Mary Fitzgerald

Mary Fitzgerald, ook bekend as “Pickhandle Mary”, was teen ongeveer 1903 een van die kleurrykste figure van die vroeë blanke arbeiderbeweging in Suid-Afrika. Fitzgerald was as 'n tikster en stenograaf by die Transvaal Miners’ Association (TMA)  – wat in 1913 die Suid-Afrikaanse Mynwerksunie (MWU) sou word -  aangestel. Sy was ‘n baanbreker op verskeie terreine: onder andere as die eerste vroueraadslid van die Johannesburgse Stadsraad (1915-1921), die eerste vroue-onder-burgemeester van Johannesburg (as lid van die Suid-Afrikaanse Arbeidersparty) en as die eerste vrou in Suid-Afrika om ‘n motor, geskenk deur die stadsraad, te besit en te bestuur.

Verkiesingsplakkaat uit 1915 van "Pickhandle Mary" Fitzgerald

Biografie

Sy was ‘n dogter van ‘n Ier, Thomas Sinnot, wat ontnugter oor die mislukking van die Ierse onafhanklikheidsbeweging geraak het en blykbaar in 1902 met sy gesin na Suid-Afrika geëmigreer het. Mary was van geboorte ‘n rebel en het gou ‘n magtige invloed in arbeider- en vakbondgeledere geword – in só ‘n mate dat die aanstelling van ampsdraers en organiseerders van die TMA grootliks aan haar goedkeuring onderworpe was. Aan die begin was die finansiële posisie van die TMA maar haglik en sy strukture wankelrig. Fitzgerald was die enigste betaalde amptenaar wat die vakbond kon bekostig.

Die TMA se lede het onder skreiende omstandighede gewerk. Talle mynongelukke het plaasgevind, die teistering van myntering was alomteenwoordig, die vakbond het nie oor opgehoopte fondse beskik vir betaamlike begrafnisse vir sy lede nie en daar was geen vergoeding vir die afhanklikes van gestorwe mynwerkers nie. In hierdie omstandighede het Mary met ‘n fiets gery om geld te gaan kollekteer by die myne waar die gestorwenes die laaste werksaam was.

Sy was ‘n opwindende spreekster en was altyd in aanvraag by vergaderings van die werkers en waar vakbondlede gestaak het. Sy het ‘n prominente aandeel aan die mynstakings van 1907 en 1913 en die algemene staking van 1914 gehad, asook aan die Johannesburgse tremstaking van 1911 waar sy ‘n “piksteelbrigade” na protesvergaderings gelei het om teenstanders van die staking te intimideer – vandaar haar bynaam. 

Sien ook

• Solidariteit

Bronnelys

• C.J. Beyers (red), Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, Deel V, RGN, Pretoria, 1987, pp. 281-282.
• I.L. Walker and B. Weinbren, 2000 Casualties. A History of the Trade Unions and the Labour Movement in the Union of South Africa, SATUC, Johannesburg, 1961, pp. 291-292.
• E.N. Katz, A Trade Union Aristocracy. A History of White Workers in the Transvaal and the General Strike of 1913, African Studies Institute, University of the Witwatersrand, Johannesburg, 1976, pp. 54-55.