Racheltjie de Beer

Racheltjie de Beer (1831–1843) is 'n heldin wie se laaste ure in 'n Afrikaner-volksverhaal beskryf word. Sy was, soos mettertyd beweer is, die dogter van George Stephanus de Beer (geb. 1794). Volgens oorlewering het sy op 12-jarige ouderdom haar lewe opgeoffer om haar boetie s'n te red. Daar is egter geen bewys dat die twee werklik bestaan het nie.

Racheltjie de Beer op 'n 10 Ora noot.

Die legende

Volgens die legende was Racheltjie deel van 'n trek van die Oranje-Vrystaat na Suidoos-Transvaal. Tydens 'n oornagkamp het die lede van die trek besef dat 'n kalf, een van die kinders se gunstelinge, weg was.

'n Soekgeselskap is uitgestuur. Racheltjie en haar sesjarige boetie het ook daaraan deelgeneem. Nadat almal begin terugkeer het na die kamp, het die twee verdwaal. Toe dit donker word, het dit baie koud geword en begin sneeu.

Racheltjie het besef die kans dat hulle die kamp sou vind, is baie skraal. Sy het 'n miershoop gevind wat deur 'n erdvark uitgehol is, haar klere uitgetrek, dit vir haar boetie aangetrek en hom gehelp om in die miershoop te klim. Daarna het sy voor die miershoop se opening gaan lê om die koue uit te hou.

Die volgende oggend het die familie die kinders opgespoor. Racheltjie het nie die nag oorleef nie, maar haar boetie wel.

Ongelukkig is die geskiedenis tydens die periode nie ordentlik gedokumenteer nie en is dit wel moontlik dat die kinders nie regtig bestaan het nie.

Nuwe bevindinge

In Oktober 2012 het twee joernaliste hul bevinding gepubliseer dat Rachel de Beer se verhaal merkwaardige ooreenkomste toon met dié van die Amerikaanse sneeu-heldinnetjie Hazel Miner. Hulle het dit bekend gemaak in By, 'n weeklikse bylaag tot die drie Afrikaanse koerante Die Burger, Beeld, en Volksblad.

Wat hul teorie blyk te versterk, was die byna gelyktydige verskyning van die twee verhale in die pers. Sover bekend, was die heel eerste verskyning in druk van die Racheltjie-verhaal in April 1921 in die Afrikaanse vrouetydskrif Die Boerevrou. Dit het die lig gesien slegs sowat 'n maand of drie nadat 'n Amerikaanse welsynstydskrif, The North Dakota Children's Home Finder, die (ware) verhaal van Hazel Miner aan sy duisende lesers vertel het.

Die joernaliste het hul bevindings verder op 'n webbladsy uiteengesit onder die titel: Die laaste rits bewyse: Racheltjie is bloot 'n afspieëling van Hazel Miner. Die bevinding het tot 'n lewendige debat in By se briewekolomme gelei, te meer omdat die digter-navorser en "Wonderwerker" Eugène Marais by die "duidelike versinning" betrek is.

Omdat die webskakels oor hul bevindings egter met verloop van tyd nie meer gewerk het nie (hoewel 'n ruwe argiefweergawe met al die tersaaklike besonderhede wel bestaan) het een van die joernaliste in Julie 2019 en daarna met plasings in die sosiale media die volgende opsomming van hul ondersoek en bevindings herhaal:

"Ek, G. Olwagen, en kollega Leo Kritzinger het destyds as joernaliste die Racheltjie de Beer-verhaal tot op die been nagevors. Ons het absoluut geen ander agenda gehad as om by die waarheid uit te kom nie. Ons kon ook bevestig wat die genealoë reeds te vertel gehad het: Nêrens maar nêrens in die goed opgetekende geslagsregisters van die De Beers was daar iemand wat sy kon wees nie.

"Ek het vir Kritzinger gesê: ‘As die storie nie waar is nie, moet iemand dit mos uitgedink het. As ons kan agterkom wie die eerste keer die storie in die pers laat verskyn het, weet ons wie die skepper van die verhaal is.’

"Die genealoog Daniël Malan Jacobs was die eerste wat vir ons die antwoord verskaf het: Die nimlike digter-skrywer Eugène Marais het in April 1921 die verhaal die eerste keer vertel in die ou Afrikaanse tydskrif Die Boerevrou.

"Dit het nagenoeg tagtig jaar gelede plaasgevind, vertel Marais toe, maar hy beskryf die omstandighede so noukeurig asof dit die vorige dag gebeur het (goed, dis nog geen bewys dat dit nie waar is nie; goeie skrywer wat hy is, mag hy mos maar so 'n bietjie fleurig raak).

