Martinus Nijhoff

Martinus Nijhoff (20 April 1894 – 26 Januarie 1953) was 'n Nederlandse digter, toneelskrywer, vertaler en essayis.

Martinus Nijhoff
Nijhoff in 1913
Gebore	20 April 1894 Den Haag
Sterf	26 Januarie 1953 Den Haag
Beroep	skrywer, digter, vertaler, kritikus, essayis

Biografie

Nijhoff is in 1894 in Den Haag gebore as die seun van die uitgewer Wouter Nijhoff (1866-1947) en Johanna Alida Seijn. Sy oupa, die uitgewer Martinus Nijhoff, was die stigter van die Haagse uitgewery Nijhoff, en een van die oprigters van die liberale dagblad Het Vaderland. Hy het vanaf sy twaalfde jaar die Gymnasium Haganum aan die Laan van Meerdervoort bygewoon waar hy bevriend geraak het met Victor van Vriesland, saam met wie hy Franse en Engelse literatuur gelees het.

Nijhoff het Regte in Amsterdam gestudeer, en later ook letterkunde aan die Universiteit van Utrecht. In 1914 en 1915 was hy redakteur van die studenteblad Propria Cures. Van 1926 tot na die Tweede Wêreldoorlog het hy enkele kere deel uitgemaak van die redaksie van die tydskrif De Gids. Hy het ook vir 'n geruime tyd as literêre kritikus by die Nieuwe Rotterdamsche Courant gewerk, en op kortstondige wyse by die familie-uitgewery.

Hy was twee keer getroud, formeel tot 1950 met die skryfster Netty Wind, wat onder die naam A.H. Nijhoff gepubliseer het, en daarna slegs kortstondig, as gevolg van sy heengaan, met die aktrise Georgette Hagedoorn. Daarnaas was hy van 1933 tot 1947 in 'n verhouding met die Utrechtse kenner van Klassieke tale, Josine van Dam van Isselt, wie van groot belang was ten opsigte van sy vertaalaktiwiteite.

Sy debuut as digter het in 1916 plaasgevind toe die bundel De wandelaar verskyn het. In 1924 is Vormen gepubliseer. In sy romantiese verse word sy gevoelens van angs, eensaamheid en die verlange om weer 'n onskuldige kind te wees geopenbaar. Hy het dit gewoonlik in toeganklike Nederlands gedoen. Nijhoff het ook in die tydskrif Het Getij gepubliseer.

In die verhalende gedig Awater (uit Nieuwe Gedichten, 1934) en Het uur U (1936/37) beskryf hy op besondere wyse die geheimenis agter alledaagse dinge en gebeurtenisse, in 'n styl wat steeds meer neig na die alledaagse spreektaal.

Nijhoff het ook sukses gehad met drie Bybelse hoorspele, wat versamel is in Het heilige hout (1950). Daarnaas was hy 'n vermaarde vertaler van gedigte en toneelstukke. In 1953 is die Martinus Nijhoff-prijs ingestel wat jaarliks toegeken word vir vertaalwerk in en uit die Nederlands. In dieselfde jaar het hy postuum die Constantijn Huygens-prijs vir sy gehele oeuvre ontvang.

Nijhoff was tot 1947 met die magies-realistiese skilder Pyke Koch bevriend. Koch het enkele teaterdekorstukke vir Nijhoff ontwerp, terwyl Nijhoff by enkele skilderye van Koch gedigte geskryf het, soos byvoorbeeld De Schiettent, ter geleentheid van die huwelik van die skilder.

Tweede Wêreldoorlog

Nijhoff was tydens die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog 'n reserweoffisier. As kommandant van die 5de eskadron Huzaren-wielrijders het hy die Duitse opmars tussen Oosterbeek en Wageningen vertraag. Hiertydens het hy ook sy voet verwond. Kort na die kapitulasie van Nederland het Nijhoff na Den Haag verhuis waar hy in die Kleine Kazernestraat, 'n systraat van die Lange Voorhout, gewoon het. Hy was aktief betrokke by die kulturele verset en het onder andere meegewerk aan die onwettige blad Vrij Nederland en die eweneens onwettige uitgewery De Blauwe Schuit, waarvoor hy gedigte gelewer het. Nadat hy geweier het om die anti-Duitse Nico Donkersloot op te volg as hoogleraar in die algemene en vergelykende literatuurwetenskap het hy dit noodsaaklik geag om onder te duik. In 1943 was Nijhoff betrokke by die organisasie van die aanslag op die Amsterdamse bevolkingsregister. Hy het daarby advies gelewer betreffende die plasing van ploftoestelle. Tydens die sogenaamde Hongerwinter van 1944 het Nijhoff vanuit sy huis etes aan kinders uitgedeel totdat sy eie voorraad uitgeput was. Op 24 Februarie 1980 het Georgette Nijhoff-Hagedoorn in die Kleine Kazernestraat 'n gedenkteken onthul ter nagedagtenis aan haar eggenoot.

