Planteryk

   Hierdie artikel behoort versmelt te word met plant.
Maak seker om die inhoud te skuif na die bladsy wat reeds aan Wikidata gekoppel is!
Indien altwee gekoppel is, sien hier.

Die planteryk of regnum plantarum bestaan uit ongeveer 360 000 spesies. Baie van hierdie spesies word weer verder onderverdeel in subspesies of variëteite. AI die spesies word saamgegroepeer in onder meer genera, families, ordes en klasse. In die klassifikasie van plante, soos by die van diere, word daar probeer om die verwantskappe tussen die groepe aan te dui.

Die wetenskaplike naamgewing berus op die metode wat deur Linnaeus ontwikkel en in sy Systema naturae uiteengesit is. Die totale aantal plantspesies op aarde word vandag op ongeveer 360 000 geskat. Dit is onmoontlik om die aantal presies te bereken, aangesien nuwe spesies steeds beskryf word en daar soms baie meningsverskil bestaan oor die klassifikasie van spesies. Vanweë die evolusieproses verander alle lewende organismes voortdurend en die groot probleem van taksonomie (klassifikasie) is dat aan hierdie veranderende organismes name gegee moet word.

Wanneer twee of meer bevolkings van dieselfde spesie oor 'n lang tyd geïsoleer raak van mekaar, begin hulle naderhand eienskappe ontwikkel wat van mekaar verskil. Oor 'n tydperk van duisende of miljoene jare, maar in sommige gevalle baie korter, ontstaan nuwe spesies uit die oorspronklike spesie. Wanneer twee sulke plantbevolkings byvoorbeeld baie min van mekaar verskil, kan hulle as bloot variëteite of subspesies van dieselfde spesie beskou word.

As hulle egter 'n bietjie meer verskil, kan hulle as aparte spesies beskou word. Dit is vanweë hierdie subjektiwiteit in die benaming van spesies dat daar so baie meningsverskil is. Die moderne definisie van spesie is "'n bevolking van organismes wat onderling kan teel en aan vrugbare nakomelinge oorsprong gee". Dit is egter baie keer nie moontlik om hierdie eienskap te bepaal nie, en daarom berus die taksonomie nog grotendeels op morfologiese en anatomiese verskille tussen plante.

Vandag word van al hoe meer gevorderde tegnieke, byvoorbeeld die tel van chromosome, gebruik gemaak in die klassifikasie van plante. Spesies wat as verwant beskou word (op grond van morfologiese ooreenkomste, wat dan weer ʼn aanduiding van evolusionêre ontwikkeling sou wees), word in genera (enkelvoud genus) saamgegroepeer. Ook fossiele word vir hierdie klassifikasie in aanmerking geneem. Naverwante genera word weer in families saamgegroepeer, families in ordes, ordes in klasse, klasse in afdelings en afdelings in ryke.

Vroeër is daar net onderskei tussen die planteryk en die diereryk, maar vandag word die kleiner organismes onder afsonderlike ryke geklassifiseer. Binne die sisteem kan die taksonomiese eenhede weer onderverdeel word deur die voorvoegsels onder- (sub-) en super- te gebruik. In 'n subfamilie sal byvoorbeeld 'n paar genera wat nader aan mekaar verwant is as aan die ander genera, saamgegroepeer word.

Nomenklatuur

Die belangrikste eenheid van klassifikasie (takson, meervoud taksa) is die spesie, omdat die spesie die enigste takson is wat berus op 'n beskrywing van ʼn natuurlike eenheid. Alle ander taksa is basies kunsmatig. Die sisteem wat die basis vorm vir alle naamgewing van lewende organismes, is die binominale nomenklatuur wat op die Systema naturae van Linnaeus berus. Volgens hierdie metode bestaan die naam van elke spesie uit 'n genusnaam en 'n spesienaam.

Die ysterhout en die olienhout behoort byvoorbeeld albei tot die genus Olea, en word onderskei deur die name Olea capensis vir die ysterhout en Olea europaea vir die olienhout. Die genusnaam word altyd met ʼn hoofletter geskryf en die spesienaam met 'n kleinletter. Die genusnaam kan alleen gebruik word, maar die spesienaam nie en albei word onderstreep of kursief gedruk. Dit gebeur dikwels dat plantspesies apart deur verskeie persone beskryf word, omdat hulle nie bewus is van ander beskrywings nie.

Wanneer sulke herhalende beskrywings ontdek word, geld die algemene reël dat die oudste naam die geldige een is. Die kameeldoringboom (Acacia erioloba) was byvoorbeeld lank bekend as Acacia giraffae totdat daar ontdek is dat die naam Acacia erioloba die eerste was wat aan hierdie boom toegeken is.

Sisteem

Volkome een stemmigheid oor 'n klassifikasiesisteem sal waarskynlik nooit bereik word nie, vanweë die subjektiewe element wat in taksonomie betrokke is en omdat navorsing steeds nuwe lig werp op die verwantskappe tussen organismes. Veral oor die laer organismes is daar nog baie onduidelikheid. Die groot probleem met die klassifikasie van laer organismes het ontstaan toe daar nog net tussen die plante- en diereryk onderskei is.

Virusse, bakterieë en eensellige organismes is dikwels as diere of plante beskou. Fungi is oor die algemeen as plante beskou. Virusse bestaan slegs uit 'n hoeveelheid DNS of RNS met 'n laag proteïen rondom en leef altyd parasities in ander organismes. Hulle is nie in staat om hulself voort te plant nie, maar dwing die selle van hul gasheer tot die vorming van virus-DNS. Verskeie virusse kan in kristallyne vorm gebring word sonder dat hul vermoë om siektes te veroorsaak, verlore gaan, wat 'n unieke eienskap van virusse is.

Virusse is blykbaar iets tussen 'n nie-lewende struktuur en 'n lewende organisme. Bakterieë is 'n kenmerkende groep uiters klein organismes sonder 'n egte kern. Die blouwiere of blougroen bakterieë is tot onlangs as alge geklassifiseer omdat hulle eensellig is en kan fotosintetiseer, hoewel hulle ook nie egte kerne het nie. Vandag word hulle egter saam met die bakterieë onder 'n aparte ryk, die Monera, geklassifiseer. Ook die alge en soortgelyke organismes word vandag nie meer onder die planteryk geklassifiseer nie, omdat sommige vanweë hulle beweegvermoë deur dierkundiges as diere beskou is, terwyl plantkundiges hulle vanweë die aanwesigheid van chlorofil as plante beskou het.

Hierdie organismes staan nou bekend as die ryk (regnum) Protista. Een van die vernaamste eienskappe van plante is die aanwesigheid van chlorofil. En onder meer omdat dit nie by die fungi aanwesig is nie, word ook die fungi vandag as 'n aparte ryk (regnum) beskou. Verskeie groepe wat nog deur veral nie-deskundiges as plante beskou word maar wat volgens die jongste klassifikasie afsonderlike ryke vorm, is in bygaande klassifikasie ingesluit sodat daar aangedui kan word watter groepe nie meer tot die planteryk behoort nie.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840963X, volume 22, bl. 211