
wysig- ↑ http://www.merriam-webster.com/dictionary/manuscript
- ↑ Sjabloon:OED
- ↑ Buringh, Eltjo; van Zanden, Jan Luiten: "Charting the “Rise of the West”: Manuscripts and Printed Books in Europe, A Long-Term Perspective from the Sixth through Eighteenth Centuries", The Journal of Economic History, Vol. 69, No. 2 (2009), pp. 409–445 (416, table 1)
- ↑ Pass, Gregory.
- ↑ Beryl Smalley, The Study of the Bible in the Middle Ages. 3rd ed.
Eksterne skakels
wysig- British Library Glossary of manuscript terms, mostly relating to Western medieval manuscripts Geargiveer 5 Desember 2006 op Wayback Machine
- Centre for the History of the Book, University of Edinburgh Geargiveer 24 Junie 2008 op Wayback Machine
- Chinese Codicology
- Digital Scriptorium
- Shapell Manuscript Foundation
- Manuscripts Department, University of North Carolina at Chapel Hill Geargiveer 21 Desember 2008 op Wayback Machine
- The Sarasvati Mahal Library, has the richest collection of manuscripts in Sanskrit, Tamil, Marathi and Telugu Geargiveer 29 November 2004 op Wayback Machine
- The Schøyen Collection – the world's largest private collection of manuscripts of all types, with many descriptions and images
Sjabloon:CathEncy- Newberry Library Manuscript Search Geargiveer 17 Mei 2017 op Wayback Machine
- Getty Exhibitions
- Polish manuscripts in Sweden
- Medieval Manuscript Leaves, University of Colorado Boulder Libraries Geargiveer 9 April 2013 op Wayback Machine
- Manuscripts of Lichfield Cathedral – Digital facsimile of the 8th-century St Chad Gospels and Cathedral's 15th-century Wycliffe New Testament, 2010. Includes the ability to overlay images captured with 13 different bands of light, historical images (starting in 1887), and multispectral visualizations. Also includes sixteen interactive 3D renderings. College of Arts & Sciences, University of Kentucky
- Historical Image Overlays – See how an early medieval manuscript is aging