Martinus Nijhoff lê saam met Georgette Hagedoorn begrawe in die familiegraf by die Westduin-begraafplaas in Den Haag-Suid. In April 2010 is dit voorsien van 'n nuwe grafsteen, aangesien die ou grafmonument - 'n engeltjie op 'n suil - kort na die begrafnis reeds beskadig is.

Tipering van Nijhoff se werk

Uit Nijhoff se voorkeur vir die sonnetvorm mag dit voorkom asof hy 'n tradisionele digter was, maar tog kan hy veel eerder as 'n moderne digter getipeer word. Sy werk druk 'n moderne taalgevoel uit en beskik oor 'n moderne poëtiese inslag en lewensgevoel. Hy het deur sy werk immers gestreef na 'n herwaardering van die "gewone woord" in die poësie. De moeder de vrouw (sien onder) is 'n goeie voorbeeld hiervan, dit wil sê, spreektaal in strakke sonnetvorm. Hiermee het hy hom op radikale wyse verset teen die "woordkunst" van die Tagtigers. In pleks hiervan het hy die letterkundige outonomie van die gedig vooropgestel. Vir Nijhoff het die gedig losgestaan van die digter. Hiermee het hy kant gekies in die "vorm of vent"-gesprekke, (Met die aanduiding vorm of vent word bedoel die bespreking wat veral plaasgevind het tussen die twee wêreldoorloë in Nederland oor die belang van die letterkundige werk as synde óf 'n afsonderlike, losstaande gegewe (vorm) óf dan wel die totale inset van die persoonlikheid (vent), anders gestel: die vermeende teenstelling tussen die styl en persoon van die skrywer. Gedurende die tydperk na die Eerste Wêreldoorlog en voor die Tweede Wêreldoorlog was dit nie ongebruiklik gewees om kunswerke en literêre werke te beoordeel op grond van hul "bedoeling" of maatskaplike standpunte nie. Die frase "vorm of vent" is deur die digter J.C. Bloem gemunt, wat in 1932 'n essay aan hierdie onderwerp gewy het. Bloem het beslis nie die menings van die "ventisten" gedeel nie, (hoewel hy ook gevind het dat die persoonlikheid van die digter belangrik is, alhoewel dit slegs die van 'n digter is.) en sodoende in botsing gekom met die opvattings van Forum-dichters soos Menno ter Braak en E. du Perron. Daarnaas het hy die taak van poësie gesien as die voortbring van iets menslik in 'n verontmenslikte, tegnologiese wêreld. Naas motiewe soos die moeder, die kind, en die soldaat, kom daar ook dikwels christelike motiewe in sy werk voor.

Erkenning

Martinus Nijhoffbrug oor die Waalrivier by Zaltbommel

Pryse

• 1925 · Prijs van Amsterdam vir Vormen
• 1953 · Constantijn Huygens-prys vir sy gehele oeuvre

Vernoemings

• Martinus Nijhoffbrug: Die sonnet De moeder de vrouw, wat begin met die reël "Ik ging naar Bommel om de brug te zien", is stellig sy bekendste gedig. Die Bommelse brug (uit 1933) wat in die gedig voorkom, is in 1996 vervang deur 'n nuwe brug wat die Martinus Nijhoffbrug heet.

Bibliografie

Die gedig Het kind en ik op 'n muur in Leiden

• 1916 · De wandelaar
• 1919 · Pierrot aan de lantaarn
• 1924 · Vormen
• 1927 · De pen op papier
• 1930 · Charles-Ferdinand Ramuz, De Geschiedenis van de Soldaat
• 1930 · De vliegende Hollander
• 1930 · Shakespeare, De Storm
• 1931 · Gedachten op Dinsdag
• 1934 · Nieuwe gedichten, waarin o.a. die gedig Awater verskyn
• 1936 · In Holland staat een huis (saam met Anton van Duinkerken)
• 1941 · De ster van Bethlehem
• 1942 · Het uur U, gevolgd door Een idylle
• 1950 · Het heilige hout
• 1951 · De cocktailparty
• 1951 · Euripides, Ifigeneia in Taurië

Oor M. Nijhoff:

• Niels Bokhove, Awaters spoor. Literaire omzwervingen in het Utrecht van Martinus Nijhoff. Amsterdam, 2010. ISBN 978-90-5937-213-9.
• Huib van den Doel, Maar dat is tot daaraantoe. Benaderingen van gedichtenuitleg toegepast op Het Uur U van Martinus Nijhoff. Haarlem, St. Hoofd-Hart-Handen, 2002
• Luc Wenseleers, Het wonderbaarlijk lichaam. Martinus Nijhoff en de moderne Westerse poëzie, Den Haag, 1966.

Voorbeelde van sy digkuns

De soldaat die Jezus kruisigde

 Wij sloegen hem aan ‘t kruis. Zijn vingers grepen
 Wild om den spijker toen ‘k den hamer hief –
 Maar hij zei zacht mijn naam en: “Heb mij life-“
 En ‘t groot geheim had ik voorgoed begrepen.

 Ik wrong een lach weg dat mijn tanden knarsten,
 En werd een gek die bloed van liefde vroeg:
 Ik had hem lief – en sloeg en sloeg en sloeg
 Den spijker door zijn hand in ‘t hout dat barstte.