"Maar dan kom 'n mens agter dat daar net enkele maande vantevore 'n goed opgetekende geval in Amerika was waarin 'n jong meisie, ene Hazel Miner, ook van haar sibbe (boetie en sussie) in 'n sneeustorm gered het deur haar klere uit te trek en hulle warm te hou met haar lyf onder die bak van 'n omgevalle slee (nes Racheltjie haar klere uitgerek het om haar boetie in die uitgeholde miershoop te red). Hazel het ook onbaatsugtig gesterf vir dié wat sy liefgehad het.

"Ons het 'n ou koerant en tydskrif met die noukeurigste besonderhede oor die Miner-verhaal uit Amerika bestel en gefynkam – en soveel ooreenkomste met die eerste gedrukte Racheltjie-storie daarin gevind (feitelik en selfs wat die styl betref) dat ons tot geen ander gevolgtrekking kon kom nie: Hier is 'n baie, baie besliste verband. Geen plagiaat is gepleeg nie, want die storielyne verloop anders, maar na letter en gees lyk Racheltjie se storie na 'n afspieëling van Hazel Miner s'n. 'n Dag ná Hazel se dood was sy al 'n “beskermengel van die prêrie” net soos A.G. Visser Racheltjie later (in navolging van Marais) “Sneeuwitjie van die veld” genoem het.

"Kortom, albei is tienermeisies wat hul sibbe(s) in een nag, in 'n verskriklike sneeustorm met haar eie liggaam in die oopte beskerm in 'n hol skuiling (omgekeerde bak van 'n slee of 'n miershoop). Daar word enersyds vertel dat Hazel van haar klere uitgetrek en dit vir die sibbes aangetrek het (heavy coat, fur collar and other wraps). Op haar beurt sou Racheltjie haar bo-rokkie, onderrokkie, kappie en wol-onderhempie prysgegee het om haar boetie te red.

"Hazel ... was found covered with a sheet of ice an inch thick -- cold in death. Racheltjie lê daar -- en die lyfie (is) byna so wit as die kapok self. In elke geval lewe die sibbe(s) nog, danksy hul ousus se onbaatsugtige daad om hulle warm te hou ten koste van haar eie lewe. Enersyds word gesê Rachel het haar lewe gegee terwyl sy altyd in staat was te eniger tyd haarself te red . . . onder omstandighede van die uiterste lyding, andersyds dat Hazel doubtless might have saved her own life, but she voluntary surrendered her life to the cruel elements. En so kan 'n mens aanhou vergelyk.

"Boonop haal albei verhale die Bybelse uitspraak aan dat daar geen groter liefde is as om die lewe vir ander te gee nie.

"Wat kan 'n mens dan van Racheltjie sê? Die Afrikanervolk het so min heldinne gehad en niemand sou dit beter geweet het as Marais self nie. As mense dan ook die storie van haar selfopofferende liefdesdaad wil aanhou vertel, wie kan sê hulle moet dit nie doen nie? Racheltjie, fiktief soos sy is, het bes moontlik steeds ’n baie belangrike boodskap vir ons almal.

"Naskrif: En Wolraad Woltemade en Dirkie Uys dan? So vra iemand.

"Oor Woltemade het ek weinig twyfel. Oor Dirkie Uys het ek al 'n ander weergawe gelees wat ook nogal 'n skadu werp oor dit wat ons vertel is, maar ek kan nie self 'n mening daaroor lug nie. Die probleem is dat geskiedskrywing nie te skei is van die heersende politiek in die era toe dit geskryf is nie. Volksnasionaliste moet helde hê. Dit is so in elke tydvak."

Olwagen het wel versoek dat ten minste sy kopieë van die Hazel Miner-vertelling in die Amerikaanse tydskrif en Marais se Racheltjie-vertelling albei by Wikimedia Commons/Afrikaanse Wikipedia opgelaai word sodat belangstellendes hul eie gevolgtrekkings kan maak. "NIemand wil onthou word as 'n persoon wat 'n geliefde volksheldinnetjie help 'doodmaak' het nie," het hy gesê. "Ek en Kritzinger het werklik maar net voortgeborduur op die genealogiese bevinding dat daar geen bewyse is dat Racheltjie ooit bestaan het nie."

Die pdf met die tydskrifvertelling oor Hazel Miner is te lees by die voetnota hier onder:

Die pdf van Marais se Racheltjie-vertelling is by hierdie voetnota:

Sien ook

• Die verhaal van Racheltjie de Beer (rolprent)

Eksterne skakels

• Artikel oor Racheltjie de Beer op Die Mieliestronk