 Nu, als een dwaas, een spijker door mijn hand,
 Trek ik een visch – zijn naam, zijn monogram –
 In ied’ren muur, in ied’ren balk of stam,
 Of in mijn borst of, hurkend, in het zand,

 En antwoord als de menschen mij wat vragen:
 “Hij heeft een spijker door mijn hand geslagen.”
 

• Uit: Vormen (1924)

De kinderkruistocht

 Zij hadden een stem in het licht vernomen:
 “Laat de kinderen tot mij komen.”

 Daar gingen ze, zingende, hand in hand,
 Ernstig op weg naar het Heilige Land,

 Dwalende zonder gids, zonder held,
 Als een zwerm witte bijen over het veld.

 In de armen van een der kinderen lag
 Een wolke-wit lam en een kruis met een vlag.

 De menschen gaven hun warme pap
 En brood en vruchten en melk in een nap,

 En kusten hen, weenend om het woord
 Dat de kinderen lachend hadden gehoord.

 Want iedereen blijven Gods woorden vreemd,
 Behalve hem die ze van God zelf verneemt.-

 Zij zijn bij de haven op schepen gegaan
 En sliepen op ‘t dek tegen elkander aan.

 De grootste der sterren schoof met hen mee
 En wees den stuurman den weg over zee.

 Soms schreide er éen in zijn droom en riep
 Over het water totdat hij weer sliep.

 Met een dunne hand vóór haar gezicht
 Dempte de maan de helft van haar licht.

 Zij voeren voorbij den horizon
 Waar de dag in een hoek van den hemel begon.

 Toen stonden ze zingend voor-op het schip
 En zagen in zee een wit huis op een klip.
 Wie alles verlaat vindt in vaders huis
 Dat vele woningen heeft, zijn thuis.

 Het anker rinkelde en viel in zee.
 - Domine infantium libera me –

 Het hart van een kind is zoo warm en los,
 - Pater infantium liberet vos –

 Zoo buiten de wereld en roekeloos,
 - Domine infantium libera nos –

 Dat ze gingen en zelfs geen afscheid namen.
 - Libera nos a malo. Amen. –

De Danser

 Onder mijn huid leeft een gevangen dier
 Dat wild beweegt en zich een uitweg bijt,
 En in dien donk’ren, kort-gedrongen strijd
 Bonst zijn vol bloed in ‘t beven van mijn spier.

 Totdat zijn pijn vaart wordt en door mij glijdt
 En dwingt naar ‘t vormen van gebaren wier
 Beheerschte haast en vastgehouden zwier
 Zijn sprong nog spannen eer hij zich bevrijdt.

 Men moet gepoederd zijn, dat in ‘t gelaat
 Alleen het zwart der openschroeiende oogen
 De razernij die in ons dreigt verraadt.

 De mond moet, roodgeverfd en volgezogen,
 Verachten wat er in het hart omgaat:
 Een doodstrijd lachend tot een spel gelogen.

De Wolken

 Ik droeg nog kleine kleeren, en ik lag
 Lang-uit met Moeder in de warme hei,
 De wolken schoven boven ons voorbij
 En Moeder vroeg wat ‘k in de wolken zag.

 En ik riep: Scandinavië, en: eenden,
 Daar gaat een dame, schapen met een herder –
 De wond’ren warden word en dreven verder,
 Maar ‘k zag dat Moeder met een glimlach weende.

 Toen kwam de tijd dat ‘k niet naar boven keek,
 Ofschoon de hemel vol van wolken hing,
 Ik greep niet naar de vlucht van ‘t vreemde ding
 Dat met zijn schaduw langs mijn leven streek.

 - Nu ligt mijn jongen naast mij in de heide
 En wijst me wat hij in de wolken ziet,
 Nu schrei ik self, en zie in het verschiet
 De verre wolken waarom moeder schreide –
 

• Uit: Nieuwe gedichten (1934)

Impasse

 Wij stonden in de keuken, zij en ik.
 Ik dacht al dagen lang: vraag het vandaag.
 Maar omdat ik mij schaamde voor mijn vraag
 wachte ik het onbewaakte ogenblik.
 Maar nu, haar bezig ziend in haar bedrijf,
 en de kans hebbend die ik hebben wou
 dat zij onvoorbereid antwoorden zou,
 vroeg ik: waarover wil je dat ok schrijf?

 Juist vangt de fluitketel te fluiten aan,
 haar hullend in een wolk die opwaarts schiet
 naar de glycine door het tuimelraam.

 Dan antwoordt zij, terwijl zij langzaamaan
 druppelend water op de koffie giet
 en zich de geur verbreidt: ik weet het niet.

Bronne

• A.P. Grové, J.L. Steyn (samestellers), Keur uit die Nederlandse poësie, (Nasou Beperk), ISBN 0 625 00160 5 , Twaalfde druk, November 1979

Eksterne skakels

• Biografie in Biografisch Woordenboek van Nederland

Verwysings

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.